Πόσο νόημα μπορούμε να αντέξουμε;

Ύστερα από έναν αιώνα κατακλυσμού ψυχολογικής θεωρίας, μπορούμε με σχετική βεβαιότητα να δηλώσουμε πως οι άνθρωποι είναι όντα του Νοήματος. Κατά μια έννοια, είμαστε υπόλογοι σε μια υπερβατική Θέληση για νόημα. Το παράδοξο της υπόθεσης είναι πως αυτή η θέληση πολλές φορές ξεπερνάει τον ίδιο μας τον εαυτό και τις κοπιώδεις του προσπάθειες να διαφυλάξει το νόημα που έχει ήδη κατακτηθεί. Φαίνεται πως δεχόμαστε επίθεση από τα μέσα. Είναι εντελώς αμήχανο να συνειδητοποιούμε πως επηρεαζόμαστε από δυνάμεις που προφανώς δεν ελέγχουμε και δυστυχώς αυτό, τις περισσότερες φορές, θα διατρανώσει την ύπαρξή του με τη δημιουργία εντελώς επίπονων συμπτωμάτων. Όλοι γνωρίζουν τον τρόμο που μπορεί να δημιουργήσει ένα μπλοκάρισμα της καθημερινότητάς μας από παράδοξες συναισθηματικές ή ακόμα και σωματικές αντιδράσεις, τις οποίες κάθε άλλο παρά τις έχουμε επιδιώξει. Ο βασανιστικός θυμός που μπορεί να αισθανθούμε μπροστά στην πιο ασήμαντη λεπτομέρεια, η θλίψη που συνεχίζεται, παρά τις φιλόδοξες προσπάθειες κοντινών μας προσώπων ή, ακόμα χειρότερα, δικών μας, να ευχαριστηθούμε αυτά που είναι γύρω μας. Φαίνεται πως δυστυχώς ή ευτυχώς, επηρεαζόμαστε από δυνάμεις που δεν γνωρίζουμε. Η έννοια ασυνείδητο αχνοφαίνεται στον ορίζοντα και ο ψυχολογικός αιώνας βρίσκει την δικαιολόγηση της ύπαρξής του.

Η αισιόδοξη οπτική είναι πως η αίσθηση ενότητας και ελέγχου που έχουμε για τον εαυτό μας, δεν είναι τόσο προφανής και το πολύτιμο αυτό καταφύγιο είναι διάτρητο. Μάλλον, είμαστε κάτι πολύ περισσότερο από τον εαυτό μας. Η απαισιόδοξη απάντηση είναι πως είμαστε δαιμονισμένοι και γι ΄ αυτό δεν έχουμε καμιά εξουσία στο τι μας συμβαίνει. Μια υπερφυσική οντότητα έχει, χωρίς αμφιβολία, καταλάβει το σώμα μας και μας βασανίζει. Ειλικρινά, δεν ξέρω τι από τα δυο παραπάνω είναι χειρότερο.

Μπορούμε με αρκετή σιγουριά να αποκλείσουμε το ενδεχόμενο να υπάρχουν δαίμονες. Το βασικό μας στήριγμα γι ΄ αυτό είναι η αισθητική των ανθρώπων που υποστηρίζουν το αντίθετο. Αν υπάρχουν, το Μεταφυσικό είναι πολύ κακόγουστο και δεν υπάρχει κανένας λόγος να συμβαίνει αυτό. Καταλήγουμε αναγκαστικά, πως υπάρχει κάτι πολύ περισσότερο από την συνειδητή μας παρουσία, που όμως είναι δικό μας, κατάδικό μας. Είναι άραγε υπαρκτό το ενδεχόμενο να βασανίζουμε τον εαυτό μας; Ω, ναι! Πως όμως είναι δυνατόν και τι μπορούμε, τελικά, να κάνουμε γι ΄ αυτό;

Αν υποθέσουμε ότι, είναι δυνατόν να βάζουμε τρικλοποδιές στην ίδια μας την ισορροπία, είναι καλύτερα να υπάρχει σοβαρός λόγος αλλιώς δεν είμαστε τίποτα παραπάνω από κωμικές φιγούρες σε ταινία του βωβού κινηματογράφου. Και ο λόγος είναι σοβαρότατος.

Το βασίλειο του συνειδητού, ας το αποκαλέσουμε ΕΓΩ, είναι ένα σύμπλεγμα από παραστάσεις και σύμβολα που αποτελούν τους ενδιάμεσους ανάμεσα σε αυτά που, στην εποχή του Λόγου, αποκαλέσαμε σώμα και ψυχή. Αν συνεχίζαμε την συζήτηση θα αναγκαζόμασταν να παραδεχτούμε πως αυτός ο διαχωρισμός είναι καταχρηστικός. Πρόκειται για δυο εκφάνσεις του ίδιου πράγματος αλλά προς το παρόν δεν είναι μια εύκολα διαχειρίσιμη ιδέα, τουλάχιστον κλινικά. Η υπόθεση μας στηρίζεται στο γεγονός πως, τα ανθρώπινα όντα είναι μόνιμα στην δυσάρεστη θέση να διαχειρίζονται πληροφορίες από δυο πολύ διαφορετικούς κόσμους. Όντας ζώα που δίνουμε νόημα στα πράγματα και την επιθυμία ικανοποίησης των αναγκών μας, μπορούμε να χτίζουμε συνεκτικούς κόσμους συμβόλων που μας συντηρούν στη ζωή. Φαίνεται όμως, πως το υπάρχον νόημα δεν μπορεί να εκπροσωπήσει όλο το εύρος της συναισθηματικής και σωματικής μας ζωής και τότε κομματιάζεται από την τρομερή πίεση αναγκών που δεν είχαν ποτέ το λόγο και θεωρούν πως ήρθε η ώρα να μιλήσουν. Το κομμάτιασμα αυτό μπορεί να γίνει κατανοητό, αν σκεφτούμε πως τα συμπλέγματα συμβολίζουν βαθιές και πολύ πρώιμες ανάγκες του ατόμου. Δεν είναι όμως όλα στην επιφάνεια. Και είναι πάρα πολλά, για τον απλό λόγο ότι η ικανότητά μας να συμβολίζουμε την άχρονη και ζωώδη μας πραγματικότητα κάνει συνεχείς απόπειρες να μεταφράσει, σε μια κατανοητή γλώσσα για το ΕΓΩ, τους πιθανούς τρόπους ικανοποίησης των βασικών μας αναγκών. Ας το σκεφτούμε απλά. Κάθε σύμπλεγμα, είναι συνδεδεμένο με όλα τα άλλα σε κομβικά σημεία καθώς κάθε σύμβολο έχει εντελώς ρευστή ταυτότητα και εξαρτάται απόλυτα από τα συμφραζόμενά του. Το ίδιο σύμβολο έχει ρόλο σε πολλά ταυτόχρονα συμπλέγματα, καθιστώντας τον εαυτό του αμφίσημο, πολυσήμαντο. Ιδιότητα που αν το καλοσκεφτούμε, συναντούμε πολύ εμφατικά στα όνειρα. Η συναισθηματική δύναμη που έχει αγκαλιάσει ένα σύμπλεγμα μπορεί να βρει τον κατάλληλο κόμβο σύνδεσης με άλλα, με τελικό αποδέκτη το συνειδητό ή το πιο οικείο μας σύμπλεγμα. Η φαινομενική ροή της συναισθηματικής ζωής θα διακοπεί απότομα από την εισβολή ξένων, ως τώρα στοιχείων. Συναισθήματα, αναμνήσεις, εικόνες, λέξεις και φυσικά όνειρα θα εισβάλλουν σαν πλημμύρα δημιουργώντας κάτι που όλοι κάποια στιγμή έχουμε αισθανθεί. Δυσκολία να αντέξουμε τον ίδιο μας τον εαυτό.

Δε χρειάζεται βέβαια να σκεφτόμαστε μόνο τις περιπτώσεις έντονης διαταραχής του συναισθηματικού μας κόσμου. Είναι κάτι που συμβαίνει καθημερινά με πολύ ήπιο τρόπο και επί της ουσίας είναι και ο λόγος που αντιλαμβανόμαστε τις αλλαγές μας σαν πρόσωπα. Το ΕΓΩ καθημερινά ενσωματώνει συμβολικές απεικονίσεις των αναγκών μας κάνοντάς μας πιο υγιείς. Υπάρχουν όμως στιγμές που μια βουβή ανάγκη μπορεί να γίνει ανυπόφορα πιεστική και φωνακλάδικη οδηγώντας μας στον πανικό.

Η πραγματικότητα στην πιο ωμή της μορφή είναι ο καταλύτης των αλλαγών. Μπορεί να πρόκειται για μια βίαιη αλλαγή που θα μας ωθήσει στον επαναπροσδιορισμό της θέσης μας στον κόσμο. Ίσως, η απώλεια της εργασίας, ενός αγαπημένου προσώπου, μια περιπέτεια της υγείας μας. Οτιδήποτε ακυρώσει το βρεφικό αποτύπωμα της παντοδυναμίας μας. Αν η αλλαγή αυτή πυροδοτήσει σε ένα κρίσιμο σημείο τις συμπλεγματικές εικόνες που παραμένουν κρυμμένες στον ασυνείδητο κόσμο μας, φορτωμένες με πολύ έντονο συναισθηματικό φορτίο, η ψυχική σύγκρουση είναι πρακτικά αναπόφευκτη. Η πηγή της δυσφορίας βρίσκεται στην τεράστια μετατόπιση που πρέπει να κάνουμε προκειμένου να ενσωματωθούν στον νοηματικό μας κόσμο οι νέες πληροφορίες. Αν θέλουμε να το πούμε και με άλλες έννοιες, μόλις βιώσαμε ένα ναρκισσιστικό τραύμα. Το νόημα που έχουμε κατακτήσει έχει υποστεί ρήξη από έναν άλλο νοηματικό αστερισμό. Είμαστε αντιμέτωποι με την αποκαρδιωτική πραγματικότητα μιας πληγής.

Ο Τήλεφος, στην μυθολογία ήταν γιός της Αύγης και του Ηρακλή. Ήταν ο Βασιλιάς της Μυσίας στην οποία βρέθηκαν οι Αχαιοί πριν φτάσουν στην Τροία. Κατά μια εκδοχή, πίστεψαν πως βρέθηκαν στην Τροία και ενεπλάκησαν σε μάχη με τον Τήλεφο. Κατά τη διάρκεια της μάχης, ο Αχιλλέας προκάλεσε τον τραυματισμό του Τήλεφου, με το δόρυ του. Η πληγή αυτή δεν θεραπευόταν και σύμφωνα και με τον χρησμό που έδωσε ο Απόλλωνας η θεραπεία βρισκόταν σε εκείνον που προκάλεσε εξ ΄ αρχής το τραύμα. Ύστερα από αυτό, ο ήρωας αναζήτησε τον Αχιλλέα προκειμένου να απαλλαχτεί από το βάσανο της πληγής. Ο Αχιλλέας ισχυρίστηκε πως δεν κατέχει ιατρικές γνώσεις, η θεραπεία όμως βρέθηκε όταν άπλωσαν σκουριά από το δόρυ του Αχιλλέα πάνω στο τραύμα του Τήλεφου ή κατά άλλη εκδοχή, όταν ο Αχιλλέας πρότεινε τον δάσκαλό του, τον κένταυρο Χείρωνα, σα θεραπευτή. Άλλος ένας ήρωας που υπέφερε από μια αθεράπευτη πληγή την οποία προκάλεσε, κατά σύμπτωση(;), ο πατέρας του Τήλεφου, ο Ηρακλής. Ο τρώσας και ιάσεται. Αυτό που προκάλεσε την πληγή είναι και η θεραπεία.

Πρόκειται, κατά την γνώμη μου, για ένα από τα πιο ενορατικά θραύσματα μυθικής κατανόησης της ανθρώπινης κατάστασης. Ο λόγος γι' αυτό, είναι διότι αγγίζει με τόσο εκλεπτυσμένο τρόπο τη φύση και αντιμετώπιση του ψυχικού τραυματισμού. Το ασυνείδητο ψυχικό νόημα προκαλεί τον τραυματισμό. Η θεραπεία είναι φτιαγμένη από το ίδιο υλικό. Αναζήτηση και αποδοχή του νέου νοήματος που μας ψιθυρίζει ο ίδιος μας ο εαυτός. Αν αφιερωθούμε στην μάχη εναντίον του, είναι ικανό να μας σκοτώσει ή με πιο καθημερινούς όρους, να μας καθηλώσει στην ακινησία και την ακατανόητη δυσαρέσκεια. Είμαστε δεμένοι στην αναζήτηση ενός προσωπικού νοήματος, όσο και αν προσπαθούμε μερικές φορές λυσσαλέα να αντισταθούμε σε αυτό. Για την ακρίβεια, όσο περισσότερο προσπαθούμε να προστατέψουμε τον κόσμο που έχουμε χτίσει, ελπίζοντας πως θα είναι αιώνια ικανός να χωρέσει τις αλλαγές που προκαλούν οι άλλοι, οι αλλαγές στο σώμα μας και όλα όσα είναι πέρα από τον παντοδύναμο έλεγχό μας τόσο είμαστε εκτεθειμένοι στην καταστροφή. Απαιτεί πολύ μεγάλη ψυχραιμία και θάρρος να παραδεχτούμε πως πρέπει να εγκαταλείψουμε την μάχη και να αποδεχτούμε πως έχουμε πληγωθεί. Η πληγή που έχει ανοίξει απαιτεί την προσοχή μας. Είναι ένα έργο που είναι αποκλειστικά δικό μας και έχει ήδη αρχίσει όταν αποδεχτούμε πως χρειαζόμαστε βοήθεια και φροντίδα.

Θοδωρής Δρούλιας

Ψυχολόγος

cgjung

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ