Γιατί αντιστεκόμαστε στην αλλαγή και στη θεραπεία;

Όλοι έχουμε εικόνες για τον κόσμο μέσα από τις οποίες φιλτράρουμε και αναδιαμορφώνουμε αυτό που συμβαίνει έξω (εξωτερική πραγματικότητα) στη δική μας προσωπική εκδοχή της πραγματικότητας. Αυτά τα «φίλτρα» μέσα από τα οποία αντιλαμβανόμαστε την πραγματικότητα, επηρεάζονται βέβαια από τα τρέχοντα εξωτερικά γεγονότα.

Ωστόσο, για ένα διάστημα, τα «φίλτρα» λειτουργούν για να απορρίψουν εκάστοτε νέες ή αναδυόμενες αλλαγές στην αντίληψή μας ή στο περιβάλλον.

Οι νευροεπιστήμες υποδεικνύουν ότι ο εγκέφαλός μας προσλαμβάνει νέες πληροφορίες και τις επεξεργάζεται αφού πρώτα λειτουργήσουν τα προϋπάρχοντα νοητικά φίλτρα. Τα φίλτρα αυτά θα αξιολογήσουν τις πληροφορίες και θα δράσουν είτε για να τις επιβεβαιώσουν σύμφωνα με τις τρέχουσες γνώσεις και πεποιθήσεις, ενισχύοντας έτσι τα αντίστοιχανευρωνικά κυκλώματα ή διευθετώντας την πληροφορία ως νέα ή καινοτόμα.

Ο ερευνητής Joe Dispensa αναφέρει ότι η νέα και καινοτόμα πληροφορία αντιμετωπίζεται από τον εγκέφαλο ως ένα «συμβάν» το οποίο μπορεί να διατηρήσει στη βραχυπρόθεσμη μνήμη. Η επανάληψη της ίδιας πληροφορίας αντιμετωπίζεται ως «σύμπτωση» η οποία βαθαίνει το εννοιολογικό πλαίσιο (συγκείμενο) της βραχυπρόθεσμης μνήμης και μόνο μετά την τρίτη και επόμενες ίδιες εμπειρίες ο εγκέφαλός μας θα ασχοληθεί πραγματικά για να φτιάξει νέα νευρωνικά κυκλώματα μακροπρόθεσμης μνήμης γύρω από αυτή τη γνώση ή πεποίθηση.

Ερευνητές νευροεπιστημών όπως ο Bessel Van De Kolk και ο Stephen Porges, έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι τα συναισθήματα που προκύπτουν καθώς ο εγκέφαλος λαμβάνει νέα πληροφορία, θα επηρεάσουν τη διατήρηση και τη νοηματοδότηση αυτής της νέας πληροφορίας.

Πρέπει να τονίσουμε ότι τα συναισθήματα είναι που ελέγχουν τις βασικές μας πεποιθήσεις παρά η λογική ή οι πληροφορίες. Mελέτες στο πανεπιστήμιο του Yale έδειξαν ότι τα γεγονότα ασκούν μόνο μια μικρή επιρροή στις πεποιθήσεις και στις απόψεις ενός ατόμου και, επίσης, δεν αγγίζουν αυτές τις βαθιά ριζωμένες συναισθηματικά πεποιθήσεις. Η λογική και τα γεγονότα είναι χρήσιμα για να δημιουργηθούν εννοιολογικές συλλήψεις εκεί που δεν υπάρχουν προηγούμενα ισοδύναμα.

Είναι ενδιαφέρον ότι τα φίλτρα της πραγματικότητας που είναι θαμμένα στο υποσυνείδητο μυαλό μας μπορεί να αποτελούν εμπόδια για να αλλάξουμε, αφού λειτουργούν ξεσκαρτάροντας τις πληροφορίες που έρχονται σε αντίθεση με αυτό που ήδη πιστεύουμε ή γνωρίζουμε. Έχουμε την τάση να αγνοούμε τις νέες πληροφορίες όταν έρχονται σε αντίθεση με την πεποίθηση που ήδη έχουμε. Μπορούμε εύκολα να μπούμε σε μια μορφή άρνησης ή να παραμείνουμε ασυνείδητοι ως προς τις νέες πληροφορίες που παρουσιάζονται.

Επίσης κάποιες φορές «κανονικοποιούμε» νέες απόψεις όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με ισχυρές δράσεις και εικόνες όπως η βία, όπου φυσιολογικά υπάρχει ένα ισχυρό συναισθηματικό πλαίσιο. Μπορεί λοιπόν να «παγώσουμε» ως προς το συναισθηματικό πλαίσιο, καθώς κανονικοποιούμε την εμπειρία και την ενσωματώνουμε στην πραγματικότητά μας. Για παράδειγμα, σε χώρες της Μέσης Ανατολής που στράφηκαν ενάντια στο δικό τους πληθυσμό, ο κόσμος υιοθέτησε λίγο πολύ μια πεποίθηση ότι ο πόλεμος ήταν αναπόφευκτος και τον κανονικοποίησαν στην πραγματικότητά τους.

Όπως φαίνεται, αυτό που κινητοποιεί πραγματικά τους ανθρώπους είναι όταν προκύπτει ένα νέο γεγονός που εγείρει έντονα συναισθήματα ή όταν τα βαθύτερα συστήματα πεποιθήσεών τους μπαίνουν σε κρίση και αμφισβητούνται με κάποιο τρόπο. Για παράδειγμα, όταν σε χώρες της Μέσης Ανατολής έγιναν στοχευμένες σφαγές άμαχου πληθυσμού και άλλες θηριωδίες, ο λαός εξέφρασε την κατακραυγή του και εξεγέρθηκε. Αυτά τα γεγονότα ταρακούνησαν τους ανθρώπους, βγάζοντάς τους από τον εφησυχασμό τους καθώς παρουσίαζαν τον πόλεμο σε ένα νέο πλαίσιο όπου παραβιάζονται βασικές αξίες. Η συνειδητή στόχευση αθώων γυναικών και παιδιών δεν εμπίπτει στους κανόνες του πολέμου. Αυτή η αλλαγή στο πλαίσιο, παρέκαμψε τα «φίλτρα» καθώς πυροδότησε προστατευτικές πεποιθήσεις σχετικά με την διατεταγμένη δολοφονία αθώων γυναικών και παιδιών.

Ερευνητές όπως ο Αντόνιο Demasi, έχουν δείξει ότι για πολλά άλλα συνήθη γεγονότα,υπάρχει στον εγκέφαλό μας μια βάση αντίστασης σε νέα εισερχόμενα δεδομένα που ίσως είναι γενετικά προκαθορισμένη. Όλοι μας μπορεί να απορρίψουμε νέα δεδομένα όταν παρουσιάζονται και αντ’ αυτού να ανατρέξουμε πίσω στην ασφάλεια της ήδη υπάρχουσας άποψης που έχουμε για την τρέχουσα πραγματικότητα. Αυτή είναι μια συνήθης παρατήρηση που κάνουμε στο πλαίσιο της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας.

Ένα μέρος του εγκεφάλου που είναι γνωστό ως πρόσθιος φλοιός του προσαγωγίου, έχει συσχετισθεί με τη διαμόρφωση της αντίληψης στους ανθρώπους. Η έρευνα δείχνει ότι αυτό το τμήμα του εγκεφάλου φαίνεται να επεξεργάζεται τμήματα των εισερχόμενων δεδομένων που είναι ασύμφωνα με τρέχουσες πεποιθήσεις και να αναστέλλει την απομνημόνευση των νέων ορθών δεδομένων και εννοιών. Αυτή η διαδικασία ενεργοποιεί επίσης τονπλαγιοπίσθιο προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου που φαίνεται να καταστέλλει την περαιτέρω επεξεργασία των αισθητηριακών δεδομένων. Οπότε, το να διατηρείς ένα ανοιχτό μυαλό, στην πραγματικότητα δεν είναι σύμφωνο με τη φύση μας και πρέπει να καλλιεργηθεί. Η δογματική ή τυφλή προσήλωση στις απόψεις φαίνεται να είναι μια ασυνείδητη βάση του εαυτού που ενεργοποιεί αυτή την περιοχή του εγκεφάλου.

Στη θεραπεία βλέπουμε συχνά άτομα που διατηρούν ακλόνητες απόψεις για την πραγματικότητα της ζωής οι οποίες ωστόσο δεν είναι ορθές ή προσαρμοστικές ή δεν υποστηρίζονται από τα γεγονότα. Όταν τους εξηγείς τα γεγονότα, τους παρουσιάζεις βιβλία ή αξιόπιστα επιχειρήματα, γνέφουν καταφατικά, όμως απλά δεν λαμβάνουν υπόψη τις πληροφορίες. Έχουν την τάση να «ξεχνούν» να κάνουν την «εργασία» ή τη διερεύνηση που προτείνουμε ανάμεσα στις συνεδρίες και αντιστέκονται παθητικά στην αλλαγή. Μια μορφή φιλτραρίσματος φαίνεται να αποτρέπει αυτές τις νέες πληροφορίες να ριζώσουν στην δική τους πραγματικότητα.

Αυτοί οι άνθρωποι συχνά λένε «τίποτα δεν λειτουργεί σε μένα» ή «κανείς δεν μπόρεσε να με βοηθήσει». Έχουν την τάση να ρίχνουν την ευθύνη έξω από τον εαυτό τους και αδυνατούν να δουν πώς η ίδια τους η φύση λειτουργεί ενάντια στην αλλαγή και στην ικανότητα να αφομοιώσουν νέες ιδέες. Όλοι χρειάζεται να έχουμε επίγνωση της δικής μας φύσης, καθώς μπορεί να σαμποτάρει (υποσυνείδητα) την εξέλιξή μας.

Πολλοί άνθρωποι ταρακουνιούνται και βγαίνουν από τον εφησυχασμό τους μόνο όταν προκύψει μια κρίση ή ένα έντονα φορτισμένο συναισθηματικά γεγονός. Μπορεί να αρρωστήσουν βαριά, να αντιμετωπίσουν το θάνατο, να χάσουν το σύντροφό τους ή τη δουλειά τους, να κατηγορηθούν για κάτι λόγω μιας προηγουμένως μη συνειδητοποιημένης συμπεριφοράς, να εκδηλώσουν έναν εθισμό ή διαταραχή προσωπικότητας.

Αυτή η μορφή της στασιμότητας και αδράνειας που περιγράψαμε μπορεί να αντιμετωπιστεί με τη θέσπιση μιας καθημερινής «τελετουργίας» ώστε να παρακαμφθεί το ενδεχόμενο φιλτράρισμα και να βαθύνουν οι νέες πεποιθήσεις που εξυπηρετούν το θεραπευτικό ρόλο.

Όλοι χρειαζόμαστε έναν τρόπο για να ξεπεράσουμε την έμφυτη τάση στον εγκέφαλό μας, η οποία περιορίζει την πραγματικότητά μας στις τρέχουσες πεποιθήσεις. Δεν είναι εύκολη δουλειά καθώς η ανθρώπινη προδιάθεσή μας είναι να κάνουμε αυτό που υπάρχει έξω να ταιριάξει με τη δική μας εκδοχή της πραγματικότητας. Η πρόκληση για το θεραπευόμενο είναι να αποτινάξει την παλιά πραγματικότητα η οποία κατά κάποιο τρόπο δεν τον εξυπηρετεί πλέον και η οποία είναι και ο λόγος που τον οδήγησε στη θεραπεία.

Η πρακτική του διαλογισμού και της ενσυνειδητότητας, μπορεί να μας βοηθήσει να καλλιεργήσουμε μια πιο θετική νοοτροπία και μια συνειδητή επίγνωση των νοητικών μας διεργασιών. Πρέπει να αντιμετωπίσουμε την αδράνεια του νου μας και να εργαστούμε σκληρά για να μετασχηματίσουμε τη συνειδητότητά μας, αναδιαμορφώνοντας τα φίλτρα μας και δημιουργώντας πιο προσαρμοστικές πεποιθήσεις και συμπεράσματα για τον εαυτό μας, τους άλλους και τη ζωή. Αυτό είναι ουσιαστικά ένα δια βίου έργο, καθώς ποτέ ουσιαστικά δεν φτάνουμε σε κάποιο ορόσημο αλλά συνεχίζουμε να επεκτείνουμε τη συνειδητότητα και το άνοιγμά μας ό,που είναι δυνατόν σε νέες πεποιθήσεις και δυνατότητες, εφόσον είμαστε σε θέση να σταματήσουμε να τις μπλοκάρουμε και αρχίζουμε να τις αφήνουμε να περνάνε μέσα μας.

Τα πράγματα που αναζητάμε είναι πάντα εκεί μπροστά μας, εάν είμαστε σε θέση να τα δούμε. Τα βλέπουμε όταν έχουμε σταματήσει το φιλτράρισμα τους μέσω του υποσυνείδητου νου που υποστηρίζεται από περιττές παλιές πεποιθήσεις.

Οι νευροεπιστήμες δείχνουν ότι μπορούμε να αλλάξουμε συνήθειες και μπορούμε να δουλέψουμε ενεργά με τους εαυτούς μας για να κάνουμε την εμπειρία της ζωής μας πιο ευτυχή. Θα ήταν λοιπόν πολύ βοηθητικό να αναρωτηθείτε, τι υπάρχει στη δική σας πραγματικότητα που φιλτράρει και απομακρύνει όσα θα ήταν πιο ωφέλιμα για σας αν τους επιτρέπατε να περάσουν;

Παναγιώτα Δ. Κυπραίου, Σωματική & Gestalt Ψυχοθεραπεύτρια (ECP), Συντονίστρια Σχολών Γονέων, Επόπτρια Σωματικής Ψυχοθεραπείας

psychotherapeia

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ