Μπορούμε να Αλλάξουμε τα Γονίδιά μας; Καλώς Ήρθατε στην Επιγενετική

Ο Oλλανδικός λoιμός του 1944 ήταν μια τρομερή στιγμή για πολλούς Ολλανδούς - περίπου 4,5 εκατομμύρια άνθρωποι επηρεάστηκαν και θρέφονταν από συσσίτια καθώς οι προμήθειες τροφίμων σταμάτησαν να έρχονται λόγω των γερμανικών μπλόκων. Πάνω από 22.000 άνθρωποι πιστεύεται ότι έχασαν τη ζωή τους και εκείνοι που επέζησαν ήταν εξαιρετικά δύσκολο να ανακάμψουν πλήρως.

Η διατροφική πρόσληψη των ανθρώπων στις πληγείσες περιοχές μειώθηκε τότε από ένα υγιές ποσοστό των 2000 θερμίδων την ημέρα, σε ένα ευτελές επίπεδο 580 θερμίδων - το ένα τέταρτο δηλαδή της «κανονικής» πρόσληψης τροφής. Όπως ήταν αναμενόμενο, χωρίς μια ισορροπημένη διατροφή, τα παιδιά που γεννήθηκαν από μητέρες που ήταν έγκυες κατά τη διάρκεια του λοιμού, ήταν πολύ πιο αδύνατα από το μέσο όρο.

Αλλά τότε κάτι παράξενο συνέβη: τα παιδιά των παιδιών τους, είχαν το ίδιο χαμηλό βάρος όταν γεννήθηκαν, παρά την «κανονική» πρόσληψη τροφής και θερμίδων της μητέρας τους.

Σαν να μην έφτανε αυτό, οι κόρες των γυναικών που εκτέθηκαν στον ολλανδικό λοιμό είχαν διπλάσιες πιθανότητες να εκδηλώσουν σχιζοφρένεια από τον συνήθη υπολογισμένο κίνδυνο. Τι συμβαίνει;

Καλώς ήρθατε στην επιγενετική

Συχνά μιλάμε για τη γενετική κατασκευή μας και το «πόσο καλά» ή «πόσο υγιή» είναι τα γονίδιά μας. Γνωρίζουμε επίσης ότι τα «κακά γονίδια» μπορεί να μας οδηγήσουν με μεγαλύτερη πιθανότητα στην εκδήλωση μιας συγκεκριμένης ασθένειας, αν οι γονείς μας ήταν οι ίδιοι φορείς. Όμως ενώ οι επιστήμονες μπορούν να ερευνήσουν αυτά τα ελαττωματικά ή αλλαγμένα γονίδια και να τα συνδέσουν με ασθένεις, κατά την τελευταία δεκαετία γνωρίζουμε ότι τα δεδομένα έχουν αλλάξει.

Διότι δεν είναι μόνο τα γονίδια και το δεοξυριβονουκλεϊκό οξύ (DNA) που καθορίζουν την υγεία μας, αλλά και οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως η διατροφή, το άγχος και οι επιλογές του τρόπου ζωής - ακριβώς όπως και στην Ολλανδία.

Τι είναι η επιγενετική;

Αυτές οι περιβαλλοντικές συνθήκες, παράλληλα με τις εμπειρίες ζωής των γονιών, των παππούδων, ακόμα και των προ-παππούδων μας, έχουν αποδειχθεί ότι αντιστρέφουν τα σήματα «σταμάτα»» και «ξεκίνα» τα οποία ρυθμίζουν λίγο πολύ κάθε διαδικασία που λαμβάνει χώρα στα κύτταρα μας. Αυτά τα σήματα μπορούν στη συνέχεια να προκαλέσουν αλλαγές στο κληρονομημένο DNA, το οποίο μπορεί να καθορίσει την ευημερία μας - εξ ου και το χαμηλότερο βάρος γέννησης βρεφών παρά τη μακρινή συγγένεια με την πείνα.

Η ανθρώπινη φύση

Η επιγενετική βάζει το πανάρχαιο ερώτημα της «κληρονομικότητας εναντίον περιβάλλοντος» σε ένα εντελώς νέο επίπεδο επιστημονικού ενδιαφέροντος. Όμως είναι ένα αμφιλεγόμενο πεδίο μελέτης με ευρείες επιπτώσεις που θα μπορούσε να αλλάξει ότι πιστεύαμε για τη γενετική κληρονομιά.

Αυτό που ξέρουμε, όμως, είναι ότι το περιβάλλον και η διατροφική μας πρόσληψη, παίζει καθοριστικό ρόλο στον επηρεασμό αλλαγών στο DNA μας - το οποίο έχει αποδειχθεί από τα αποτελέσματα του ολλανδικού λοιμού. Ο λοιμός έχει δείξει πώς οι αλλαγές στους επιγενετικούς δείκτες - των σήματων «σταμάτα» και «ξεκίνα» - κληρονομούνται από τον γονέα προς τους απογόνους τους και στους απογόνους του με τη σειρά τους. Αυτή η διαδικασία ονομάζεται διαγενεαλογική κληρονομικότητα.

Τα επηρεαζόμενα γονίδια είναι εκείνα που επιτελούν σημαντικό έργο στην επεξεργασία της τροφής και συνδέονται με ασθένειες όπως ο διαβήτης ή εμπλέκονται σε διαταραχές ψυχικής υγείας, όπως η σχιζοφρένεια και η διπολική διαταραχή.

Μελέτες σε πανομοιότυπους διδύμους δείχνουν πώς το περιβάλλον και το τραύμα μπορεί να αλλάξουν τους επιγενετικούς δείκτες. Ενώ τα αδέλφια ήταν γενετικά πανομοιότυπα, η πανομοιότυπη επιγενετική τους άλλαξε με την πάροδο του χρόνου, δείχνοντας ουσιαστικά πώς οι περιβαλλοντικοί παράγοντες μπορούν να αλλάξουν τα γονίδια που συνδέονται με την κατάθλιψη, το άγχος και την παχυσαρκία.

Πρόσφατα, μελέτες σε ποντικούς έχουν δείξει επίσης ότι το τραύμα και το άγχος μπορούν να επηρεάσουν αυτά τα επιγενετικά σημάδια τα οποία στη συνέχεια περνούν στην επόμενη γενιά και στη συνέχεια στην επόμενη.

Γνωρίζουμε πλέον ότι αν ένας θηλυκός αρουραίος αναθρέψει σωστά τους απογόνους της, τότε τα νεογνά είναι σε θέση να αντιμετωπίσουν καλύτερα το άγχος σε σύγκριση με τα νεογνά αρουραίων που αγνοήθηκαν από τη μητέρα τους και εμφάνισαν υψηλά επίπεδα άγχους. Σε αυτήν την περίπτωση, η αφαίρεση των σημάτων «σταμάτα» σε ένα συγκεκριμένο γονίδιο, φαίνεται να συνδέεται με πιο ευτυχισμένους απογόνους.

Ομοίως, τα αρσενικά ποντίκια που βιώνουν νωρίς άγχος στη ζωή τους το μεταφέρουν, ακόμα και στα δισέγγονά τους - που είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν συμπτώματα άγχους και κατάθλιψης, ακόμη και αν τα φρόντιζαν καλά και μεγάλωναν σε ένα σταθερό περιβάλλον.

Μπορούμε να φτιάξουμε το μέλλον;

Είναι δύσκολο να ελεγχθούν αυτές οι παράμετροι ακόμη σε ανθρώπους καθώς γενικά δεν έχουμε μια τιμή αναφοράς για επιγενετικούς δείκτες πριν από ένα τραύμα ή στρες, οπότε δεν μπορούμε να κάνουμε εύκολα συγκρίσεις. Αλλά αυτό που γνωρίζουμε, σε μελέτες των ΗΠΑ, είναι ότι οι γυναίκες που ήταν έγκυες ενώ βίωναν εξαιρετικά στρεσογόνες καταστάσεις, όπως οι επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου στις ΗΠΑ, έχουν περάσει αυτήν την στρεσογόνα εμπειρία στο παιδί τους.

Τα παιδιά τους έχουν αναφέρει συναισθήματα κατάθλιψης, άγχους και υιοθέτησης κακών μηχανισμών αντιμετώπισης των καταστάσεων άγχους. Ομοίως, τα παιδιά και τα εγγόνια των θυμάτων του Ολοκαυτώματος, παρουσιάζουν συχνά προβλήματα ψυχικής υγείας.

Όμως, δεν έχουν τελειώσει όλα. Δεν ζούμε απλά στο έλεος του παρελθόντος των ζωών των προγόνων μας, γιατί ξέρουμε ότι τουλάχιστον κάποιοι από τους επιγενετικούς δείκτες είναι αναστρέψιμοι.

Μπορούμε ενδεχομένως να επιδράσουμε πάνω στην επιγενετική μας με έναν υγιεινό τρόπο ζωής και παρέχοντας στον εαυτό μας τα απαραίτητα δομικά στοιχεία για τη βελτίωση των των επιγενετικών δεικτών.

Πρόσφατη έρευνα δείχνει επίσης ότι τα φάρμακα μπορεί να αφαιρέσουν τους αρνητικούς επιγενετικούς δείκτες και να αφαιρέσουν τα σήματα «σταμάτα» - κάτι που έχει αποδειχθεί ότι επιτρέπει την αντιστροφή των γονιδίων που υπάρχουν στον καρκίνο, τη νόσο Αλτσχάιμερ ή το διαβήτη για να επιστρέψουν στην αρχική τους κατάσταση.

Έτσι, ενώ μπορεί ακόμα να είμαστε κατά κάποιο τρόπο μακριά από την πλήρη κατανόηση του ρόλου που παίζει η επιγενετική στη συζήτηση «κληρονομικότητα εναντίον περιβάλλοντος», ένα πράγμα είναι σαφές: δεν είμαστε μόνο τα γονίδιά μας. Έτσι την επόμενη φορά που αισθάνεστε αγχωμένος ή θυμωμένος ή σκέφτεστε να πάρετε άλλη μια πίτσα για το σπίτι, σκεφτείτε τα μελλοντικά εγγόνια σας. Μπορεί να τα σώσετε από αρκετά προβλήματα.

------------------------------------------------

Πηγή: psypost.org

Απόδοση – Επιμέλεια: Ομάδα psychologynow

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ