Χρόνος

από τον Νικόδημο

1. Για να έχει ορθότερη αντίληψη των σύγχρονων συμβάντων και βαθύτερη κατανόηση της όποιας τωρινής κατάστασης, ένας άνθρωπος πρέπει να γνωρίζει τουλάχιστον τρία πράγματα:

α) Ο κόσμος είναι προϊόν Νοημοσύνης, μεγάλης και για μας ασύλληπτης στην ολότητά της.

Δεν είναι και δεν μπορεί να είναι προϊόν α-νόητης ύλης και του «τυχαίου», όπως διδάσκουν πολλοί επιστήμονες, όπως ο μαθηματικός-φιλόσοφος B. Russel (1872-1970), ο μικροβιολόγος νομπελίστας Jacques Monod (1910-76), o βιολόγος R. Dawkins(1941 - ) και άλλοι. Εφόσον υπάρχουν αναγνωρίσιμοι νόμοι σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής (εξού και οι «επιστήμες», που εγείρονται μόνο επειδή κάπου λειτουργούν νόμοι!), πρέπει να αναγνωρίζεται και η παρουσία νοημοσύνης ως αιτία, έστω κι αν είναι αυτή ασύλληπτη στην ολότητά της. Ο νόμος παντού προϋποθέτει σχεδιασμό και νοημοσύνη.

β) Ο κόσμος υπάρχει, όπως επανειλημμένα είδαμε,  σε τρία επίπεδα – το χοντρό υλικό, το λεπτό νοητικό  και το αιτιακό ή πνευματικό.

Ό,τι παρατηρούμε με τις αισθήσεις και με συσκευές της προηγμένης τεχνολογίας, και μοιάζει να βρίσκεται έξω και γύρω από μας, ανήκει στο υλικό επίπεδο που γενικά θεωρούμε «πραγματικότητα» και για πολλούς είναι η μόνη πραγματικότητα. Αλλά ξέρουμε πως υπάρχει και το λεπτό πεδίο του νου με διαθέσεις, διαισθήσεις, οράματα, σκέψεις, συγκινήσεις, φαντασιώσεις και παρόμοια. Ακόμα λεπτότερο είναι το πεδίο των επιθυμιών, που ενεργούν, συχνά χωρίς να γίνονται άμεσα αντιληπτές, ως αιτίες για τις πράξεις και τη συμπεριφορά μας γενικά. Είναι ο υποκειμενικός, συνειδησιακός κόσμος.

Αυτά όλα παρατηρούνται καθώς βρίσκονται στο ευρύ πεδίο της επίγνωσής μας.

γ) Ο χρόνος είναι, είπαμε, η τέταρτη διάσταση, μα σε μας μοιάζει να έχει τρεις απόψεις:

Πρώτα η γραμμική άποψη που χρησιμοποιούμε στην Ιστορία και στην καθημερινότητα για τους σχεδιασμούς και τη δράση μας – 1918, 1939, 1980, 2010, 2020 κλπ. Αυτή έχει τη δυσκολία ότι δεν ξέρουμε πότε άρχισε και πότε θα τελειώσει! Π.χ. τι προηγήθηκε του Big Bang που είναι, λένε, η αρχή;...

Μετά η κυκλική άποψη που συνεπάγεται επανάληψη κι επαναγέννηση και δεν είναι αποδεκτή σε Χριστιανούς, Μουσουλμάνους, Εβραίους και άλλους, και δύσκολο να γίνει αντιληπτή στον πολύ κόσμο διότι δεν υπάρχουν απτές, εύπεπτες αποδείξεις , όπως για τη γραμμική αντίληψη.

Τρίτον, ο «καιρός», η στιγμή, οπότε ξεκινά ή σταματά, ή είναι κατάλληλο να ξεκινήσει ή να σταματήσει, μια ενέργεια, μια πράξη. Ο Εκκλησιαστής στην Παλαιά Διαθήκη μιλά για τον χρόνο, που είναι η διάρκεια ενός πράγματος ή η ζωή ενός πλάσματος, και για τον καιρό που είναι η στιγμή.

2. Ο χρόνος είναι μονοδιάστατος, λένε φυσικομαθηματικοί, όπως ο BK Ridley, και γίνεται αντιληπτός σε μια σειρά γεγονότων που συμβαίνουν με ορισμένη τάξη το ένα μετά το άλλο (σ 84-5, Χώρος, Χρόνος, Πράγματα, Αθήνα, Κάτοπτρο 1997). Αλλά θεωρούν επίσης ότι ο χωρόχρονος είναι καμπύλος (σ 77, 98) – κάτι που θα εξετάσουμε στο επόμενο άρθρο.

Έτσι όντως φαίνεται να γίνεται, μόνο που δεν είναι ακριβώς έτσι και χρειάζονται διευκρινήσεις.

Οπωσδήποτε υπάρχει μια σειρά γεγονότων: πχ. ένας ποδοσφαιριστής κλωτσά τη μπάλα η οποία φθάνει σε συμπαίκτη του, αυτός ντριμπλάρει έναν αντίπαλο και την πασάρει σε άλλο συμπαίκτη του κοκ. Ναι, υπάρχει μια σειρά συμβάντων και … χρόνος γραμμικός, ωρολογιακός - αλλά μόνο εφόσον κοιτάμε προηγούμενα συμβάντα. Αλλιώς κάθε μεμονομένο συμβάν είναι … άχρονο, είναι στιγμιαίο!

Άλλο παράδειγμα. Σηκώνομαι το πρωί, πάω στο μπάνιο, πλένομαι, γυρίζω, βγάζω τις πυτζάμες, ντύνομαι κανονικά, φτιάχνω τσάι και φρυγανιές και προγευματίζω. Κι εδώ υπάρχει σειρά γεγονότων και χρόνος γραμμικός. Αλλά το ένα συμβάν δεν γεννιέται, ή παράγεται, από το προηγούμενο αυτόματα στη μονοδιάστατη αυτή διαδοχή. Γνωρίζω πως ανά πάσα στιγμή, για κάθε πράξη μου επεμβαίνει η βούλησή μου και ορίζει την πράξη.

Αυτή η διαδοχή γεγονότων είναι μια σειρά ενεργειών που εξαρτάται σχεδόν παντελώς από τη βούλησή μου. Λέω ‘σχεδόν’ διότι αν η φρυγανιέρα χαλάσει ξαφνικά τότε ίσως θα ετοιμάσω δημητριακά με γάλα ή αυγά βραστά, ας πούμε. Αλλά και στην περίπτωση αυτή πάλι ενεργεί η βούληση μου ανάλογα με τις προτιμήσεις μου –και τα διαθέσιμα υλικά.

Η βούληση και οι προτιμήσεις μου είναι απλά επιθυμίες, όλες αρχικά αφανέρωτες και μη-αντιληπτές, που εκδηλώνονται, διατυπώνονται  και γίνονται αντιληπτές τώρα στον νου ως “Θέλω” καφέ ή τσάι, φρυγανιές με μαρμελάδα ή αυγά ή δημητριακά – ή όλα, αν είμαι πεινασμένος.

Εδώ τώρα, η δαδοχή των γεγονότων παράγεται από μια ενέργεια που δεν είναι ορατή στο γραμμικό επίπεδο του χρόνου (που συνήθως εμπειρόμαστε) και βρίσκεται πάνω από αυτό. Δεν μπορούμε να δούμε τις επιθυμίες, προτιμήσεις και σκέψεις των άλλων παρά μόνο όταν εκδηλωθούν σε πράξεις στον γραμμικό χρόνο, που είναι και το επίπεδο του γνωστού μας υλικού κόσμου.

3. Ο κόσμος έγραψα (§1, β) έχει τρία επίπεδα.

Πρώτο είναι το αιτιακό της βούλησης, των επιθυμιών και προτιμήσεων, που δεν είναι καθόλου φανερό, συχνά ούτε σε μας τους ίδιους – αφού συχνά, πάλι, αποφασίζουμε πως θα διαβάσουμε κάποιο βιβλίο και το αρχίζουμε, μα ξαφνικά αντιλαμβανόμαστε πως έχουμε σηκωθεί να τηλεφωνήσουμε ή να φτιάξουμε καφέ ή να δούμε τηλεόραση. Και το βάζω πρώτο διότι εδώ εγείρεται η δύναμη με την οποία  ξεκινά και ξετυλίγεται μια πράξη. (Στην ακαδημαϊκή Ψυχολογία και γενικά ονομάζεται  “υποσεινήδητο” ή “ασυνείδητο”  αλλά δεν χρειάζονται τέτοιες αναφορές. Ας μείνουμε με τους όρους μας.)

Μετά είναι το λεπτό νοητικό όπου γίνεται η διατύπωση της επιθυμίας ή ιδέας για την πράξη και ο σχεδιασμός της διαδικασίας ή δράσης, αν πρόκειται για πρώτη φορά. Ανάλογα με την επιθυμία, η νοερή ενέργεια διατύπωσης, σκέψης κλπ, μπορεί να είναι πολύ απλή και στιγμιαία ή περίπλοκη.

Το τρίτο είναι το γνωστό μας υλικό επίπεδο όπου η πράξη πραγματώνεται ή αρχίζει μια γραμμή δράσης που αποτελείται από πολλές ενέργειες. Αυτό γενικά λέγεται “ο πραγματικός κόσμος”!

 Αλλά, για την ακρίβεια ο πραγματικός κόσμος πρέπει να συμπεριλαμβάνει και τα δύο άλλα επίπεδα, το νοητικό με τις σκέψεις και συγκινήσεις του  και το αιτιακό με τη βούληση και τις επιθυμίες.

4. Ο γραμμικός χρόνος (δηλαδή μια σειρά γεγονότων που συμβαίνουν με ορισμένη τάξη, διαδοχικά, το ένα μετά το άλλο) συνίσταται στην πραγματικότητα σε μια σειρά από στιγμές που έχουν την αρχή τους στο αιτιακό επίπεδο και, σε λεπτότητα ενέργειας καθώς και προτεραιότητα, “κατεβαίνουν” στο υλικό επίπεδο όπου πραγματώνονται.

Αυτό τώρα μπορούμε να το παραστήσουμε διαγραμματικά:

Αυτή είναι η πραγματικότητα.  Όπως μια γραμμή στον χώρο συνίσταται σε αναρίθμητα σημεία, ή μια επιφάνεια σε αναρίθμητες γραμμές, έτσι και ο χρόνος που εμπειρόμαστε ως μια ροή προς τα μπρος (το “βέλος” του χρόνου) αποτελείται από ακατάπαυστες διαδοχικές στιγμές.

Οι κάθετες διακεκομμένες είναι οι στιγμές, οι “καιροί”, οπότε κάτι εμφανίζεται, αρχίζει ή γίνεται στον γραμμικό χρόνο στον ορατό, απτό μας κόσμο σαν αποτέλεσμα της αιτιακής Επιθυμίας: είναι αντίστοιχες με τα αναρίθμητα σημεία που συνιστούν μια γραμμή στον χώρο.

Δίχως τις στιγμές δεν υπάρχει η διάσταση του γραμμικού χρόνου για τον άνθρωπο.

vigla

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ