«Το Μοιρολόγι της Παναγίας»

Η εβδομάδα των παθών του Κυρίου έχει να προσφέρει πλούσιο λαογραφικό υλικό, απ’όπου ξεχωρίζει το «Μοιρολόγι της Παναγίας» που συνήθως τραγουδιέται από γυναίκες την ώρα που στολίζεται ο επιτάφιος, αφού το Μοιρολόγι της Παναγίας, είναι θρήνος, που όμως έχουμε και αφήγηση των γεγονότων.
Στις περισσότερες παραλλαγές το Μοιρολόγι ξεκινάει με την περιγραφή του σκοτεινιασμένου ουρανού και της γκρίζας μέρας:

«Σήμερα μαύρος ουρανό, σήμερα μαύρ' ημέρα
σήμερα εσταυρώσανε των πάντων βασιλέα».

Η φύση φαίνεται εδώ να συμπάσχει με την Παναγία, η οποία, αναγνωρίζει στον ουρανό δυσοίωνα σημάδια, τη μέρα της Σταύρωσης:

«Βλέπει τον ουρανό θαμπό και τ' άστρα φουρκωμένα
και το φεγγάρι το λαμπρό στο αίμα βουτηγμένο.
-Τι έχεις,ήλιε,κι είσαι θαμπός; αστρί μου φουρκωμένο;
και συ φεγγάρι μου λαμπρό, στο αίμα βουτηγμένο;»

Ο ουρανός με τ' άστρα, φίλοι μου, το φεγγάρι και ο ήλιος, είναι μοτίβο που αναφέρεται σε πολλά δημοτικά μας τραγούδια….
Η Παναγία όταν πληροφορείται τη σύλληψη και το βασανισμό του Μονογενή της χάνει τις αισθήσεις της:

«Σαν τ' άκουσε η Δέσποινα πέφτει λιποθυμάει.
Τρία σταμνιά ροδόνερο, τρία σταμνάκια μόσχο
και τρία σταμνιά ανθόνερο, ως να τη συνεφέρει»,

με τη μετατροπή του νερού σε ροδόνερο να παραπέμπει στα μύρα που φέρνουν οι μυροφόρες για να ράνουν μ' αυτά το σώμα του Χριστού, στον Επιτάφιο θρήνο:
«Έρραναν τον τάφο, αι μυροφόραι μύρα λίαν πρωί ελθούσαι».

Βλέπουμε και την επιρροή του μύθου στη λαϊκή μας παράδοση.
Η Παναγία διακατέχεται από πόνο και οργή για την άδικη καταδίκη του γιου της γι' αυτό και μέσα στον ολοφυρμό της χρησιμοποιεί την κατάρα. Καταργιέται τον αθίγγανο που φτιάχνει καρφιά, αλλά και την Αγία Καλή, η οποία ως πρόσωπο φαίνεται ότι αποτελεί παράλληλο επιβίωμα της αρχαίας Καλλίστης.
Ο Χριστός από το Σταυρό προτρέπει τη Μητέρα του να επιστρέψει στο σπίτι και να ετοιμάσει τραπέζι με κρασί και παξιμάδια, στοιχείο που μοιάζει με το έθιμο της παρηγοριάς (δείπνο μετά από κηδεία). Το έθιμο αυτό είναι ειδολωλατρικό, που αφομοιώθηκε από τη χριστιανική παράδοση και συνεχίζεται ως τις μέρες μας.

«-Άντε μάνα στο σπίτι μας και διάφορο δεν έχεις
και το Μεγάλο Σάββατο κάτσε να μ' απαντέχεις
Βάλε κρασί στον μαστραπά κι αφράτο παξιμάδι
να φάν' η μάνες για παιδιά και τα παιδιά για μάνες
να φάνε κ' η καλόπαντρες για τους καλούς τους άντρες».

Η Αγία Καλή ταυτίζεται με την Αρτέμιδα Καλλίστη ή με την Κλα, την αρχόντισσα των νεράιδων ή την Καλή, κόρη ή αδελφή του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή ακόμα με την Καλή των Ορέων της βυζαντινής παράδοσης, που θεωρείτο προστάτιδα της μαγείας και των πονηρών πνευμάτων.
Στο Μοιρολόγι της Παναγίας, η Αγία Καλή παρατηρεί:

"-Ποιος είδε γιο εις το σταυρό
και μάνα στο τραπέζι;"

Η παρατήρηση αυτή εξοργίζει την Παναγία γι' αυτό και της ανταπαντά με την κατάρα.

"-Α, να χαθείς, Άγια Καλή, ποτέ να μη γιορτάζεις,
ποτέ να μη βρεθεί κανείς, κεράκι να σ' ανάβει"

ΠΗΓΗ: «Περιοδικό Παράθυρο στην Εκπαίδευση», Πόλυ Βασιλάκη

The Mythologists

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ