Η Ελλάδα με τη μακρύτερη πολιτισμική εποποιία

Γράφει ο Μανόλης Ζουμπάς

Εποποιία είναι κάθε συλλογικό επίτευγμα το οποίο θεωρείται κορυφαίο, εξαιρετικό και αξιομνημόνευτο, ικανό να παραδειγματίζει, να εμπνέει, και ο λαός έχει ανάγκη από αιώνια πρότυπα, υποδείγματα. Αγαπούμε το σήμερα και το αύριο, γι’ αυτό γυρίζουμε στο ελληνικό χθες. 

Από την Ολυμπία παίρνουν το φως για τους ολυμπιακούς αγώνες, απ’ την Αθήνα, μεγάλη εστία του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού, την παγκόσμια πρωτεύουσα του ανθρωπισμού, της παιδείας, τη φλόγα, που υψώνει σε διαστάσεις αιώνιες, παγκόσμιες, μυθικές, στο μεγαλοδιάστατο, πολυδιάστατο άνθρωπο της ελληνικής πεζογραφίας και ποίησης.

Ο ασώπαστος, ανυπέρβλητος κελαηδισμός τους, θερμαίνει και αναφτερώνει πλειάδα νεοελλήνων εργατών του πνεύματος. Πλουσιότατη η βιβλιογραφία, μεστή έρωτα προς την αρχαία Ελλάδα ξένων αρχαιολατρών, πνευματικό κηδεμόνα ολόκληρου του κόσμου και όχι μόνο της Ευρώπης.

Ο σύγχρονος ελληνισμός με την τόσο παλιά και πονεμένη ιστορική ζωή, κράτησε πάντοτε ψηλά τη φωτεινή δάδα του ελληνισμού. Ύστερα από φοβερές ταλαιπωρίες κινείται πάλι ελεύθερος, σύστοιχο της ζωής του, φύτρωσε σε τούτο τον ηλιόλουστο τόπο το αΐδιο και αιώνιο σύνθεμα γαλάζιου ουρανού, ακρογιαλιών, και με την ανασύνταξη της θηλυκιάς τετραγωνικής νόησης, σωρεύει τις ηθικές ιδέες, περιχύνει το θεόσταλτο φως δημιουργίας, ανανεώνει το έθνος.

Αγωνίζεται πώς να βγει μπροστά, πως να δημιουργήσει τέχνη, επιστήμη, τεχνική, φιλοσοφία. Διαθέτουν οι σύγχρονοι Έλληνες πνευματικό δυναμισμό, που μπορεί να μεταμορφώσει πάλι τον πολιτισμό και να προβληθεί σ’ ολόκληρη την οικουμένη. Διαγράφει πάλι την τροχιά του, αυτήν που του έταξε η παντοδύναμη Μοίρα του.

Ο απόδημος ελληνισμός χάρη στον ανθρωπισμό που διαθέτει, έχει βαθιά τις ρίζες στον αρχαίο ελληνικό στοχασμό, διαχρονικό μεγαλείο, είναι πολύτιμος στις χώρες όπου βρίσκεται, και θέλει να το διαχύσει σ’ όλα τα πλάτη της μητέρας γης, για να συνενωθούν οι άνθρωποι. Τιμά την πατρίδα του στα ξένα. Το δημιουργικό παρόν του ελληνισμού διατηρεί την οικουμενικότητά του μέσω της ακμαίας διασποράς του.

Η πρώτη στον κόσμο γεννιέται η αγαπημένη Αθηναϊκή Δημοκρατία, στην καλύτερη δυνατή μορφή της τον 5ο αιώνα με τον Περικλή, «Της Ελλάδος παίδευσις», όπως λέει ο Θουκυδίδης.

Ο Πλάτωνας στην 7η επιστολή που δίδει το νόημα της παιδείας με την εικόνα του σπηλαίου. Πρώτοι οι Έλληνες δημιούργησαν την παιδεία. Δημοκρατία και παιδεία είναι δυο ιδέες και ενέργειες αναπόσπαστα και αμφίδρομα δεμένες. Δημοκρατία σημαίνει άφθονη παιδεία, που σημαίνει πιο γερή υποδομή της δημοκρατίας.

Η δημοκρατία απελευθερώνει τη σκέψη και τη δράση, η παιδεία μορφώνει τη σκέψη, οργανώνει τη δράση, για να μην εκτροχιάζεται το άρμα της πολιτείας, για να μη γίνεται Φαέθων ο ηνίοχος άνθρωπος, ο οποίος δημιούργησε την παιδεία, το μέγα επίτευγμα, και η παιδεία δημιουργεί ανθρώπους, και αυτοάγονται, δρόμους ελευθερίας του πολιτισμού. Η δημοκρατία ενθαρρύνει, βοηθά τον καθένα να αναπτυχθεί στον ανώτατο δυνατό βαθμό. Η λέξη παιδεία εμφανίζεται το πρώτο κατά τις αρχές του 5ου αιώνα στους «Επτά επί Θήβας» του Αισχύλου.

Σ’ αυτή τη γη την οποία εκλέισε η ασύλληπτη πτήση του κριτικού ελληνικού πνεύματος, αναγεννήθηκε πάλι η σύγχρονη Ελλάδα. Για πρώτη φορά ο ελληνικός κόσμος συνέλαβε τα φοβερά προβλήματα της ανθρώπινης ζωής, υπεραξίας. Ζωή σημαίνει ανάταση, κίνηση, ανάπτυξη, ιστορία. Η άθληση, η πνευματική και καλλιτεχνική παιδεία, επεκτάθηκαν στα ευρύτερα στρώματα πολιτών, ακολουθώντας το γενικότερο εκδημοκρατισμό της πόλης.

Πολλοί εκλεχτοί Έλληνες έδωσαν εξηγήσεις στα ουράνια φαινόμενα με φυσικά αίτια. Έτσι δημιουργήθηκε η γοητευτική επιστήμη, η αστρολογία. Με το Θαλή αποκαθαίρονται το πρώτο, τα αστρονομικά φαινόμενα από τις διάφορες μυστικιστικές αντιλήψεις και δοξασίες, με τον Έλληνα αυτό σοφό εμφανίζεται εκείνο που σήμερα καλούμε θετική επιστήμη.

Ο πρώτος ο οποίος θεώρησε τη Γη σφαιρική και μετέωρη στο διάστημα είναι κατ’ άλλους μεν ο Αναξίμανδρος, κατ’ άλλους δε ο Πυθαγόρας. Με την αστρονομία ασχολήθηκαν ο Πυθαγόρειος, ο Εκφάντης, ο Ικέτης ο Συρακούσιος, μαθηματικοί και φιλόσοφοι, ο Εύδοξος, ο Πλάτωνας, ο Αριστοτέλης, ακόμη ο Ηρακλείδης απ’ τον Πόντο, ο Ίππαρχος, ο Απολλώνιος ο Περγαίος, ο Κάλλιστος, ο Κλαύδιος Πτολεμαίος, ο Αρίσταρχος απ’ τη Σάμο, ο Φιλόλαος.

Η επιστήμη οδηγεί στην πολυμερή συνεργασία, στην αμοιβαία κατανόηση, ενώνει. Το έργο του επιστήμονα θεωρείται περισσότερο ως αποστολή, ηρωισμός, και λιγότερο ως βιοποριστικό επάγγελμα. Πρώτοι ο Δημόκριτος και ο Λεύκιππος ανέπτυξαν τη θεωρία ότι η ύλη αποτελείται από μικρότερα σωματίδια άτμητα, τα οποία ονόμασαν άτομα. Το ιστορικό παρελθόν είναι απαραίτητο, όσο απαραίτητο είναι για το γιατρό το «ιστορικό» του ασθενή.

Τη σχέση του ανθρώπου με τη φύση, στον ευρωπαϊκό χώρο, πρώτοι το διαπίστωσαν οι αρχαίοι Έλληνες. Ο Πλάτωνας προχώρησε στην αναζήτηση των κανόνων με τη φύση και από την αναζήτηση αυτή, την αξία που νόμισε ότι διαπίστωσε στην κοινωνία, ως αποτέλεσμα της τελειοποίησης του ανθρώπου στη φύση, στη διαπίστωση αυτή στηρίχτηκε η αξία των ιδεών. Η ελληνική αρμονία βρίσκεται στο πνεύμα και στη φύση.

Ο Ιπποκράτης αναγνωρίζοντας την επίδραση του καιρού, όχι μόνο επί του φυσικού, αλλά και επί του ψυχικού και ηθικού χαραχτήρα του ανθρώπου, θέτει τα θεμέλια της Ιατρικής, Μετεωρολογίας και κλιματολογίας. Στο μεγάλο έργο «Νόμοι» του Πλάτωνα εκτίθενται απόψεις για το θεσμό του γάμου. Πρωτοπόρος για την περιγραφή των ψυχοσωματικών εκδηλώσεων του ερωτικού πάθους θεωρείται το ποίημα της Σαπφούς «Φαίνεταί μοι κήνος ίσος θέοισιν». Ο πατέρας της Ιατρικής ο Ιπποκράτης είναι ο πρώτος ο οποίος δίδαξε τη διάγνωση και τη θεραπεία του έρωτα. Πατέρας της επιγραμματικής είναι ο πολύς Σιμωνίδης ο Κείος (556-468 π.Χ.)

Η μαθηματική σκέψη άρχισε στην Ελλάδα με τους Πυθαγόρειους, θεμελιωτές της Μαθηματικής και Φυσικής επιστήμης. Ακολουθούν οι μεγάλες φυσιογνωμίες του Εύδοξου (408-355π.Χ.), και του Αρχιμήδη (287-212 π.Χ.). Ζυγίζοντας το έργο των δύο αυτών αρχαίων, αλλά και των νεοελλήνων σοφών, αυτοί οι δημιουργοί των σύγχρονων θεωριών της συνέχειας και του άπειρου, είναι οι σύγχρονοι διανοούμενοι του Εύδοξου.

Επίσης είναι οι σύγχρονοι βασιλαετοί της διανόησης, όσον αφορά τη μαθηματική προσφορά του Αρχιμήδη. Και οι δυο τους μας έδωσαν λύσεις στα προβλήματα, τα οποία αφορούν τους υπολογισμούς: μηκών καμπυλών, εμβαδών καμπυλόγραμμων χωρίων, όγκους, κ.λ.π. Στα μαθηματικά οι εργασίες του Αρχιμήδη του Απολλώνιου ήσαν μηνύματα του διαφορικού λογισμού του Νεύτωνα – Λάιμπνιτς και της αναλυτικής γεωμετρίας του Καρτέσιου.

Από τους αρχαίους επιστήμονες, αληθινός προφήτης της σύγχρονης φυσικής ο Ηράκλειτος. Πρώτοι οι Έλληνες με τη δημιουργία των μαθηματικών έγραψαν ένα σύστημα σκέψης, που τα συμπεράσματά τους δεν μπορούν να μας διαφεύγουν. Αλλά και η αγρυπνούσα συνείδηση, ο ανεξάρτητος νους των Ελλήνων οικοδομεί αντικειμενική εικόνα του κόσμου, που τη μεταδίδει παντού, μένει νέα στους αιώνες, παρουσίασε την ιδέα του κάλλους.

Η πανάρχαια ελληνίδα τέχνη μιλάει στην ψυχή του σημερινού ανθρώπου, όπως μιλούσε και στην αρχαιότητα, έχει τη σφραγίδα της αιωνιότητας, έγινε οικουμενικό αγαθό. Βαριά η κληρονομιά του ανεπανάληπτου Παρθενώνα, με την αρμονία, συμμετρία του. Απαραίτητα τα έργα Λόγου και Τέχνης.

Αποκορύφωμα της παλιάς Τεχνικής θεωρείται η ανακάλυψη του ηλεκτρισμού και του μαγνητισμού από τον έναν απ’ των επτά σοφών της αρχαιότητας, του Θαλή του Μιλήσιου κατά το 600 π.Χ. η ανακάλυψη ή η χρησιμοποίηση των δυνάμεων του ατμού από τον Αρχιμήδη και του Ήρωνος του Αλεξανδρέως, ο οποίος περί το 100 μ.Χ. είχε διευθύνει το Ελληνικό Πολυτεχνείο της Αλεξάνδρειας. Στην αρχή της με το Θαλή η ελληνική γεωμετρία είχε καταλήξει σε μια απροσδιόριστη εκ διαισθήσεως ιδέα περί ευθείας και σημείου.

Μετά από 300 χρόνια ο Ευκλείδης έδωσε σ’ αυτές τις ιδέες αξιωματική χροιά. Η επιστήμη απαιτεί αυστηρή αντικειμενικότητα. Πρώτος κοσμοϊστορικός λαός οι υψηλόφρονες Έλληνες, όπως λέει η αδέκαστη Ιστορία, επηρεάζει καθολικά την Οικουμένη.

Πρώτοι οι Έλληνες μίλησαν για τη μουσική, ο Όμηρος πληροφορεί για τη θεραπευτική της δύναμη (σ. 457κ.ε.) Ο Αχιλλέας τραγουδάει με την κιθάρα του τα κατορθώματα του παρελθόντος. Ο Οδυσσέας εκφράζει την τιμή, σεβασμό, στο σύνολο των αοιδών, γιατί η Μούσα έχει διδάξει τας «οίμας». (οίμη = άσμα, μέλος, ήχος). Έχουμε απαράβατο καθήκον όχι μόνο να διαφυλάξουμε τις προαιώνιες αξίες των θαυμαστών προγόνων μας, αλλά πρότυπό μας ο Έκτορας εύχεται στους θεούς να γίνει ο λατρευτός του γιος, καλύτερος κι απ’ τον ίδιο. «πατρός γ’όδε πολλόν αμείνων». (Κι απ’ τον πατέρα του αυτός εδώ να γίνει ακόμη πιο γενναίος). (Ιλιάδα ΣΤ.479).

Ο ελληνισμός δείχνει το δρόμο της Αρετής σ’ ολόκληρη την ανθρωπότητα, σαν άσβηστος φάρος του πνεύματος που θα καταυγάζει πάντοτε την Οικουμένη. Ο Αριστοτέλης έγραψε τον περίφημο ύμνο στην «Αρετή», που αιώνιος κανόνας ζωής θα μείνει για τους Έλληνες: «Αρετά πολύμοχθε γένει βροτείω, θήραμα κάλλιστον βίω, σας περι, παρθένε, μορφάς και θανείν ζαλωτός εν Ελλάδι πότμος και πόνους τλήναι μελερούς ακάμαντας…». (Αρετή κόπους γεμάτη για το γένος των ανθρώπων, της ζωής κυνήγι ωραίο, για χατίρι σου κανένας να πεθάνει ζηλευτός ο θάνατός του στην Ελλάδα λογαριάζεται, κι αδιάκοπους, παρθένα, και σκληρούς για σένα κόπους να υποφέρει…).

Οι ποιητές μας της αρχαίας ή νεότερης εποχής, γράφουν Τυρταιïκούς παιάνες ή Φεραιïκούς θούριους και, ποιος λίγο και ποιος πολύ, γίνονται ομηρικοί λυράρηδες κάθε ελληνικού. «Παν το νεότροπον (μοντέρνο) υπάρχει στη ζωή μας το οφείλουμε στους Αρχαίους Έλληνες». Όσκαρ Ουάïλντ. Όταν πρόκειται να χτίσουμε μια οικοδομή, το πρώτο και βασικό σημείο είναι το θεμέλιο. Αυτό είναι οι αξίες που αποδεσμεύουν και από την εσωτερική σκλαβιά.

Το υπέρτατο αγαθό είναι η αρετή σύμφωνα με τους στωικούς. Πρώτη μορφή ανθρωπισμού ο ελληνικός ανθρωπισμός, γνώρισε την πιο πλατιά και αξιόλογη ανάπτυξη από το 500 π.Χ. Η τέλεια μορφή αθλητισμού συναντάται στην αρχαία Ελλάδα στο χώρο της Ολυμπίας. Τον 5ο π.Χ. αιώνα οι Έλληνες ανακάλυψαν την ατομική συνείδηση, ο Σωκράτης και ο Πλάτωνας αγωνίστηκαν να φανερώσουν στον άνθρωπο το εσωτερικό του, της ψυχής το κάλλος απ’ το οποίο πηγάζουν όλα τ’ άλλα. Η αρχαιότητα είχε ως ηθικό ιδεώδες την αρετή, το πρότυπο του ήρωα και πρωταθλητή. Η γλώσσα όπως και κάθε υψηλή αξία είναι «απ’ τα κόκκαλα βγαλμένη των Ελλήνων τα ιερά».

Αλλά, μεγάλο φυλετικό μας ελάττωμα η διχόνοια, ο εθνικός διχασμός. Η τραγωδία του Πελοποννησιακού Πολέμου (431-404 π.Χ.) χαρακτηρίστηκε «η αυτοκτονία της Ελλάδος», γιατί υπήρξε καταστροφικός όχι τόσο για τις υλικές ζημιές που προκάλεσε, όσο για τη διαφθορά  του χαραχτήρα των εμπολέμων Αθήνας και Σπάρτης, λήγει με την ήττα της Αθήνας.

Αυτή η αυτοκτονία έμελλε να συνεχιστεί στους χρόνους που ακολούθησαν, είτε με τη Σπαρτιατική Ηγεμονία είτε με τη Θηβαϊκή Ηγεμονία είτε και με την αναβίωση της αθηναϊκής ισχύος με τη Β΄ Αθηναϊκή Συμμαχία, μέχρις ότου ο μακεδονικός ελληνισμός, υπό το Φίλιππο Β΄ και το γιο του Αλέξανδρο το Μέγα, δώσει τέρμα στις ατέρμονες αντιδικίες των Ελλήνων του νότου και εμφυσήσει νέα ορμή στον ελληνισμό, αυτήν που τελικά οδήγησε τους Έλληνες ως την Ινδία και στον εξελληνισμό του μεγαλύτερου μέρους της τότε γνωστής οικουμένης.

Οι λαμπροί, ακτινοβόλοι επιστήμονες, μεγάλες αναγεννητικές μορφές, του ελληνισμού, αγωνίζονται υπέρ της ομόνοιας. Ο κάθε Έλληνας έχει μερίδιο ευθύνης για το μέλλον του ελληνισμού.

Είναι εύκολο να παραθέσει κανείς απέραντες σελίδες από τα επιτεύγματα της Φυλής, αλλά είναι περιττό να ενθυμίσουμε πράγματα πασίγνωστα. Περαίνοντας την αδρομερή παρουσίαση του προς πραγμάτευση άρθρου, αναφέρουμε και μύθους που έχουν σχέση με την πρωτιά. Κοινωνούν στην κοινωνία της μυθικής ελληνικής παράδοσης, που μαγεύει ως τα μύχια της ψυχής και μας γοητεύουν. Η έννοια της «πρωτιάς» παίζει μεγάλο ρόλο στην ελληνική μυθολογία. Πρώτοι οι θεοί, έλεγαν οι Έλληνες, άνοιξαν πόλεμο με τους Τιτάνες και τους Γίγαντες και τους νίκησαν. Ο Κέκροπας ο πρώτος που καθιέρωσε την τέχνη της πολεοδομίας.

Ο πρώτος που έκτισε σπίτια από πηλό ήταν ο γιος του Ουρανού Τόξιος. Το πρώτο μακρύ ταξίδι έγινε από τον Ιάσονα. Η πρώτη ναυμαχία από το Μίνωα. Ο Θησέας εγκατέστησε πρώτος τη δημοκρατία.

Στην Αθήνα κατασκευάστηκε το πρώτο αλέτρι και τα άλλα γεωργικά εργαλεία. Η Αθήνα έχει τα πρωτεία και στα φιλάνθρωπα αισθήματα, γι’ αυτό αγωνίστηκε και για την ελευθερία των άλλων, προστάτεψε πάντα τους αδικημένους. Πάνω στην Ακρόπολή της φύτεψε η προστάτισσα θεά την πρώτη – πρώτη ελιά. «Ευρετής» ο Προμηθέας, το όνομά του δηλώνει αυτόν που προνοεί, κλέβει τη φωτιά από τον ουρανό, για να μπορούν οι άνθρωποι να ασκούν πολλές τέχνες.

Πρώτος τους δείχνει πώς να προσέχουν την ανατολή και το βασίλεμα των αστερισμών, για να ξεχωρίζουν τις εποχές του χρόνου. Τους μαθαίνει τους αριθμούς και τα γράμματα, να χτίζουν σπίτια, να σκαρώνουν καράβια, τους διδάσκει πώς να γιατρεύονται από τα βότανα της γης.

Στη Ρόδο πίστευαν πως οι παλιοί κάτοικοι του νησιού οι Ηλιάδες, ήταν οι πρώτοι που θυσίασαν στην Αθηνά. Ο κάθε τόπος θέλει οι ήρωές του να επινοούν ως πρώτοι «ευρεταί» διάφορα στοιχεία του πνευματικού και του υλικού πολιτισμού. Οι ελληνικοί μύθοι καμιά σχέση δεν έχουν με τους άραχλους μύθους άλλων λαών. «Οι πρόγονοί μου είναι οι Έλληνες», λέει χαρακτηριστικά ο πιο Γερμανός ποιητής, ο Γκαίτε. 

ΡΟΔΙΑΚΗ

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ