Ο ιδανικός εαυτός

Η Προέλευση

Ο ιδανικός εαυτός είναι ο όρος που τυράννησε και θα τυραννάει τους ευτυχισμένους επαΐοντες της ζωής. Τους πολυσκεπτόμενους θεωρητικούς που προσπάθησαν να το κλείσουν στα κουτάκια του μυαλού τους, αλλά αυτός όλο το σκάει μπερδεύοντας τα διανοητικά σχήματα που προσπαθούν να τον ακινητοποιήσουν στα θεωρητικά κατάστιχα του μέλλοντος.

Ο ιδανικός εαυτός το έσκασε από τα ψυχιατρικά εκκολαπτήρια της καθημερινότητας. Ατυχές ευτύχημα πειραματικών κρατικών επιδιώξεων με στόχο την σύνεση και την υποταγή. Η μορφή του, αναδύεται από κοινωνικά πιστοποιημένα εργαστήρια αυστηρών προδιαγραφών, με ορίζοντα τον σεσημασμένο ανθρωπάκο με κρυφές ονειρώξεις στα σεντόνια της παιδικότητας του. Γέννημα και θρέμμα βλεμμάτων και εκφράσεων που τον ζωγράφιζαν σε σκοτεινούς θαλάμους του “εγώ”, που ο Φρόιντ είχε ανακαλύψει κάποια στιγμή μεγάλης κοκο-μαστούρας. 

Ο ιδανικός εαυτός έχει βοσκήσει στα χωράφια των πιο αυταρχικών συστημάτων. Έχει γίνει ο ονειρικός στόχος κλειστών οικογενειών που κουβαλάνε αλλόφρονα παιδιά σε γραφεία ψυχιάτρων, μάταια προσπαθώντας να τα οδηγήσουν στο μονοπάτι του ιδανικού εαυτού. Αυτά, έχοντας τα δικά τους οράματα, όλο αντιστέκονται συναντώντας την οργανωμένη επίθεση των κοινωνικών στερεοτύπων. 

Ο ιδανικός εαυτός είναι ένα κοινωνικό στερεότυπο το οποίο προσπαθεί να ριζώσει μέσα στο ψυχισμό του καθένα μας. Είναι ένα κατασκεύασμα κοινωνιών μέσα από το οποίο το αυθόρμητο θεωρείται μη - φυσιολογικό, ενώ το “τεχνολογικό” προαναγγέλλει την εκπλήρωση ενός μελλοντικού παραδείσου. Έτσι ο ιδανικός εαυτός έχει σχέση τόσο με την θρησκεία, όσο και με την πολιτική. Ήταν και είναι ο πόλος εκείνος των συστημάτων καταπίεσης που προσπαθούσε να απαλύνει τις αντιστάσεις δημιουργώντας την ενοχή και το φόβου του αποκλεισμού.


Ο ιδανικός εαυτός αντιπροσωπεύει το είδος ενός φανταστικού ατόμου που ελπίζει να γίνει κάποιος σε ένα φανταστικό κόσμο που ποτέ δεν θα πραγματωθεί. Στην ουσία είναι ένας μη -εαυτός. Είναι κάποιος ο οποίος δεν υπάρχει παρά μόνο σαν ιδέα. Κατασκευάζεται από κοινωνικές ανομολόγητες θρησκευτικές και πολιτικές προσδοκίες, αλλά ποτέ δεν είναι αυτό που περιμένουμε. Προβάλλεται καθημερινά σαν το ιδανικό πρότυπο μιας επιτυχούς παρουσίας, η οποία θα φέρει την λύτρωση με την οργανωμένη απώλειας της πραγματικότητας που διαφημίζει. 

Ο ιδανικός εαυτός δεν είναι ένας εαυτός, αλλά ένα πρότυπο εαυτού. Δεν υφίσταται σαν πραγματικότητα αλλά μόνο σαν φαντασία. Είναι λοιπόν ένας φανταστικός εαυτός που δεν κατασκευάζεται από το άτομο, αλλά αποτελεί μια ιδανική έκδοση εαυτού, η οποία συμπληρώνει την προσδοκία του κοινωνικού συστήματος εσωτερίκευσης της επιβολής - προσταγής σαν προσωπική απόφαση.

Η στέρηση

Έτσι η σκέψη του ιδανικού εαυτού μας απομακρύνει από την πραγματικότητα του εαυτού. Όσο μεγαλώνει η απόσταση από τον εαυτό, τόσο πλησιάζουμε τον ιδανικό εαυτό και το αντίθετο. Ο πραγματικό εαυτός θα είναι πάντα μακριά από τον ιδανικό με τέτοιο τρόπο ώστε, στην απόσταση που τους δημιουργείται, το σύστημα των προτύπων κατασκευάζει και προωθεί κοινωνικές προσδοκίες, οι οποίες απομακρύνουν την επιθυμία του πραγματικού, αντικαθιστώντας την, με αυτή του ιδανικού. 

Ποτέ δεν μπορούμε να πλησιάσουμε αυτό που δεν υπάρχει. Η έννοια του ιδανικού είναι μια προσδοκία που πάντα απέχει από την πραγματικότητα. Μέσα από αυτή μπαίνουμε στον προθάλαμο της στέρησης. Η απουσία του δημιουργεί μια στέρηση, η οποία φαίνεται ότι είναι δική του, αλλά στην ουσία είναι του ίδιου μας του εαυτού. Η απουσία του εαυτού μας κάνει να λαχταράμε τον ιδανικό εαυτό. Η απουσία της παρουσία του, αντικαταστεί την στέρηση του εαυτού μας, σαν στέρηση του ιδανικού εαυτού. Μετά από την απέλπιδα προσπάθεια να τον κατακτήσουμε μένουμε χωρίς εαυτό, αλλά και χωρίς ιδανικό.

Έτσι πάντα θα υπάρχει κάτι που θα δηλώνεται σαν ανεπάρκεια ου εαυτού μας, ενώ είναι ανεπάρκεια του ιδανικού εαυτού. Διότι στο βαθμό που ο ιδανικός εαυτός πετύχει να γίνει μια ατομική προσδοκία, ο εαυτός, παραμένει ανεπαρκής στο διηνεκές. Και ενώ ο ιδανικός εαυτός θεωρείται ότι θεραπεύει την ανεπάρκεια του εαυτού, στην ουσία την αναπαράγει.

Ο ιδανικός εαυτός δεν είναι παρά η συστημική εικόνα ενός μελλοντικού εαυτού που κρύβει την ένδεια του, με την επίμονη αναπαράστασή του δήθεν πλούτου του. Έτσι αποτελεί την προσδοκία που ποτέ δεν πραγματοποιείται αναπαράγοντας την έλλειψή του, σαν κινητήρια δύναμη μια καθημερινής στέρησης, η οποία φαντάζει σαν επιδιωκόμενη πληρότητα.

Συμπέρασμα

Άρα ο ιδανικός εαυτός δεν ανήκει σε κανένα, είναι μια κοινωνική ουτοπία προτύπου που αναπαράγεται κοινωνικά στην προσπάθεια να υιοθετηθεί ατομικά. Ατομικά και κοινωνικά, η φανταστική φιγούρα ενός ιδανικού εαυτού, εμποδίζει την ελεύθερη ανάπτυξη του πραγματικού. Διότι πως λέει η Τζούντιθ Μπάτλερ1, με τον ίδιο τρόπο που δεν υπάρχει ένα αποκλειστικό πρότυπο του ανθρώπινου και μόνο όταν παραιτηθούμε από την αναζήτηση του, θα συναντήσουμε τον ίδιο τον άνθρωπο, έτσι και δεν υπάρχει ιδανικός εαυτός και μόνο αν αρνηθούμε την ιδέα του, θα συναντήσουμε τον εαυτό μας. 

Κερεντζής Λάμπρος

πίνακας: Max Beckmann 

Η Τζούντιθ Μπάτλερ (Judith Butler, 24 Φεβρουαρίου 1956) είναι Αμερικανίδα μετα-στρουκτουραλίστρια φιλόσοφος, 

kerentzis

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ