Πώς να είστε εντελώς ασήμαντοι | Μέρος Α’ (ΦΡΟΫΝΤ)

Σύμφωνα με τις φήμες της σόου μπίζνες, η σταρ του σινεμά και καλλιτέχνιδα του καμπαρέ Μάρλεν Ντίτριχ ήταν διαβόητη για τον εγωτισμό της. Κάποτε, υστέρα από μια ζωντανή συναυλία, η Ντίτριχ συγκέντρωσε μια ομάδα φανατικών θαυμαστών της στο καμαρίνι της και ρώτησε, μάλλον ανειλικρινά: «Δεν τραγούδησα ωραία το πρώτο τραγούδι; Και δεν είμαι μια κούκλα με αυτό το κόκκινο φόρεμα; Και δε γελάσατε με την ψυχή σας με το ανέκδοτο που είπα;… Αλλά αρκετά μ’ εμένα. Πείτε μου, εσείς τι πιστεύετε για την παρουσία μου;».

Το 1914 ο Σίγκμουντ Φρόυντ έγραψε ένα σπουδαίο δοκίμιο, την «Εισαγωγή στον ναρκισσισμό», όπου περιέγραφε με σαφήνεια το κλινικό φαινόμενο κατά το οποίο κάποιοι άνθρωποι αποκτούν εμμονή με τον εαυτό τους και πείθονται για το πόσο σπουδαίοι είναι. Ο Φρόυντ πίστευε πως ο νάρκισσος είναι ουσιαστικά ένα νήπιο, καθώς και κάποιος που πιστεύει πως είναι το κέντρο του σύμπαντος, όπως ακριβώς το νεογέννητο, που δεν έχει ούτε την ικανότητα ούτε την ανάγκη να νοιάζεται για τους άλλους.

Κάθε μωρό αρχίζει τη ζωή ως ένας παντοδύναμος νάρκισσος. Το νεογέννητο θέλει τροφή και, οποία έκπληξη, ένα στήθος εμφανίζεται ως δια μαγείας γεμάτο με λαχταριστό γάλα. Το νεογέννητο κρυώνει και, με εντυπωσιακό τρόπο, εμφανίζεται μια κουβέρτα, σαν από το πουθενά, και το ζεσταίνει. Αυτές οι πρώτες εμπειρίες της φροντίδας από έναν στοργικό γονέα επιτρέπουν στο κοριτσάκι ή το αγοράκι να αναπτύξει αυτό που ο Φρόυντ ονόμαζε «πρωτογενή ναρκισσισμό», ένα υγιές και αναγκαίο στάδιο ανάπτυξης που θέτει στο προσκήνιο τις σωματικές και ψυχικές ανάγκες του μωρού. Οι καλοί γονείς δε νοιάζονται και πολύ αν το νεογέννητο συμπεριφέρεται σαν επίδοξη ντίβα. Εξάλλου, τα μικρά αγόρια και κορίτσια δε διαθέτουν ούτε τις κινητικές ούτε τις γνωστικές ικανότητες για να μαγειρέψουν ή να ντυθούν. Οι γονείς πρέπει να γίνουν υπηρέτες, να παρέχουν εικοσιτετράωρη υπηρεσία δωματίου για κάθε απαίτηση του νεογέννητου, προκειμένου το παιδί να επιβιώσει.

Ενώ όμοως οι περισσότεροι από μας γινόμαστε πιο ανεξάρτητοι και αυτοδύναμοι όσο μεγαλώνουμε, κάποιοι άνθρωποι δεν αποκηρύσσουν ποτέ τη ναρκισσιστική στάση της νηπιακής ηλικίας τους και γίνονται κλινικά νάρκισσοι στην ενήλικη ζωή τους. Η επίμονη απορρόφηση στον εαυτό τους προσβάλλει βάναυσα την οικογένεια, τους φίλους και τους συναδέλφους τους. Ο Φρόυντ υποστήριξε πως ο ενήλικας νάρκισσος πάσχει από ψυχικό πρόβλημα.

Όσο μεγαλώνουμε, οι περισσότεροι από μας μαθαίνουμε να δίνουμε χώρο στους άλλους, πρώτα στα αδέρφια μας και μετά στους συμμαθητές μας. Συνειδητοποιούμε με μάλλον οδυνηρό τρόπο πως και τα άλλα παιδάκια έχουν γενέθλια, και τα άλλα αγόρια και κορίτσια παίρνουν άριστα στην αριθμητική, και τα λοιπά. Πολλοί άνθρωποι, ωστόσο, που πάσχουν από μια βαθιά αίσθηση ανεπάρκειας και στέρησης, δεν μπορούν να εγκαταλείψουν αυτή την πρώιμη ναρκισσιστική στάση τους και επιμένουν, σαν την Ντίτριχ, να θέλουν να τραβούν πάνω τους τους προβολείς.
Ο Φρόυντ συνειδητοποίησε πως ot νάρκισσοι δεν αντέχουν την κοινοτοπία της ζωής τους και γι’ αυτό συχνά παραπονούνται:

Γιατί να μη μας έχει δωρίσει η φύση τους χρυσούς βοστρύχους του Μπάλντερ ή τη ρώμη του Ζίγκφριντ, το πλατύ μέτωπο μιας ιδιοφυίας ή την ευγενική κατατομή ενός ευπατρίδη; Γιατί να γεννηθούμε σε σπίτι αστών και όχι σε βασιλικό ανάκτορο; Θα τα καταφέρναμε εξίσου καλά να είμαστε όμορφοι και αριστοκράτες, όπως όλοι εκείνοι τους οποίους φθονούμε για τα προσόντα τους.

(«Ορισμένοι χαρακτήρες ιδωμένοι μέσα από την ψυχαναλυτική εργασία», 1916) [ελλ. μτφρ., ό.π., σσ. 116-117]

Προκειμένου να γίνουμε συναισθηματικά υγιείς ενήλικες, θα πρέπει να εγκαταλείψουμε τον νηπιακό ναρκισσισμό μας και να βρούμε έναν τρόπο να γίνουμε λιγότερο μεγαλομανείς, λιγότερο φίλαυτοι και πιο ικανοί στο να μοιραζόμαστε τον πλανήτη με τα άλλα 7 δισεκατομμύρια ανθρώπους. Με άλλα λόγια, πρέπει να μάθουμε πώς θα γίνουμε ασήμαντοι, πρέπει να αποδεχτούμε το γεγονός πως στη ζωή υπάρχουν και άλλα πράγματα με νόημα, και άλλες πηγές ικανοποίησης, πέρα από την επιδίωξη της φήμης και της δόξας, πέρα από το χτίσιμο αγαλμάτων προς τιμή μας.

Όμως ο Φρόυντ κατανόησε ακόμα βαθύτερα τη φύση της ασημαντότητας. Όχι μόνο υπογράμμισε τη σημασία τού να απεκδυθούμε τον νηπιακό ναρκισσισμό μας – την ανάγκη μας να είμαστε οι σταρ της παράστασης- αλλά και διέλυσε τις ναρκισσιστικές αυταπάτες της ανθρωπότητας, καθώς υποστήριξε πως εμείς οι άνθρωποι δεν είμαστε σε γενικές γραμμές τόσο εντυπωσιακοί όσο νομίζουμε.
Ο Φρόυντ ήξερε καλά πως οι περισσότεροι άνθρωποι θεωρούν τον εαυτό τους έναν ανεξάρτητο δρώντα, που ελέγχει τη ζωή του, καθορίζει το πεπρωμένο του, επιλέγει την καριέρα του και τον σύντροφο ή τη σύντροφό του προσεκτικά. Ωστόσο επέμενε ότι, ενώ παριστάνουμε πως είμαστε οι αρχιτέκτονες της ύπαρξης μας, στην πραγματικότητα είμαστε σκλάβοι πανίσχυρων ασυνείδητων δυνάμεων που κυβερνούν τον νου και τη συμπεριφορά μας. Σε όλα του τα ψυχαναλυτικά γραπτά ο Φρόυντ περιέγραφε τον εαυτό του (ίσως λιγάκι ναρκισσιστικά) ως έναν μεγάλο επαναστάτη στην ιστορία, ο οποίος διέλυσε τις ναρκισσιστικές αυταπάτες των ανθρώπων. Τοποθέτησε τον εαυτό του σε μια τριάδα μεγαλοφυών ανδρών, μαζί με τον Νικόλαο Κοπέρνικο, τον αστρονόμο του 16ου αιώνα, και τον Κάρολο Δαρβίνο, τον εξελικτικό βιολόγο του 19ου αιώνα – εντυπωσιακή παρέα, αν μη τι άλλο.

Ακολουθεί β’ μέρος

ΜΑΘΗΜΑΤΑ ΖΩΗΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΦΡΟΫΝΤ
ΜΠΡΕΤ ΚΑΡ
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ

lecturesbureau

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ