Κρίση στην Τουρκία: μια γεωπολιτική «βόμβα» στην αυλή μας

Γράφει ο Γεράσιμος Ταυρωπός

Όταν η «φωτιά» που έβαλε στις ισορροπίες στη Μ. Ανατολή και Βόρεια Αφρική η «αραβική άνοιξη» φτάνει μέχρι το Αιγαίο και το Βόσπορο, κανείς δεν δικαιούται να προσποιείται πως δεν καταλαβαίνει. Τα γεγονότα με το αποτυχημένο πραξικόπημα στην Τουρκία και τη μετέπειτα «άμυνα» του Ερντογάν με ισχυρές δόσεις αυταρχισμού, «πιστοποιούν» μια μείζονα γεωπολιτική μεταβολή, δίπλα σε όλες τις άλλες που έφερε η περίοδος ύστερα από το ξέσπασμα της αραβικής άνοιξης το 2011 και μέχρι τις σημερινές συνθήκες του πολέμου στη Συρία. Τα διαδοχικά «επεισόδια» μιας ρήξης της Τουρκίας με τη Δύση, που «συνοψίζονται» στα σημερινά γεγονότα περί το πραξικόπημα.

Η Τουρκία αποτέλεσε, τουλάχιστον για την περίοδο από το 1974 και την κατάληψη του βόρειου τμήματος της Κύπρου από τον τουρκικό στρατό μέχρι πριν λίγα χρόνια, το βασικό πυλώνα του ΝΑΤΟ και «προμαχώνα» της Δύσης στη νοτιοανατολική Μεσόγειο. Από γεωπολιτική άποψη, τα σύνορα της Δύσης με την ταραχώδη περιοχή της Μ. Ανατολής ήταν τα σύνορα της Τουρκίας. Οι δυναμικές που «συνοψίζουν» τα γεγονότα γύρω από το αποτυχημένο πραξικόπημα, αλλάζουν αυτό το θεμελιώδες δεδομένο: η Τουρκία είναι πλέον μέρος του προβλήματος, μέρος της αστάθειας που εκπορεύεται από την ταραχώδη Μ. Ανατολή.

Τα «σύνορα ασφάλειας» της Δύσης μετακινούνται προς την Ελλάδα, που σημαίνει ότι η ζώνη της περιφερειακής αστάθειας επεκτείνεται προς τη Δύση. Και μόνο αυτό το γεγονός, θέτει ένα θεμελιώδες γεωπολιτικό ερώτημα: αυτή η δυναμική της περιφερειακής αστάθειας θα σταματήσει στα ελληνικά σύνορα ή οι φλόγες της θα αγκαλιάσουν και την ίδια την Ελλάδα; Η Ελλάδα θα γίνει ο μοναδικός ανθεκτικός προμαχώνας της Δύσης στη νοτιοανατολική Μεσόγειο ή θα γίνει κι αυτή μέρος του προβλήματος, οπότε η δυναμική της αστάθειας θα φτάσει ως τα Βαλκάνια, το μαλακό υπογάστριο της Ευρώπης; Σε όσους φαίνεται αυτό ακραίο συνέριο, θα θυμίσουμε απλώς ότι μέχρι πριν λίγα χρόνια, η Βόρεια Αφρική και Μ. Ανατολή ήταν μια ζώνη σχετικής σταθερότητας, η δε Τουρκία μέλος της Δυτικής συμμαχίας και «πυλώνας σταθερότητας» στην περιοχή, ενώ σήμερα συζητάμε όσα συζητάμε: μια απόπειρα πραξικοπήματος σε μια χώρα του G-20 και το σοβαρό ενδεχόμενο ύστερα από τη Συρία η περιφερειακή γεωπολιτική αστάθεια να «καταπιεί» και την Τουρκία. Και να θυμίσουμε ότι μερικούς μήνες πριν, η πολιτική κρίση με «εστία» τη Μ. Ανατολή έφτασε ως την πόρτα των δυτικών καγκελαριών στους ώμους του προσφυγικού ρεύματος…

Σε αντίθεση λοιπόν με την αίσθηση που δημιούργησε η on line παρακολούθηση της απόπειρας πραξικοπήματος, δεν πρόκειται για ένα «επεισόδιο» που συνέβη και πέρασε ούτε για προσομοίωση γεωπολιτικού παιχνιδιού στην οθόνη του υπολογιστή, αλλά για ένα συγκλονιστικό γεγονός με παρελθόν και συνέχεια.

Το πρώτο πράγμα που πρέπει να αξιολογήσουμε είναι το εξής: η απόσταση και η όξυνση των σχέσεων μεταξύ Τουρκίας και Δύσης, που πέρασε από διάφορα σκαμπανεβάσματα τα τελευταία χρόνια, τώρα φαίνεται να γίνεται πραγματικό ρήγμα.Αυτό είναι ένα πολύ σημαντικό γεγονός, με εξίσου σημαντικές συνέπειες. Από τη μια πλευρά, οι κινήσεις της κυβέρνησης Ερντογάν πριν το πραξικόπημα (εξομάλυνση σχέσεων με τη Ρωσία και με το Ισραήλ) αλλά και ύστερα απ’ αυτό (αίτημα έκδοσης του Γκιουλέν από τις ΗΠΑ και άρνηση των τελευταίων, ευθείς υπαινιγμοί για τη στάση των δυτικών μεγάλων δυνάμεων στο πραξικόπημα, υπαινιγμοί ότι για την κατάρριψη του ρωσικού αεροσκάφους από τουρκικά μαχητικά ευθύνονται πράκτορες ξένων δυνάμεων, ευθεία κατηγορία προς τον πρόεδρο της Αιγύπτου ως «πραξικοπηματία»), μαρτυρούν ότι το ρήγμα με τη Δύση τείνει να γίνει αγεφύρωτο – όταν ο Ερντογάν «τρίβει στη μούρη» των ΗΠΑ έμμεσες κατηγορίες για τη στάση τους στο πραξικόπημα και το συνδυάζει με την προσέγγιση με το «μεγάλο σατανά», τη Ρωσία, δεν χρειάζεται να προσθέσουμε τίποτε άλλο.

Το δεύτερο, είναι πως τα… αισθήματα με τη Δύση είναι αμοιβαία. Οι κυβερνήσεις των μεγάλων Δυτικών χωρών (ΗΠΑ, Μ. Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία) πράγματι τις πρώτες ώρες του πραξικοπήματος και μέχρι να φανεί προς τα πού γέρνει η ζυγαριά, κράτησαν ουδέτερη στάση, με ανακοινώσεις από τις οποίες έλειπε η αναφορά στη λέξη πραξικόπημα και δίνονταν απλώς οδηγίες για την ασφάλεια των υπηκόων τους στην Τουρκία. Στη συνέχεια, υποστήριξαν τη «νόμιμη κυβέρνηση», αλλά αμέσως μετά άρχισαν να επιτίθενται στην Τουρκία εγκαλώντας την για αυταρχισμό. Για την προσέγγιση με τη Ρωσία και τις ευθείες τουρκικές κατηγορίες κατά του Αιγύπτιου προέδρου δεν μπορούν να πουν κάτι, αλλά είναι φανερό ότι αυτά μετρούν πολύ περισσότερο…

Το τρίτο, είναι πως το τουρκικό καθεστώς βρίσκεται σε κρίση.Όλα όσα γίνονται στην Τουρκία είναι σπασμοί αστάθειας, γεωπολιτικής αλλά και καθεστωτικής, κι όχι αποκατάστασης της σταθερότητας – έστω και με αυταρχικά μέσα. Η Τουρκία αντιμετωπίζει περισσότερο τον κίνδυνο εμφυλίου πολέμου και «αποσάθρωσης» παρά σταθεροποίησης με ανάδειξη του Ερντογάν σε παντοδύναμο «σουλτάνο».

Η κρίση του τουρκικού καθεστώτος οφείλεται σε πολλούς παράγοντες, αλλά ο βασικός είναι ότι η στρατηγική του της προηγούμενης δεκαετίας κατέρρευσε παταγωδώς: αντί να αναδειχθεί σε ηγεμονική δύναμη στην οποία θα προσβλέπουν οι ριζοσπαστικοποιημένες αραβικές μάζες, η Τουρκία βρέθηκε σε «πόλεμο» με το Ισραήλ, την Αίγυπτο και τη Συρία, αλλά το τελευταίο διάστημα και με το ISIS (για διαφορετικούς λόγους) και εν τέλει, εξαιτίας του πολέμου στη Συρία, μπροστά στο φάσμα μιας εθνικής καταστροφής: της δημιουργίας κουρδικού κράτους. Η κρίση στις Αναδυόμενες αγορές τον προηγούμενο χρόνο σε συνδυασμό με ένα τεράστιο αριθμό Σύρων προσφύγων στο έδαφός της (περί τα 2,5 εκατομμύρια) ήταν το κερασάκι στην τούρτα της κρίσης του τουρκικού καθεστώτος. Διαρκείς τρομοκρατικές επιθέσεις από το ISIS, κίνδυνος οικονομικής αστάθειας, εμφύλιος με τους Κούρδους, εμφύλιος μέσα στο στρατό και τον κρατικό μηχανισμό που έφτασαν ως την απόπειρα πραξικοπήματος, διαρκώς αυξανόμενη ένταση με τη Δύση, μια εξωτερική πολιτική σωρός ερειπίων – ιδού οι όψεις της κρίσης του τουρκικού καθεστώτος, που μοιάζει να έχει καταπιεί τη «βόμβα» της περιφερειακής αστάθειας, να μετατρέπεται στον επόμενο «αδύναμο κρίκο» της.

Όταν η Τουρκία είναι σε ρήξη με τη Δύση και σε πόλεμο με το ISIS και ταυτόχρονα επαναπροσεγγίζει τη Ρωσία, τότε στο γεωπολιτικό χάρτη της Μ. Ανατολής, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τον πόλεμο στη Συρία, πολλές ανατροπές μπορούν να υπάρξουν. Και όταν το τουρκικό καθεστώς είναι σε κρίση, το ενδεχόμενο να αντιδράσει «ακραία» και απρόβλεπτα, είναι πολύ μεγάλο. Ο Ερντογάν δεν είναι ο άνθρωπος που σχεδιάζει ψύχραιμα και με αυτοπεποίθηση, αλλά ένας «τρελαμένος» και ανασφαλής ηγέτης που παραλίγο να γίνει θύμα πραξικοπηματιών…

Για την Ελλάδα, όλα αυτά «παράγουν» ένα κρίσιμο ερώτημα: θα διεκδικήσει ή θα αποδεχτεί το ρόλο του νέου προμαχώνα της Δύσης στη νοτιοανατολική Μεσόγειο; Θα αναλάβει το ρίσκο μιας ψυχροπολεμικής αναμέτρησης με το «πληγωμένο θηρίο», αλλά και μιας επιδείνωσης των σχέσεων με τη Ρωσία, για να διεκδικήσει έναν τέτοιο ρόλο; Και αν ναι, υπό ποιους όρους;

Το ταξίδι του Αμερικανού υπουργού Οικονομικών κ. Λιου στην Αθήνα έχει αυτό τον υπαινιγμό: ο κ. Λιου ζήτησε την επίλυση του ζητήματος του ελληνικού χρέους, ώστε η Ελλάδα να σταθεροποιηθεί σαν πυλώνας της Δύσης στην περιοχή. Υπάρχουν όμως δύο πελώρια ερωτήματα:

Πρώτο, η πολιτική προς την Ελλάδα της Δύσης, ιδίως όμως της… άλλης Δύσης, της ΕΕ, αντί να τη σταθεροποιεί μάλλον την αποσταθεροποιεί, κρατώντας την μονίμως σε κατάσταση «αδύναμου κρίκου» και μια ανάσα από την «κόκκινη ζώνη» μιας υπαρξιακής αστάθειας. Ο ίδιος ο κ. Λιου, ζήτησε μεν διευθέτηση του ελληνικού χρέους, αλλά και τήρηση των συμφωνηθέντων… Ο κ. Μοσκοβισί, κι ακόμη χειρότερα ο κ. Σόιμπλε, ζητούν πολύ περισσότερα.

Δεύτερο, μια ρήξη με την Τουρκία, θα δημιουργήσει δυσεπίλυτα προβλήματα, όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και όσον αφορά το ζήτημα των προσφύγων. Υπάρχει ή θα υπάρξει καμιά εγγύηση για σοβαρή συνδρομή από τη Δύση στην αντιμετώπιση τέτοιων προβλημάτων;

Τίθεται λοιπόν σε κάθε περίπτωση ζήτημα προϋποθέσεων και εγγυήσεων. Διαφορετικά, γιατί η Ελλάδα να αναλάβει τέτοια ρίσκα, όταν η ευρωπαϊκή Δύση την κρατάει καθηλωμένη στο κρεβάτι του Προκρούστη; Τί είδους «προμαχώνας» και πυλώνας σταθερότητας στην περιοχή μπορεί να είναι μια χώρα που κρατιέται επιμελώς στο «θάλαμο βασανιστηρίων» της γερμανικής ΕΕ; Πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη πως δεν είναι καλό η Ελλάδα να βρεθεί στη θέση του… κασίδη, που κάποιοι, για να λύσουν τα δικά τους προβλήματα, κάνουν πειράματα… κομμωτικής στο κεφάλι του…

rizopoulospost

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ