Νερό, η πανάρχαια κάθαρση

Η σημασία του νερού ως αστείρευτη πηγή ζωής αναγνωρίστηκε από τα πανάρχαια χρόνια απ' όλες τις ανθρώπινες κοινωνίες. Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, της Κίνας και της Ινδίας στήριξαν την ανάπτυξή τους στο νερό των ποταμών Τίγρη, Ευφράτη, Νείλου, Κίτρινου ποταμού, Γάγγη και Ινδού). Αλλά και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε κοντά στο νερό (Αιγαίο - Μεσόγειος). 
.
Η δύναμη που έδινε το νερό στις αρχαίες κοινωνίες, έκανε τους ανθρώπους να το λατρέψουν. Πέρα από αντικείμενο λατρείας το νερό θεωρήθηκε ένα από τα βασικότερα στοιχεία κοσμογονίας σε όλους τους πρωτόγονους λαούς. Στις πανάρχαιες δοξασίες των λαών, όπως σώζονται στις μυθολογίες τους, το νερό αποτελεί στοιχείο εξαγνισμού και κάθαρσης και η ζωοποιός του δύναμη συνδέθηκε με μαγικές και θεραπευτικές ιδιότητες. Το διαυγές νερό συμβολίζει την αγνότητα και γι' αυτό τελετουργικές διαδικασίες όπως το καθαρτήριο νίψιμο, το ράντισμα ή η κατάδυση στο νερό συναντώνται σε πάρα πολλούς αρχαίους λαούς (αρχαίοι Έλληνες, Ρωμαίοι, Άραβες, Εβραίοι, Ζουλού, Ινδουϊστές). 

Στην ελληνική και την ξένη μυθολογία η δύναμη του νερού προσωποποιείται κι εκφράζεται με θεότητες. Θεός της θάλασσας είναι για τους Έλληνες ο Ποσειδώνας, για τους Ρωμαίους ο Neptunus, για τους Ινδούς ο Βαρούνα, για τους Σκανδιναβούς ο Όεγκιν.

Στην ελληνική μυθολογία πλήθος μύθων αναφέρονται σε θαλάσσιες θεότητες (Ποσειδώνας, Νηρέας, Γλαύκος, Τρίτωνας, Πρωτέας, Σειρήνες κ.ά.), με υπέρτατο θεό της θάλασσας και των υδάτων τον Ποσειδώνα, στον οποίο αντιστοιχεί και η αόριστη και γενική έννοια του Ωκεανού. Στον Όμηρο ο Ωκεανός χαρακτηρίζεται ως "ο πατήρ των Θεών" ο οποίος περιβάλλει κυκλικά τη Γη και είναι η πηγή "όθε αναβρύζει κάθε θάλασσα, κάθε ποτάμι, κάθε πηγή και κεφαλόβρυσο, κάθε βαθύ πηγάδι" (Ιλιάδα, Φ 196). Για τους αρχαίους Έλληνες η κοσμογονική δράση του Ωκεανού πραγματοποιείται μετά την ένωσή του με την Τηθύ απ' όπου προκύπτουν οι ποταμοί και οι Νύμφες.

Ποτάμια που θεοποιήθηκαν είναι ο Ασωπός, ο Αλφειός, ο Λάδωνας κ.ά. με σημαντικότερο τον Αχελώο. Το όνομά του σημαίνει όλα τα νερά που ρέουν και σε νομίσματα και αγγεία παριστάνεται άλλοτε σαν ανθρωπόμορφος ταύρος και άλλοτε σαν άνδρας με κέρατα. Μικρότερες θεότητες του νερού που λατρεύονταν από τους αρχαίους Έλληνες με πολύ σεβασμό αποτελούν οι Νύμφες και οι Ναϊάδες που συχνάζουν σε πηγές, ρυάκια και κρήνες και είναι σύμβολο γονιμότητας, νεότητας και υγείας.

Γενικότερα πίστευαν πως  στα νερά τους μια δύναμη κάθαρσης, ανά-λογη με εκείνη που αναζητούσαν στα ιερά του Απόλλωνα. “Μη διασκίζετε ποτέ”, λέει ο Ησίοδος,” τα νερά των ποταμών με το αιώνιο τους το ρέμα, πριν να πείτε μια προσευχή, με τα μάτια προσηλωμένα στα εξαίσια τους τα νάματα, πριν να βρέξετε τα χέρια σας στο ευχάριστο τους και καθάριο νερό. Εκείνος που περνάει ένα ποτάμι χωρίς να καθαρίσει τα χέρια του απ’ το κακό, που τα έχει μιάνει, προκαλεί την οργή των θεών, που του στέλνουν κατόπι φοβερές τιμωρίες.” Πρόκειται ακριβώς για την πίστη της κάθαρσης με το νερό. 

Η παγκοσμιότητα των «κατακλυσμιαίων μύθων» αποδεικνύει επίσης την πεποίθηση του ανθρώπου ότι το νερό είναι τιμωρός (πλημμύρα-καταστροφή) και καθαρτήριο συγχρόνως, αφού η ανάδυση σ’ έναν νέο κόσμο είναι η απαρχή μιας νέας πορείας.

Όπως συμβολίζεται ο θάνατος και η ανάσταση του ανθρώπου με την κατάδυση στο νερό, έτσι και ο κατακλυσμός αντιπροσωπεύει την καταστροφή του παλαιού κόσμου και την έναρξη ενός νέου. Κάθε φορά που ένας κατακλυσμός κατέστρεφε έναν πολιτισμό θεωρούνταν ως η τιμωρία για το διεφθαρμένο αυτό κόσμο. Εφόσον ο αμαρτωλός άνθρωπος καταστρέφεται δημιουργείται ένας νέος, ηθικός και ο παλιός δεν έχει την ευκαιρία να γίνει χειρότερος, γιατί παύει να υπάρχει. Η κιβωτός (ή η βάρκα) συμβολίζει τη θετική αξία του κατακλυσμού.

Τη σωτηρία απέναντι στο θάνατο. Άρα ο θάνατος ίσως δεν είναι το τελευταίο ταξίδι του ανθρώπου αλλά το πρώτο, καθώς μετά απ’ αυτόν έρχεται η αναγέννηση.

Στην Παλαιά Διαθήκη διαβάζουμε ότι το νερό υπήρχε πριν από κάθε άλλη ύλη, προτού υπάρξει ζωή. Η δύναμη του νερού παρουσιάζεται με έντονες, χαρακτηριστικές εικόνες κατά την έξοδο των Ισραηλιτών από τη γη της Αιγύπτου όταν σχίστηκαν τα νερά της Ερυθράς Θάλασσας και πέρασαν οι Ισραηλίτες χωρίς να πάθουν το παραμικρό αντίθετα με τους Αιγυπτίους οι οποίοι καταπνίγηκαν ή όταν κτύπησε ο Μωυσής με το ραβδί του στο βράχο στη Ραφιδείν και άρχισε ξαφνικά να τρέχει από το βράχο νερό, για να πιει ο λαός.

“Ἀρχή τοῦ κόσμου τό ὕδωρ καί ἀρχή τῶν Εὐαγγελίων ὁ Ἰορδάνης”,   Κύριλλος Ιεροσολύμων

Στη χριστιανική θρησκεία το νερό είναι σύμβολο εξαγνισμού. Συμβολίζει τη ζωογόνο δύναμη, με την οποία ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο (Γέν. 1, 2). Ο Χριστός παρομοίωσε τον Εαυτό του με ύδωρ «ζων» και «πηγή ύδατος» (Ιωάν. κεφ. δ΄ 10, 14) που με το λόγο του μπορεί να ξεδιψάσει αιώνια τον άνθρωπο. Οι χριστιανοί βαφτίζονται στο νερό, για να καθαριστεί η ψυχή τους από το προπατορικό αμάρτημα και να λάβουν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος. Με το Βάπτισμα αρχίζει μια νέα ζωή.

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος λέει χαρακτηριστικά: «Καθώς βυθίζουμε το κεφάλι μας στο νερό ο παλιός άνθρωπος εξαφανίζεται και όταν αναδυόμαστε εμφανίζεται ο νέος άνθρωπος». Έτσι το βάπτισμα σημαίνει θάνατος και μετά ανάσταση.

Στη Καινή Διαθήκη βλέπουμε τον Ιωάννη το Πρόδρομο ν’ ασκητεύει στις όχθες του Ιορδάνη ποταμού και να βαφτίζει το λαό για να καθαριστούν οι ψυχές των ανθρώπων από τις αμαρτίες και να υποδεχτούν τον Μεσσία.

Ο Ιησούς Χριστός, αν και ήταν αναμάρτητος, βαφτίστηκε στον Ιορδάνη ποταμό από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο, που ονομάστηκε γι’ αυτό το λόγο Βαπτιστής. Σε ανάμνηση της βάφτισης του Χριστού, πολλοί, ακόμη και σήμερα, βαφτίζονται χριστιανοί στα νερά του Ιορδάνη. Η Εκκλησία μας γιορτάζει τη βάφτιση του Χριστού, τα Θεοφάνια, στις 6 Ιανουαρίου. Ο ιερέας αγιάζει τα νερά του τόπου -τη θάλασσα, τη λίμνη ή το ποτάμι- ρίχνοντας μέσα τους το σταυρό.

Στη λαϊκή μας παράδοση η λατρεία των νερών πέρασε από τους αρχαίους προσωποποιημένους ποταμούς και στη χριστιανική πίστη. Πολλοί άγιοι της εκκλησίας αντικατέστησαν παλιότερες θεότητες των νερών όπως π.χ. ο Άγιος Νικόλαος, προστάτης της θάλασσας και των ναυτικών κατ' αναλογία του Ποσειδώνα. Οι χριστιανοί βαφτίζονται στο νερό για να εξαγνιστούν από το προπατορικό αμάρτημα και να λάβουν την ευλογία του Αγίου Πνεύματος. Στην αρχική μάλιστα περίοδο του Χριστιανισμού για να επιδρά η "χθόνια δύναμη" του νερού η βάφτιση έπρεπε να γίνεται σε πηγή ή ποταμό. Κατά τη λαϊκή αντίληψη το δωδεκαήμερο πριν από τα Θεοφάνια όταν "τα νερά είναι αβάφτιστα" ανεβαίνουν στη γη οι Καλικάντζαροι κι ενοχλούν τους ανθρώπους, αλλά ο αγιασμός των νερών διώχνει κάθε δαιμονικό από τη φύση.

Τα Θεοφάνια είναι μεγάλη γιορτή για το λαό γιατί γιορτάζεται η βάφτιση του Χριστού και όπως διδάσκει και η εκκλησία: "σήμερον των υδάτων αγιάζεται η φύσις". Η χριστιανική λαϊκή πίστη θεωρεί θαυματουργό με θεραπευτικές ιδιότητες το νερό των αγιασμάτων, δηλαδή νερό των πηγών που σύμφωνα με την παράδοση έχει αγιαστεί από την Παναγία ή από κάποιον Άγιο και γι' αυτό το πίνουν με ευλάβεια.

 Σύνθεση από διαφορες διαδικτυακές σελίδες

mythagogia

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ