Ελένη της Σπάρτης: Μια παρεξηγημένη βασίλισσα; Β΄ μέρος.

Α΄ μέρος

Περνούσαν πολύ καλά στης Σπάρτης το παλάτι κι ο Πάρης είχε θαμπωθεί από της Ελένης την ομορφιά και στο μυαλό του έκανε σχέδια ηδονικά. Μα ήθελε την ευκαιρία και στην Κύπριδα μ’ αδημονία προσευχόταν. Κι αυτή, κρατώντας την υπόσχεσή του, του ‘δωσε την ευκαιρία. Ειδοποίησαν τον Μενέλαο πως πέθανε ο παππούς του ο Κατρέας, της μητέρας του ο πατέρας. Μπήκε στα λαμνόκοπα καράβια του παίρνοντας τη ρότα για την Κρήτη. Άφησε φεύγοντας παραγγελιά στη ποθητή γυναίκα του τους ξένους να φροντίσει. Τότε βρήκε την ευκαιρία το φιλοξενούμενο βασιλόπουλο να εκφράσει τον έρωτά του στην Ελένη, που κι αυτής δεν της ήταν αδιάφορος. Εκμεταλλεύτηκε την απουσία του συζύγου κι αφού έκλεψε πολλούς θησαυρούς από το βασιλικό παλάτι, μια σκοτεινή νυχτιά πήρε και την Ελένη κι άπλωσε τα πανιά της επιστροφής στην Τροία, την μακρινή πατρίδα του, όπου έφτασε μετά από πολλές περιπέτειες. Εκεί έκανε του γάμους του με την Ελληνίδα κλεμμένη βασίλισσα, με περισσή λαμπρότητα, καταπώς ταίριαζε στην ωραιότερη γυναίκα της οικουμένης.

Όταν επέστρεψε ο Μενέλαος ζήτησε από τους άρχοντες να τηρήσουν τον όρκο τους να συνδράμουν στην απαγωγή της γυναίκας του κι έτσι οργανώθηκε η μεγάλη εκστρατεία, που έφερε τον δεκαετή Τρωικό πόλεμο, όπου σκοτώθηκαν πάρα πολλοί θνητοί, κι έτσι αλάφρωσε η Γη. ]]

Ο μύθος που παραθέσαμε μέχρι εδώ, έδωσε αφορμή να γράψουν πολλά οι αρχαίοι ποιητές μας. Ο Ευριπίδης στην τραγωδία “Ιφιγένεια η εν Αυλίδι” μέσα από τα λόγια του Αγαμέμνονα, που βρίσκεται σε απελπιστική κατάσταση γιατί πρέπει να θυσιάσει την κόρη του Ιφιγένεια, μας μεταφέρει πως ο Τυνδάρεος δέσμευσε με όρκο τους υποψήφιους μνηστήρες της Ελένης:

« Η κόρη του Θέστιου, Λήδα, γέννησε κόρες τρεις,
τη Φοίβη, την Κλυταιμήστρα, τη γυναίκα μου,
και την Ελένη• γι’ αυτήν ήρθαν γαμπροί
λεβέντες απ’ της Ελλάδας τα μεγάλα τζάκια.
Ο ένας τον άλλο φοβέριζε πως θα ‘φτανε
στο φόνο, αν το κορίτσι δεν έπαιρνε.
Ο πατέρας Τυνδάρεος βρέθηκε στενεμένος,
να τη δώσει, να μη τη δώσει και πώς βόλευε
καλύτερα τα πράματα• και να, τι σοφίστηκε:
να δώσουν οι γαμπροί τα χέρια, να ορκιστούν
με σπονδές στους βωμούς μ’ αυτή τη τη δέσμευση,
οποιανού θα γινόταν η Τυνδαρίδα γυναίκα
να τον συντρέχουν• αν την άρπαζε κανένας
από το σπίτι κι απ’ το κρεβάτι τον έδιωχνε,
όμοια και ίσα βάρβαρος κι Έλληνας, να πάρουν
τα όπλα και να ξεθεμελιώσουν τη χώρα του.
Καλά και πονηρά τους τύλιξε ο γέρος
κι αφού τους χρέωσε, δίνει στην κόρη το λεύτερο
να διαλέξει γαμπρό, όποιον της Αφροδίτης
οι γλυκές οι πνοές κουβαλούσαν.
Κι αυτή διαλέγει, που να μην έσωνε να την πάρει,
το Μενέλαο. Κι ήρθε στη Λακεδαίμονα απ’ τη Φρυγία
ο κριτής των θεών, καταπώς λέει ο μύθος στο Άργος,
σωστό λουλούδι με το φανταχτερό του φόρεμα,
λάμποντας στο χρυσάφι και στα βαρβαρικά λιλιά.
Την πόθησε, τον πόθησε• κι άρπαξε την Ελένη
και πήγε στης Ίδης το μαντρί, μια κι ήταν στα ξένα
φευγάτος ο Μενέλαος• γυρίζει πίσω αυτός τρελός
κι επικαλείται τους παλιούς τους όρκους του Τυνδάρεου
πως πρέπει να συντρέξουν τον απατημένο.
Στα στερνά σηκώνουν οι Έλληνες πόλεμο,
τα όπλα πιάνουν και φτάνουν εδώ,
στα στενά της Αυλίδος περάσματα,
μ’ ασπίδες, σκαριά και πλήθος άτια κι άρματα. » ( Ευριπίδης, “Ιφιγένεια η εν
Αυλίδι” 49-83 )

H Ιφιγένεια, πριν πάρει την απόφαση να γίνει το σφαχτάρι της θυσίας, για να φυσήξει ούριος άνεμος και να φουσκώσει τα πανιά των πλεούμενων από της Ελλάδα, θρηνεί την τύχη της και λέει για την αιτία της:

« Ίδη, μακάρι να μην έσωνες ποτέ
στο γελαδάρη που μεγάλωσε
για να γενεί Αλέξανδρος να δώσεις στάνη,
σιμά στο λαγαρό νερό,
εκεί στις βρύσες των Νυμφών
και στο λιβάδι που χλωρή φυτρώνει χλόη
κι απ’ τα’ άνθη, ρόδα και υάκινθοι
που παν και κόβουν οι θεές.
Πήγαν κ Κύπρη η δολερή με την Παλλάδα,
η Ήρα κι ο Ερμής, του Δία μαντατοφόρος.
Η Κύπρη για τον πόθο της καμάρωνε,
η Αθηνά Παλλάδα για το δόρυ της
κι η Ήρα, γιατί πλάγιαζε
στου βασιλιά του Δία το κρεβάτι.
Καταραμένη κρίση γύρευαν
μαλώναν για την ομορφιά…..» ( Ευριπίδης, “Ιφιγένεια η εν Αυλίδι” 1291-1307)

Η άμοιρη κόρη κατακρίνει την κρίση που γίνεται για την ομορφιά, για πράγματα που περνούν, γιατί η φυσική ομορφιά μαραίνεται με τα χρόνια και μετά θάβεται κάτω από το χώμα. Γι’ αυτήν σημασία έχει το κάλλος της ψυχής, η ομορφιά της καρδιάς και των συναισθημάτων. Αυτό το κάλλος επέδειξε με την εθελούσια θυσία της! 

Ο Ευριπίδης στην τραγωδία “Ελένη” μας παρουσιάζει τη μοιραία γυναίκα, την Ελένη, να θρηνεί για την κακή της τύχη:

« Ποιος Έλληνας ή Τρωαδίτης
πελέκησε το πεύκο εκείνο
που ‘φερε τόσα δάκρυα στην Τροία;
Καράβι συμφοράς ο Πάρης
φτιάχνοντας απ’ αυτό εταξίδεψε
με το βαρβαρικό σκαρί του
κι αρμένισε στη χώρα μου
γι΄ αυτή τη δύσμοιρη ομορφιά,
τον έρωτά μου να κερδίσει.
Μαζί του η φόνισσα και δολοπλόκα
Κύπριδα, στο χαμό οδηγώντας
Δαναούς και Πριαμίδες• δύστυχη που ΄μαι! » ( Ευριπίδης, “Ελένη” 229- 240 )

Ο Όμηρος μας αναφέρει πως τον ναυπηγό των Τρωαδικών πλοίων σκότωσε ο Μηριόνης (*10):

« Ο Μηριόνης σκότωσε το Φέρεκλο, το τέκνο
του Αρμονίδη Τέκτονα, τον άξιο τεχνίτη,
που η Παλλάδα Αθηνά ξέχωρα αγαπούσε.
Αυτός στον Πάρη έκαμε ισόβαρα καράβια,
αρχή αυτά της συμφοράς και για τους Τρώες όλους
και γι΄ αυτόν που δεν ήξερε τι οι θεοί ζητούσαν. » ( Ομήρου “Ιλιάς”, ραψ. Ε’ 59-64)

Κι ως τέλειωσε ο πόλεμος ο αντροφονιάς, κι οι Έλληνες κούρσεψαν το Ίλιο, οι Αχαιοί στρατιώτες σύραν την άπιστη Ελένη για να πάρει το ατιμασμένο ταίρι της από τη Σπάρτη εκδίκηση. 

Η Τυνδαρίδα θέλησε ν’ απολογηθεί στον Μενέλαο, όπως μας την παρουσιάζει ο Ευριπίδης στις “Τρωάδες”:

« Ίσως στα όσα πω να μη μου δώσεις
απόκριση καμίαν, είτε νομίσεις
πως έχω δίκιο ή όχι, αφού για εχθρό σου
με λογιάζεις. Όμως πλάι- πλάι
δικές μου και δικές σου κατηγόριες
βάζοντας, θα απαντήσω σ’ όλα εκείνα
που θα ΄λεγες, θαρρώ, ενάντιά μου.
Και πρώτα αυτή που γέννησε τον Πάρη,
γέννησε την αρχή της συμφοράς μας.
Κατόπι ο γέρο Πρίαμος εστάθη
για μένα χαλασμός και για την Τροία,
που δεν εσκότωσε μωρό τον Πάρη,
πικρό δαυλό του ονείρου του μια μέρα.
Άκου μετά και τ΄ άλλα πώς γενήκαν.
Κριτής στις τρεις θεές εκείνος μπήκε
και του ΄ταξε η Παλλάδα να τον κάνει
στους Φρύγες στρατηγό και την Ελλάδα
να την κουρσέψει• υπόσχεση της ήρας
ήταν, αν θα τη διάλεγεν ο Πάρης,
ρήγα να τον θρονιάσει στην Ασία
και την Ευρώπη όση εδώθε πέφτει.
Την ομορφιά μου η Κύπριδα επαινώντας,
του υπόσχονταν σ’ αυτόν πως θα με δώσει
αν έβγαινε ομορφότερη απ’ τις άλλες.
Σκέψου τι έγινε από δω και πέρα.
Νίκησε η Κύπρη τις θεές κι η Ελλάδα
κέρδος από το γάμο μου είχε, τούτο•
αφέντες οι βάρβαροι δεν γίναν,
στον πόλεμο δε σαν νικήσαν, ούτε
σας πήραν δούλους. Όμως της Ελλάδας
η ευτυχία κατάστρεψεν εμένα•
μ’ έχει πουλήσει η ομορφιά μου κι όλοι
με βρίζουν, ενώ θα ‘πρεπε να πάρω
στεφάνι στο κεφάλι μου για τούτα. » ( Ευριπίδης, “Τρωάδες” 923-946 )

Η μοιροχτυπημένη Εκάβη, του ερειπωμένου Ίλιου η τραγική ρήγισσα και μητέρα του Πάρη, αιχμάλωτη πλέον κι έτοιμη να σαλπάρει για της ξενιτιάς τα μέρη, δοσμένη σαν σκλάβα στον πολύτροπο Οδυσσέα, αντέκρουσε της Ελένης τα λόγια με τον ακόλουθο ισχυρισμό:

« Τις θεές θα διαφεντέψω πρώτα- πρώτα,
δείχνοντας πως αυτή δε λέει αλήθεια.
Εγώ νομίζω πως δεν είναι τόσο
ανόητες η Παλλάδα με την Ήρα,
που η μια να ξεπουλήσει στους βαρβάρους
το Άργος και η άλλη να σκλαβώσει
στους Φρύγες την Αθήνα• κι αν πήγαν
στην Ίδη για ομορφιάς αγώνα, θα ‘ταν
για διασκέδασή τους, για παιγνίδι.
Για ποιο σκοπό θα γύρευεν η Ήρα
της ομορφιάς βραβείο; Για να πάρει
καλύτερο άντρα από το Δία; Ή μήπως
κάποιο θεό να παντρευτεί ζητώντας
η Αθηνά που πήρε απ’ το γονιό της
παντοτινής αγνότητας τη χάρη
και τι γάμο δε στέργει; Μην πασκίζεις
ανόητες τις θεές να κάνεις κι έτσι
τις ατιμίες σου να σκεπάσεις• όποιος
σκέφτεται γνωστικά, δε σε πιστεύει.
Η Κύπριδα είπες- τούτο είναι για γέλια-
πως πήγε στου Μενέλαου το παλάτι
μαζί με το παιδί μου. Δεν μπορούσε,
καθώς βρισκόταν ήσυχη στα ουράνια,
κι εσέ και τις Αμύκλες να σας φέρει
στην Τροία; Ήταν πανέμορφος ο γιος μου
κι ο νους σου έγινε Κύπρη όταν τον είδες•
για τους θνητούς οι τρέλες ξεκινάνε
από την Αφροδίτη• γι’ αυτό μοιάζει
και τ’ όνομά της με την αφροσύνη.
Έχασες τα μυαλά σου βλέποντάς τον
μες στα χρυσά στολίδια του να λάμπει
και στα βαρβαρικά του πλούσια ρούχα.
Ζώντας στο Άργος φτωχικά, θαρρούσες
πως απ’ τη Σπάρτη φεύγοντας θα ζήσεις
μες στα χρυσάφια κολυμπώντας, όταν
εδώ θα ‘ρχόσουν στων Φρυγών την πόλη.
Τα σπίτια του Μενέλαου δε σου φτάναν
για τις σπατάλες και την ξιπασιά σου.
Πάει κι αυτό. Μην πεις πως με τη βία
Σε πήρε ο γιος μου. Και ποιος Σπαρτιάτης
σ’ άκουσε τάχα; Φώναξες καθόλου;
Δεν ήταν κει τ’ αδέρφια σου, ο λεβέντης
ο Κάστορας κι ο Πολυδεύκης; Άστρα
δεν είχαν γίνει ακόμη….. » ( Ευριπίδης, “Τρωάδες” 980-1012 )

Ο Ευριπίδης και στην “Ανδρομάχη” αναφέρει σαν αιτία του αφανισμού της Τροίας τη διαμάχη των τριών θεών για την ομορφιά και την κρίση του Πάρη. Ο χορός, αποτελούμενος από γυναίκες της Φθίας, λέει:

« Γέννησε μεγάλες συμφορές
ο βλαστός του Δία και της Μαίας,
όταν έφτασε στης Ίδης το φαράγγι
το καλοζεμένο του οδηγώντας
άρμα που το σέρναν τρία πουλάρια
με τις τρεις θεές που ‘χαν αμάχη
για την ομορφιά τρανή• στις στάνες
το ‘φερε του γελαδάρη, στην καλύβα
του παλικαριού που ζούσε,
μοναχός τσοπάνος στο μαντρί του.
Έφτασαν στη σύδεντρη κοιλάδα,
σε τρεχούμενες πηγές βουνίσιες
λούσαν τα κορμιά τους που ξαστράφταν
και στον Πάρη πήγανε, κουβέντες
λέγοντας πικρές η μια στην άλλη
για την ομορφιά τους• η Αφροδίτη
νίκησε με λόγια πλανερά
κι όμορφα καθώς τ’ ακούς, μα εφέραν
συμφορά στη δόλια πόλη των Φρυγών
και στης Τροίας την ακρόπολη. » ( Ευριπίδης, “Ανδρομάχη” 275-292 

Γνωρίζουμε την απιστία της Ελένης και πως στάθηκε η αιτία του αντροφθόρου πολέμου και του ξεκληρίσματος του Ιλίου. Μα έγιναν έτσι τα γεγονότα; Ο Δίας μπορούσε ν’ αφήσει ν’ ατιμαστεί το όνομα της θυγατέρας του Ελένης; Θα επέτρεπε, την διευκόλυνση στα σχέδιά του για ν’ αφανιστεί ένα μέρος της ανθρωπότητας, να την επωμιστεί μια γυναίκα, που χωρίς να το θέλει έγινε το έπαθλο της κρίσης για τις θεές;

Τάκης Μαρκου

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ