Αυτογνωσία, ο δρόμος προς την ευτυχία

Για να φτάσουμε στην αυτογνωσία, είναι σημαντικό να γνωρίσουμε τις κρυφές πτυχές του εαυτού μας.

Από τη Δικαία Ροδίτη, Σύμβουλο Ψυχικής Υγείας – Ψυχοθεραπεύτρια

Κατά τη διάρκεια της ζωής μας, το άτομο που συναναστρεφόμαστε περισσότερο  δεν είναι άλλο από τον ίδιο μας τον εαυτό. Πρόκειται για μία πραγματικότητα τόσο αυτονόητη.. Γιατί, όμως, η συνειδητοποίηση της συχνά μας προκαλεί έκπληξη; Οι περισσότεροι άνθρωποι  έχουμε πολύ περιορισμένη γνώση για το τι ακριβώς είμαστε τόσο σε ψυχολογικό όσο και σε συναισθηματικό ή διανοητικό επίπεδο. Επιζητούμε την αμφίδρομη αγάπη χωρίς ωστόσο να συνειδητοποιούμε ότι το συναίσθημα της αγάπης πηγάζει από τον αυτοσεβασμό, την αγάπη για τον εαυτό μας  και την αυτογνωσία, ενώ συχνά μοιάζει να αγνοούμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Η φράση του Σωκράτη «Γνώθι σαυτόν» αποτελεί ίσως μία από τις αρχαιότερες επιταγές του Δυτικού Πολιτισμού και παρόλο που φαίνεται ως μία φράση με αυτονόητη σημασία, λίγοι είναι αυτοί που πραγματικά αντιλαμβάνονται τη σημασία της. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι πρόκειται για τη μέγιστη προσπάθεια αυτοπαρατήρησης, μια προσπάθεια που συχνά φαντάζει υπεράνω των δυνάμεων μας. Με απλά λόγια, πρόκειται για μία διαδικασία, της οποίας το κλειδί είναι να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, να εντοπίσουμε τα σωματικά και ψυχικά μας προβλήματα, να μάθουμε για ποιο λόγο είμαστε όλα αυτά και να απελευθερωθούμε.

Παρόλο που η φράση του Σωκράτη ειπώθηκε αιώνες πριν τη γέννηση της Ψυχοθεραπείας, δεν θα ήταν άστοχο να την τοποθετήσουμε ως σημείο εκκίνησης της, καθώς η αναγκαιότητα της αυτογνωσίας αποτελεί κοινό σημείο αναφοράς ανάμεσα σε πλήθος Ψυχοθεραπευτικών Προσεγγίσεων, και κυρίως των Ψυχαναλυτικών. 

Πρόκειται για μία διαδικασία απελευθέρωσης από μία θυματοποιημένη στάση ζωής προς μία περισσότερο ενεργητική και συγχρόνως ευεργετική. 

Τα ευεργετικά αποτελέσματα της απελευθέρωσης μέσω της αυτογνωσίας ήταν αυτά που οδήγησαν τον Γιούνγκ να προσθέσει στην Φροϋδική Θεωρία για τα βασικά ένστικτα και την ανάγκη του ατόμου για αυτοπραγμάτωση, εκτός από το ερωτικό ένστικτο και το ένστικτο της επιθετικότητας, που έθεσε αρχικά ο Φρόυντ ως κινητήριες δυνάμεις της ανθρώπινης συμπεριφοράς. 

Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, λοιπόν, η ανάγκη για αυτογνωσία είναι έμφυτη και επιτακτική. Σε πραγματιστικό επίπεδο, αυτή η θέση φαίνεται μάλλον να αποτελεί σχήμα οξύμωρο, καθώς έχουμε γενικά την πεποίθηση ότι γνωρίζουμε καλά τον εαυτό μας, χωρίς ωστόσο να λαμβάνουμε υπόψιν τη Φροϋδική Θεωρία για τα μέρη του εαυτού. 

Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, το «Αυτό» αποτελεί την ενστικτώδη πλευρά του εαυτού και σχετίζεται με τις ορμές και τις παρορμήσεις∙ το «Υπερεγώ» αποτελεί την κοινωνική μας πλευρά και σχετίζεται με την ηθική και τις κοινωνικές επιταγές∙ το «Εγώ» αποτελεί το επίκεντρο της συνείδησης μας και σχετίζεται με τον συμβιβασμό των δύο παραπάνω, προβάλλοντας παράλληλα τις δικές του επιθυμίες.

Ουσιαστικά το «Εγώ» αποτελεί  σημαντικό  μέσο προς την αυτογνωσία, καθώς συνδυάζει τόσο το συλλογικό όσο και το ατομικό στοιχείο, και μας βοηθά να δούμε τη δική μας πραγματικότητα, αντιπροσωπεύοντας ωστόσο  μόνο ένα τμήμα του ψυχισμού. Για να φτάσουμε, όμως, στην αυτογνωσία, είναι σημαντικό να γνωρίσουμε τις κρυφές πτυχές του εαυτού μας. 

Οι Ψυχαναλυτικές Μέθοδοι εστιάζουν στην ανάδυση του ασυνειδήτου, καθώς βασίζονται αφενός στην απώθηση και αφετέρου στον κατακλυσμό του ατόμου από έντονα συναισθήματα. Η απώθηση ενός προβλήματος δεν μας αφήνει να αντιληφθούμε την ύπαρξη του, ενώ η υπερβολική συναισθηματική ένταση συχνά δεν μας επιτρέπει να αντιλαμβανόμαστε τίποτα άλλο πέρα από το πρόβλημα. 

Έτσι, μπροστά σε ένα πρόβλημα μας δίνεται η ευκαιρία να συνειδητοποιήσουμε τι δεν λειτουργεί σωστά ή καθόλου, τόσο σε σωματικό όσο και σε ψυχικό επίπεδο. Μία ψυχική ή/και σωματική δυσλειτουργία μας ωθεί προς την αυτοκατανόηση, με σκοπό την ανάκτηση της ισορροπίας μας και, κατ’ επέκταση, μια καλύτερη ζωή. Συνεπώς, σε μια περίοδο κρίσης στη ζωή μας προκύπτει η ανάγκη για αυτογνωσία.

Στοχεύοντας προς την αυτογνωσία, πρέπει να μάθουμε να εντοπίζουμε πιο μέρος του εαυτού μας υποκινεί την κάθε πράξη μας. Μέσω της παρατήρησης μπορούμε να αντιληφθούμε ότι η συμπεριφορά μας συνδέεται με τα βιώματα μας, καθώς μέσα από αυτά έχουν παγιωθεί τρόποι για να αντιλαμβανόμαστε και να αντιδρούμε στα διάφορα ερεθίσματα. Πρόκειται για συμπεριφορές που υιοθετήθηκαν από την παιδική, εφηβική και πρώιμη ενήλικη ζωή. Κάποιες από αυτές ενδέχεται να είναι λειτουργικές μέχρι και σήμερα, ωστόσο άλλες μας καθιστούν δυσλειτουργικούς σε καθημερινές καταστάσεις. Εντοπίζοντας την πηγή της συμπεριφοράς μας απέναντι στις διάφορες καταστάσεις που αντιμετωπίζουμε, βρισκόμαστε ένα βήμα πιο κοντά στην ανακάλυψη του εαυτού μας.

Εκτός από τη συμπεριφορά μας, ένα ακόμα πολύ σημαντικό εργαλείο για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας είναι τα όνειρα. Ήδη από πολύ νωρίς ο Φρόυντ μελέτησε και επισήμανε τη σημασία των ονείρων. Μέσω των ονείρων, λοιπόν, εκφράζεται το ασυνείδητο και έχουν τη δυνατότητα να αναδυθούν στην επιφάνεια όλα όσα έχουμε απωθήσει. 

Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, ορισμένα όνειρα λειτουργούν ως μηχανισμοί εξισορρόπησης ανάμεσα στο συνειδητό και το ασυνείδητο, παρέχοντας έτσι μια πιο ολοκληρωμένη εικόνα του ψυχισμού μας.  Έτσι, μέσα από τα όνειρα ερχόμαστε συχνά αντιμέτωποι με το χάσμα ανάμεσα σε αυτά τα δύο μέρη του εαυτού, στα πλαίσια της αντισταθμιστικής τους λειτουργίας. Επιπλέον, κάποιοι πιστεύουν ότι τα όνειρα έχουν και περαιτέρω λειτουργίες, όπως να αποτελούν οιωνό για το μέλλον σύμφωνα με τα παροντικά δεδομένα, να είναι προφητικά ή τηλεπαθητικά. Σε κάθε περίπτωση πάντως, η συμβολή τους στη διαδικασία της αυτογνωσίας είναι σημαντική, καθώς καθρεφτίζουν τις συνολικές διαστάσεις των καταστάσεων που αντιμετωπίζουμε και αποτελούν το κλειδί για πολλές κλειστές πόρτες του εαυτού μας.

Η διαδικασία της αυτογνωσίας δεν είναι εύκολη υπόθεση και στην προσπάθεια μας αυτή συναντούμε εσωτερικούς μηχανισμούς αντίστασης, με σημαντικότερους ίσως τον φόβο για τον πόνο και τον φόβο για το άγνωστο. 

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι προτιμάμε να παραμένουμε σε μία γνώριμη κατάσταση που δεν μας είναι ευχάριστη παρά να πορευτούμε προς τον δρόμο της αλλαγής. Πρόκειται για έναν ανεκτό τρόπο ζωής, παραβλέποντας ότι ο δρόμος προς την ευτυχία προαπαιτεί αγάπη για τον εαυτό και αυτοσεβασμό, και για να συμβεί αυτό πρέπει πρώτα να γνωρίσουμε τον εαυτό μας.

Για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας σαφώς και είναι πολύ σημαντική η αυτοπαρατήρηση, χωρίς αυτό να προϋποθέτει την απομόνωση μας από τον κόσμο, καθώς στον δρόμο προς την αυτογνωσία είναι απαραίτητη η αλληλεπίδραση μας με άλλους ανθρώπους. 

Οι διαπροσωπικές σχέσεις είναι πολύ σημαντικές, γιατί μας παρέχουν μια πιο αντικειμενική άποψη για εμάς, την άποψη κάποιου που βρίσκεται έξω από το σύνολο του εαυτού μας.

 Οι άνθρωποι γύρω μας λειτουργούν ως εξωτερικά στηρίγματα, απαραίτητα για να καταλάβουμε  τι μας συμβαίνει και να βρεθούμε ένα βήμα πιο κοντά στην λύση των προβλημάτων μας. 

Ας μην ξεχνάμε άλλωστε ότι αυτή είναι και η βάση της ψυχοθεραπευτικής διαδικασίας, καθώς μέσα από την ερμηνεία έρχεται η αυτογνωσία και η απελευθέρωση. Η σημασία της αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους στην προσπάθεια μας για αυτογνωσία έχει αποδειχθεί και μέσω των ομαδικών θεραπειών. 

Μέσα από την ομαδική θεραπεία, μέσα σε ένα πιο προστατευμένο πλαίσιο αλληλεπίδρασης, μπορούμε να ανταλλάξουμε απόψεις, να καθρεφτιστούμε πάνω στους άλλους και να βρεθούμε αντιμέτωποι με περίτεχνα κρυμμένα μέρη του εαυτού μας.

Συνεπώς, ο διάλογος είναι πολύ σημαντικός για να γνωρίσουμε τον εαυτό μας, κι αν γνωρίσουμε τον εαυτό μας θα γνωρίσουμε και τον κόσμο. 

Αιώνες μετά την γέννηση της Ψυχοθεραπείας, εξακολουθούμε να έχουμε την τάση να αρνούμαστε ότι νοσεί η ψυχή μας από ντροπή ή φόβο. 

Μέσω της αυτογνωσίας ερχόμαστε αντιμέτωποι με τις εσωτερικές μας αλήθειες, αλλά και με μία μεγαλύτερη, ότι κάτι το τόσο προσωπικό μπορεί να είναι πανανθρώπινο. Σύμφωνα με τον Γιούνγκ, κάθε άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να εξελίξει τον εαυτό του με τον πιο πρωτότυπο τρόπο, αλλά και να αντιληφθεί τις ομοιότητες του με τους άλλους ανθρώπους. 

Έτσι, θα μπορούσαμε να πούμε ότι, κατά κάποιο τρόπο,σκοπός της ανθρώπινης ύπαρξης είναι ο συνδυασμός της ατομικής πραγματικότητας με την ύπαρξή μας ως μέρος του παγκόσμιου συνόλου, για να φτάσουμε στην ολοκλήρωση και την ευτυχία μέσω της αυτογνωσίας.

Η αυτογνωσία είναι μία μακρόχρονη διαδικασία, που απαιτεί υπομονή και επιμονή. Πρόκειται για μία συχνά επώδυνη διαδικασία, απαραίτητη όμως για την απελευθέρωση μας. Είναι το μέσο προς την απελευθέρωση μας από τα δεσμά του παρελθόντος και το κλειδί που μας ανοίγει τον δρόμο προς την ευτυχία. Μέσα από την αυτογνωσία μας δίνεται η δυνατότητα να γνωρίσουμε  και να αγαπήσουμε τον εαυτό μας και τους άλλους, να αποκτήσουμε σεβασμό τόσο για εμάς τους ίδιους όσο και για τους ανθρώπους γύρω μας.

Μήπως ήρθε η ώρα να βγάλουμε την πανοπλία μας και να αφαιρέσουμε το σιδηρούν προσωπείο; Μήπως ήρθε η ώρα να γνωρίσουμε ποιοι πραγματικά είμαστε εμείς και ποιοι είναι αυτοί οι άλλοι γύρω μας; Ίσως έτσι βρεθούμε ένα βήμα πιο κοντά στην προσωπική μας ευτυχία και τον σκοπό της ζωής μας!

Προτεινόμενη Βιβλιογραφία:Μπουκάι Χ. (2006), Να σου πω μια ιστορία, Αθήνα, Εκδόσεις Opera

Ψυχολογία της Καθημερινής Ζωής (2006), Αθήνα, Εκδόσεις Lector

psychografimata

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ