υγιής: μια ζωή γεμάτη βία λέγεται βίος

φιλοσοφία της Ιατρικής (1): ο υγιής και ο ασθενής

φίλες και φίλοι

ΕΝΑ μέρος της μελέτης Η γένεση του θεού θα έχει τον τίτλο Η Ισχύς. Μερικά από τα κεφάλαια αυτού του μέρους θα είναι: το λεξιλόγιο της  Ισχύος, η λατρεία της Ισχύος, η επιθυμία της διαρκούς αύξησης της ισχύος  –  η επιθυμία αυτή, θα υποστηρίξω, είναι  το κομβικό, το χαρακτηριστικό γνώρισμα της δυτικής Κυριαρχίας, του αρχαίου ελληνικού, του δυτικού πολιτισμού. Εάν δούμε από αυτή την οπτική γωνία τη γένεση της φιλοσοφίας,λόγου χάριν, θα έχουμε παρά πολλά και πολύ ικανοποιητικά αποτελέσματα – θα κατανοήσουμε την εμφάνιση της φιλοσοφίας όσο και όπως δεν έχει κατανοηθεί μέχρι τώρα. Γι αυτό το ζήτημα όμως μια άλλη μέρα.

ΜΙΑ από τις πηγές που θα ερευνήσω θα είναι η γλώσσα. Η αρχαία ελληνική γλώσσα διαθέτει ένα πλουσιότατο λεξιλόγιο για την ισχύ, το σθένος, τη ρώμη, τη δύναμη και δεν μας επιτρέπεται να μην αναρωτηθούμε γιατί αυτό το λεξιλόγιο να είναι τόσο πλούσιο, εάν σκεφτούμε επιπλέον ότι το λεξιλόγιο της αγάπης, της ειρήνης, της φιλίας είναι τόσο φτωχό. Το λεξιλόγιο της Ισχύος μας δείχνει ότι η ισχύς και η βία εμπότιζε σε τέτοιο βαθμό την καθημερινή ζωή ώστε η λέξη βίος να δηλώνει την κοινωνική ζωή που έχει αποικιστεί από την βίαν, που η αρχική σημασία του όρου ήταν ισχύς. Την εκτιμούσαν τόσο πολύ την βίαν, την ισχύ, ώστε πολύ συχνά, όπως διαβάζουμε στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια,  δεν έλεγαν Πρίαμος, Ηρακλής, Διομήδης, Έλενος αλλά βίη Πριάμοιο, βίη Ηρακλήος, βίη Διομήδεος, βίη Ελένοιο. Για να κατανοήσουμε πλήρως αυτή την πρακτική: αντί να λέγαμε σήμερα  συνάντησα τον Νικόλα, θα λέγαμε, και θα ήταν απολύτως ταυτόσημο, συνάντησα την ισχύ του Νικόλα! 

ΓΙΑ να ονομαστεί η κοινωνική ζωή βίος σημαίνει ότι ήταν γεμάτη, ξεχείλιζε από ισχύ και βία. Μόνο εάν προϋπόθεση της ζωής είναι η βία, μπορεί να υπάρξει βίος! Και βιός, όπως λέμε σήμερα, πλούτος δηλαδή! Μπορούμε να πούμε, η ζωή του δένδρου, του ήλιου, της χελώνας, του σύμπαντος αλλά δεν μπορούμε να πούμε, ο βίος του ήλιου, κατά κανένα τρόπο. Και όμως! Ακόμα και οι λέξεις ζάω (ζώ) και ζωή προέρχονται από τη ρίζα από την οποία προέρχονται και οι λέξεις βία και βίος:qwi -. To ζάω προέρχεται από το qwi-jā > qwjā > qwjē > ζά-ω και ζή-ω (εὖ ζῆν, απαρέμφατο). Το -jā πρέπει να είναι κάποιο μόρφημα που δηλώνει ενέργεια, πράξη. Δεν μπορεί να υπάρξει, μας λέει η αρχαία ελληνική γλώσσα, ζωή χωρίς την ισχύ.

ΑΥΤΟ το πρωτογενές μόρφημα qwi- που απαντάται επαναλαμβάνω στις λέξεις βίος, βία, ζάω (και στη λέξη δίαιτα, που είναι η ζωή, ο τρόπος ζωής, όχι όμως στην ομόηχη δίαιτα, που σημαίνει διαιτησία –  από το δι+αιτ-),  θα το εντοπίσουμε και στο επίθετο ὑγιής. Το επίθετο αυτό ανήκει στην κατηγορία των αρχαιοτάτων λέξεων που επιβιώνουν μέχρι στις μέρες μας. Θα  ασχοληθώ διεξοδικά με αυτό, παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, αφού όμως πρώτα πιω ένα καφεδάκι και καπινίσω ένα τσιγαράκι κάτω από τον έναστρο ουρανό.

ΤΟ επίθετο ὑγιής είναι σύνθετο, αποτελείται από τρία μορφήματα: ὑ-, γι- και ες.  Το ε στο ες είναι βραχύ, στην ονομαστική όμως γίνεται μακρό: η (αναπαριστάνει το ε μακρό). Το μόρφημα γι – προέρχεται από το qwi-, από το οποίο προέρχονται, όπως είδαμε και οι λέξεις βία, βίος, ζάω και δίαιτα και δηλώνει την ισχύ. Η ακριβής σημασία του μορφήματος ες δεν είναι βέβαιη. Το εντοπίζουμε σε επίθετα (διεθνής, ευαγής, μονήρης και άλλα πολλά) και σε ουδέτερα (δάσος, βάθος, σπέος [σπηλιά], πέος, μήκος, δέος, και άλλα πολλά.). Τα δάσ-ες-α > δάσεα>δάση. Αυτό το ὑ- όμως τι είναι, τι να σημαίνει άραγε;  Το εντοπίζουμε σε άλλες λέξεις;

ΤΟ εντοπίζουμε. Στη λέξη ύβρις και στο επίρρημα ευ (>εὖ>ευ). Το υ- προέρχεται από το hυ- κι αυτό από το sυ-. Εάν μελετήσουμε το επίρρημα ευ θα βρούμε και τη σημασία του. Ας δούμε τα επίθετα εύπορος, εύπλαστος, ευτυχής. Στο πρώτο, το ευ- δηλώνει την ποσότητα (πολύ πλούσιος), στο δεύτερο την καταλληλότητα, την ευκολία (κατάλληλος, εύκολος για πλάσιμο) και στο τρίτο την ποιότητα (καλή τύχη). Πώς να εξηγήσουμε όλες αυτές τις σημασίες;

ΤΟ ευ προέρχεται από το wε-sυ. Το wε- το διαβάζουμε στη λέξη we-e-re-pe, wε-λειφές, που σημαίνει (λάδι) κατάλληλο για να αλειφτεί, να χρησιμοποιηθεί ως καλλυντικό. Το wε-sυ (>εὖ) λοιπόν σημαίνει κατάλληλο, άρα καλό,  και πολύ. Να γιατί το ευ δηλώνει άλλοτε ποσότητα κι άλλοτε ποιότητα. Η ύβρις (<sυ-βρις) είναι η πολλή βία –  σε ποιμενικούς χρόνους δεν είχε αρνητική αξία, τουναντίον, μιας και μόνο με την ύβριν  ήταν δυνατόν να εξασφαλιστεί η νίκη, η υπεροχή, η επιβίωση. Όταν όμως αργότερα, όταν επικράτησε η δουλοκτησία,  η πολλή βία έφερνε τα αντίθετα από τα επιθυμητά και αναμενόμενα αποτελέσματα, η ύβρις απέκτησε αρνητική αξιολογική χροιά.  Η υπερβολική βία μείωνε αντί να αυξήσει την διαθέσιμη ισχύ:  εάν ο δουλοκτήτης γαιοκτήμονας οργιζόταν,  έπρεπε να αυτοσυγκρατηθεί και να μην σφάξει όλους τους δούλους, όταν αυτοί απειθούσαν. Εάν τους έσφαζε, θα μειωνόταν ο πλούτος του και η ισχύς του.

Ο sυ-γι-ής λοιπόν είναι αυτός που διαθέτει πολλή ισχύ. Η ισχύς αυτή δεν είναι στρατιωτική ή κοινωνική αλλά η προϋπόθεσή τους,  η σωματική, από την άποψη όχι της σωματικής δύναμης αλλά της ικανότητας να πολεμήσει. Ο υγιής δεν είναι ανάπηρος και δεν είναι άρρωστος –  είναι αρτιμελής και γερός. Ή θα είσαι ανάπηρος ή θα είσαι αρτιμελής – σαφής, σαφέστατος διαχωρισμός·  ή θα είσαι ασθενής ή θα είσαι γερός –  σαφής, σαφέστατος διαχωρισμός· ή θα είσαι ικανός για πόλεμο ή δεν θα είσαι –  σαφής, σαφέστατος διαχωρισμός. Δυο διαφορετικές οντολογικές καταστάσεις.

Η διάκριση αυτή είναι σαφής στο έργο του Ιπποκράτη. Μέσω της ιατρικής και μέσω της πολεμικής καθημερινότητας έμελλε να έχει μια πολύ λαμπρή σταδιοδρομία. Αργήσαμε πολύ να την πλήξουμε. Αυτό μπορούσαμε να κάνουμε, αυτό κάναμε. Και όπως έγραψε και ο Κάρολος, η ανθρωπότητα  αντιμετωπίζει και επιλύει τα προβλήματα που μπορεί να αντιμετωπίσει και να επιλύσει. Όσα δεν μπορεί, ή δεν θα τα επιλύσει ή, εάν υπάρχει, θα αργήσει.

badarts

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ