Σάββατο 1 Απριλίου 2017

Οι ρίζες του εθίμου της Πρωταπριλιάς από την Αρχαία Ελλάδα, τους Ρωμαίους και τους Κέλτες μέχρι τους γελωτοποιούς του Μεσαίωνα.



Κάθε χρόνο την 1η Απριλίου αναβιώνει το έθιμο με τα αθώα ψέματα. Πρόκειται για μία παιγνιώδη συνήθεια των ανθρώπων, με παγκόσμια διάσταση. Η Πρωταπριλιά των Ελλήνων, η April Fools' Day των Βρετανών, το Poisson D’Avril (το ψάρι του Απριλίου δηλαδή) των Γάλλων και το Aprilscherz των Γερμανών είναι ένα από τα ελάχιστα έθιμα που τηρούνται σε ολόκληρη την ευρωπαϊκή ήπειρο.


Τα ψέματα της Πρωταπριλιάς είναι ένα έθιμο που σύμφωνα με κάποιους μελετητές  μας έχει έρθει από την Ευρώπη. Άλλοι πάλι πιστεύουν ότι οι ρίζες του εθίμου βρίσκονται στην Αρχαία Ελλάδα, Σύμφωνα με την «αρχαιοελληνική εκδοχή» η 1η Απριλίου είναι η 12η ημέρα μετά την εαρινή ισημερία, μια ημέρα η οποία κατά την κλασική αρχαιότητα ήταν αφιερωμένη στο Θεό Διόνυσο και τη Θεά Αφροδίτη, οπότε οι αρχαίοι Έλληνες επιδίδονταν σε «πικάντικους» εορτασμούς.

Το συγκεκριμένο έθιμο πέρασε και στους Ρωμαίους με τη γιορτή της «Κοροϊδίας και του Ξεγελάσματος» της ρωμαϊκής θεάς Venus Aprilis, δηλαδή της Απριλίου Αφροδίτης, που έδινε το έναυσμα για απελευθέρωση του πνεύματος ταυτόχρονα με την οργιώδη απελευθέρωση της φύσης.

Οι Ρωμαίοι την ίδια ακριβώς περίοδο (στα τέλη Μάρτη) γιόρταζαν και την Hilaria (ο όρος προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό επίθετο  ἱλαρός που σημαίνει χαρούμενος, κεφάτος).


Οι Ευρωπαϊκές Εκδοχές 

Υπάρχουν διάφορες εκδοχές σχετικά με τον τόπο και τον χρόνο που γεννήθηκε το έθιμο στην Ευρώπη. Δύο από αυτές, όμως, είναι οι επικρατέστερες.

Η πρώτη εκδοχή θέλει το έθιμο να έχει τις ρίζες του στους Κέλτες.   Λαός της βορειοδυτικής Ευρώπης, οι Κέλτες, ήταν δεινοί ψαράδες. Η εποχή του ψαρέματος ξεκινούσε την 1η Απριλίου. Όσο καλοί ψαράδες όμως και να ήταν, την εποχή αυτή του χρόνου τα ψάρια πιάνονται δύσκολα. Έτσι και αυτοί, όπως προστάζει ο "κώδικας δεοντολογίας" των ψαράδων όλων των εποχών, έλεγαν ψέματα σχετικά με τα πόσα ψάρια είχαν πιάσει. Αυτή η συνήθεια, έγινε με το πέρασμα του χρόνου έθιμο.
Η δεύτερη εκδοχή θέλει γενέτειρα του εθίμου την Γαλλία του 16ου αιώνα

Τον Μεσαίωνα, οι Γάλλοι γιόρταζαν την Πρωτοχρονιά την 1η Απριλίου. Μέχρι τότε, η αλλαγή του χρόνου ξεκινούσε την 25η Μαρτίου, λίγο μετά την εαρινή ισημερία, και όταν κορυφωνόταν το οκταήμερο των εορταστικών εκδηλώσεων, δηλαδή την 1η Απριλίου, γινόταν η μετάβαση στο νέο έτος. Με την υιοθέτηση λοιπόν του Γρηγοριανού ημερολογίου -το οποίο ο Πάπας Γρηγόριος ο 13ος λίγο αργότερα, το 1582, διέταξε με παπική βούλα να αντικαταστήσει το Ιουλιανό, ακολουθώντας τις οδηγίες της Συνόδου του Τρέντο (1545-1563)- η έναρξη του έτους μεταφέρθηκε στην 1η Ιανουαρίου. Ωστόσο, είτε επειδή τα νέα άργησαν να φτάσουν σε όλα τα μέρη της Γαλλίας, είτε επειδή ορισμένοι δύστροποι αρνήθηκαν να συμμορφωθούν με τις προσταγές του βασιλιά, η 1η Απριλίου εξακολούθησε να αποτελεί γι’ αυτούς την ημέρα αλλαγής του έτους. 

Το Γρηγοριανό ημερολόγιο δεν έγινε δεκτό στην Αγγλία μέχρι το 1752, αλλά το έθιμο της Πρωταπριλιάς είχε ήδη εδραιωθεί. Ο βρετανός συγγραφέας, ποιητής και φιλόσοφος Τζέφρυ Τσώσερ ο έργο του Οι Ιστορίες του Καντέρμπερυ/ The Canterbury Tales το 1392 περιέχει την πρώτη καταγεγραμμένη συσχέτιση της 1ης Απριλίου με το έθιμο του ξεγελάσματος.Η αλλαγή αυτή δημιούργησε προβλήματα στο λαό, καθώς ό,τι έχει σχέση με την οργάνωση του χρόνου δημιουργεί συναισθηματικές φορτίσεις και αντιδράσεις. Όσοι, λοιπόν, από τους υπηκόους του βασιλιά αποδέχτηκαν την ημερολογιακή αλλαγή πείραζαν εκείνους που συνέχιζαν να τηρούν την παλιά πρωτοχρονιά (1η Απριλίου), λέγοντάς τους περιπαικτικά ψέματα ή κάνοντάς τους ψεύτικα πρωτοχρονιάτικα δώρα.





Ο γελωτοποιός 


Μια άλλη εκδοχή θέλει το έθιμο να ξεκίνησε από τους γελωτοποιούς των βυζανινών και μεσαιωνικών χρόνων. Ο γελωτοποιός (αγγλ. fool ή jester· γαλλ. bouffon) είναι πρόσωπο του οποίου η τρέλα ή η ηλιθιότητα, πραγματική ή προσποιητή, αποτελεί πηγή γέλιου και τού επιτρέπει να χωρατεύει, να κουτσομπολεύει ή να ειρωνεύεται ακόμη και τον κύριό του.Οι γελωτοποιοί γίνονταν ιδιαίτερα απαραίτητοι στους ηγεμόνες της Ευρώπης κατά τον Μεσαίωνα και ιδιαίτερα στη Γαλλία, όπου τους ονόμαζαν "Fous de cour" και " Fous en titre d'office". Ήταν σχεδόν πάντοτε νάνοι, δύσμορφοι και καμπούρηδες, φορούσαν στο κεφάλι καπέλο με αυτιά γαϊδάρου και κάλλαιον σαν του πετεινού, κουδούνια στην υπόλοιπη περιβολή τους και κρατούσαν στα χέρια κορύνη σαν σκήπτρο.
Ακριβώς επειδή μπορούσαν μέσα από τα αστεία τους να πειράζουν ακόμη και τους αφέντες τους απέκτησαν τέτοια δύναμη που η εικόνα τους χρησιμοποιήθηκε και στις κάρτες ταρώ, ενώ στην παραδοσιακή τράπουλα έχουν τον ρόλο του μπαλαντέρ. 

Ελληνική εκδοχή 

Το έθιμο αυτό ήρθε και στην Ελλάδα ( πρέπει να ήταν γνωστό από την εποχή των Σταυροφοριών) και διαφοροποιήθηκε αποκτώντας μια ελληνική χροιά. Η βασική ιδέα βέβαια παρέμεινε ίδια. Λέμε αθώα ψέματα με σκοπό να ξεγελάσουμε το «θύμα» μας. Σε κάποιες περιοχές, θεωρούν ότι όποιος καταφέρει να ξεγελάσει τον άλλο, θα έχει την τύχη με το μέρος του όλη την υπόλοιπη χρονιά. Σε κάποιες άλλες πιστεύουν ότι ο «θύτης» θα έχει καλή σοδειά στις καλλιέργειες του. Επίσης το βρόχινο νερό της πρωταπριλιάς, θεωρούν μερικοί, ότι έχει θεραπευτικές ιδιότητες. Όσο για το «θύμα», πιστεύεται ότι, σε αντίθεση με τον «θύτη», θα έχει γρουσουζιά τον υπόλοιπο χρόνο και πιθανότατα αν είναι παντρεμένος θα χήρεψει γρήγορα.

Σύμφωνα με τον Έλληνα λαογράφο Λουκάτο το έθιμο αυτό αποτελεί ένα σκόπιμο "ξεγέλασμα των βλαπτικών δυνάμεων που θα εμπόδιζαν την όποια παραγωγή" όπως είναι η αρχή του μήνα τόσο για τον Μάρτιο, όσο και τον Απρίλιο υποχρεώνοντας πολλούς να λαμβάνουν διάφορα "αντίμετρα" (αλεξίκανα μέτρα). Επίσης, και ο Έλληνας λαογράφος Γ. Μέγας συμφωνεί πως η πρωταπριλιάτικη "ψευδολογία" παραπλανά ελλοχεύουσες δυνάμεις του κακού, έτσι ώστε να θεωρείται από τον λαό ως σημαντικός όρος μαγνητικής ενέργειας (έλξης ή αποτροπής) για μια επικείμενη επιτυχία.


Σημερινή εποχή

Τον προηγούμενο αιώνα, η τεχνολογία βοήθησε κάποιους να ξεγελάσουν χιλιάδες άτομα την ημέρα αυτή. Για παράδειγμα μια Αμερικάνικη εφημερίδα δημοσίευσε ένα άρθρο (στις αρχές του 20ού αιώνα), στο οποίο αναφερόταν ότι ο Τόμας Έντισον είχε εφεύρει μια μηχανή, η οποία μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Οι μετοχές των εταιριών παρασκευής και διακίνησης οίνου, σημείωσαν κατακόρυφη πτώση στο χρηματιστήριο.

Η πρωταπριλιάτικη φάρσα του BBC το 1957 


Ένα άλλο παράδειγμα μεγάλης πρωταπριλιάτικης φάρσας, είναι αυτή του δικτύου BBC το 1957. Τότε προβλήθηκε από το δίκτυο αυτό ένα ρεπορτάζ, στο οποίο Ιταλοί γεωργοί μάζευαν μακαρόνια από τα δέντρα που υποτίθεται ότι τα παράγουν. Παρόμοια ρεπορτάζ συνεχίζονται όμως μέχρι και σήμερα σχεδόν από το σύνολο των ΜΜΕ, που τις περισσότερες φορές αγγίζουν σημαντικά θέματα οικονομίας, διασκέδασης, κ.λπ.


Πλέον, στην εποχή της τεχνολογίας από τις αθώες φάρσες και τα αστεία έχουμε περάσει στα ψέμματα του διαδικτύου και στα fake news όπου ο Πινόκιο, ο ήρωας του παιδικού παραμυθιού έχει μεγάλη μύτη κάθε μέρα. 

Γιώτα Χουλιάρα για το Geopolitics & Daily News 


Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Επειδη Η Ανθρωπινη Ιστορια Δεν Εχει Ειπωθει Ποτε.....Ειπαμε κι εμεις να βαλουμε το χερακι μας!

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.