Σάνκχια (Β')

Σάνκχια

Νικόδημος

1. Όπως είδαμε στην προηγούμενη δημοσίευση, αυτό το σύστημα Sāṅkhya προτάσσει δύο βασικές αρχές σχεδόν ισάξιες στον χώρο και στον χρόνο. Αυτές είναι ο puruṣa, το υπέρτατο συνειδησιακό ον, και η prakṛti, η αναίσθητη υλική φύση που μεταλλάσσεται στη συμπαντική δημιουργία. Και οι δυο είναι απεριόριστες στον χώρο και αιώνιες πέρα από το χρόνο.

Αυτή είναι η εξέλιξη της Prakṛti από avyaktā ‘ανεκδήλωτη’ (λέγεται και mūlaprakṛti ‘ριζική’ και pradhāna πρωτογενής) σε vyaktā ‘εκδηλωμένη’ με πρώτο στοιχείο το mahat (ή buddhi) και την ακατάπαυστη δράση των 3 γκούνα που αλλάζουν συνδυασμούς κι έτσι παράγουν όλα τα φαινόμενα, όλους τους κόσμους, όλα τα επίπεδα, όλα τα πλάσματα.

2. Παρότι είναι δίχως συνείδηση και νοημοσύνη, αίσθηση και βούληση, η prakṛti έχει το ευαίσθητο όργανο buddhi, ως πρώτη της εκδηλωμένη μορφή, και σε αυτό αντανακλάται η νοημοσύνη του puruṣa. Έτσι φυσικά η prakṛti μοιάζει να έχει νοημοσύνη και συνείδηση και να συμπεριφέρεται ως ενσυνείδητο ον, αφού βέβαια έχει ξεκινήσει το πρώτο εξελικτικό στάδιο.

Από την άλλη ο puruṣa  (που είναι αγνή συνείδηση και νοημοσύνη) λόγω της αντανάκλασης στη buddhi και της επαφής της με τους τρεις γκούνα και τις ακατάπαυστες αλλαγές στον κόσμο μοιάζει να έχει τις μεταβολές και ακαθαρσίες του κόσμου. Μοιάζει να είναι εγκλωβισμένος στην άγνοια και υλικότητα και να υποφέρει και στο χοντρό και στο λεπτό επίπεδο.


Έτσι τώρα η prakṛti λειτουργεί μέσω των γκούνα και της buddhi με τρόπο που να ανακουφίζει και να εξαγνίζει τον puruṣa  διορθώνοντας τα κακώς κείμενα. Ουσιαστικά η buddhi διακρίνει και ξεχωρίζει τη συνειδησιακή ιδιότητα του puruṣa, δηλαδή το πνευματικό ον, από τα άλλα  φαινόμενα και τις δραστηριότητες  στον κόσμο της δημιουργίας.

Όσα κάνει η prakṛti, λέει το σύστημα, τα κάνει για χάρη του puruṣa έτσι που στον καθρέφτη της buddhi να δει κανείς αφενός τη δική του ανεπηρέαστη μοναδική Συνείδηση και αφετέρου τα καμώματα των γκούνα.

Αυτή είναι η ‘λύτρωση’ apavarga και ‘μοναχικότητα’ kaivalya του puruṣa.

3. Υπάρχουν όμως πολλές αντιφάσεις στο σύστημα Σάνκχια. Από πολύ παλιά εντοπίστηκε ένας βασικός παραλογισμός από πολλούς σοφούς και όλα τα άλλα συστήματα στην Ινδία.

Ο βασικός παραλογισμός αφορά τον δυισμό! Υπάρχουν ευθύς εξαρχής και σε όλη την αιωνιότητα ο puruṣa  και η prakṛti. Ο πρώτος δεν έχει καμιά ιδιότητα, ικανότητα ή ποιότητα άλλη από την ενσυνείδητη θέαση των πάντων: δεν κινείται, δεν ενεργεί, δεν κάνει τίποτα. Η prakṛti δεν έχει καθόλου νοημοσύνη και συνειδητότητα και είναι σε αφανέρωτη κατάσταση (όπως και ο puruṣa) όπου οι τρεις γκούνα sattva, rajas και tamas βρίσκονται σε απόλυτη ισορροπία έτσι που τίποτα δεν συμβαίνει και δεν μπορεί να συμβεί!

Το σύστημα λέει πως ο puruṣa βρισκόμενος σε γειτνίαση με την prakṛti την επηρεάζει κατά κάποιον τρόπο κι έτσι ενεργοποιούνται οι γκούνα και ξεκινά η εξελικτική διαδικασία με τη φανέρωση και την έγερση της buddhi.

Ναι, ωραία, αλλά πως επηρεάζει ο ένας κι επηρεάζεται η άλλη; Και γιατί τώρα και όχι νωρίτερα αφού και οι δύο συνυπάρχουν στο άπειρο στην αιωνιότητα;

Το σύστημα χρησιμοποιεί την αναλογία του μαγνήτη που χωρίς άμεση υλική επαφή επηρεάζει ρινίσματα σιδήρου. Είναι ανόητη αναλογία διότι ο μαγνήτης έχει την ιδιότητα που εμείς λέμε έλξη (ή μαγνητισμό) και τα ρινίσματα την ιδιότητα να δέχονται την επίδραση. Ο puruṣa δεν έχει τέτοια ιδιότητα και η prakṛti δεν έχει αισθαντικότητα. Επί πλέον, ενώ ο puruṣa έχει πολλαπλότητα, ένας για κάθε άνθρωπο, η prakṛti είναι κοινή κι ενιαία σε όλους τους ανθρώπους! Ποιος puruṣa λοιπόν επηρεάζει την prakṛti και πώς;

4. Το Σάνκχια λοιπόν μοιάζει να είναι ένα σύστημα παρηκμασμένο που έχει λησμονήσει ή παραγνωρίσει ορισμένα θεμελιακά στοιχεία όπως αυτά που βρίσκουμε στα συστήματα Yoga και Vedānta.

Γιαυτό και το Σάνκχια, παρότι αυτοανακηρύσσεται ως λογικό, γνωστικό σύστημα, σιγά σιγά έχασε την αίγλη του και τον 16ο αιώνα οι λιγοστοί υποστηρικτές του το μπόλιασαν με στοιχεία από την φιλοσοφία του Vedānta, κάνοντας την Prakṛti αδιαχώριστη φύση του Puruṣa.

Σήμερα, μερικοί λόγιοι στην Ινδία και στη Δύση προσπαθούν να εμφυσήσουν ζωή στο κλασσικό σύστημα αλλά δίχως επιτυχία.

vigla

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ