Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΛΗΘΕΙΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗΣ (1915)- ΜΕΡΟΣ Α

Στις αρχές του 20ου αιώνα ένας δαιμόνιος λόρδος του Ναυαρχείου, ο Τζων Φίσερ, κατάλαβε την σημασία του πετρελαίου και οι αποικιακές δυνάμεις των Άγγλων θα μετατοπιστούν προς την Μέση Ανατολή, με όχημα μια παλιά εταιρεία αποικιακών ειδών τη Shell. Την σημασία του πετρελαίου κατάλαβε όμως και Τσόρτσιλ, και είναι ένας από τους βασικούς λόγους για τους οποίους το 1915 ο Τσόρτσιλ κάνει απόβαση στην Καλλίπολη με στόχο να φτάσει στα πετρέλαια του Καυκάσου. Η ήττα των δυνάμεων του θα τον αναγκάσει να στραφεί προς τα λιγότερο φρουρούμενα Αραβικά πετρέλαια που τότε ανήκαν στην παραπαίουσα Οθωμανική Αυτοκρατορία.

Κατά τον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο και συγκεκριμένα το 1914, οι Αγγλογάλλοι εγκατέστησαν στο νησί Ίμβρος «Αρχηγείο Εκστρατευτικού Σώματος Επιχειρήσεων Ελλησπόντου». Με τη Συνθήκη των Σεβρών, το 1920, η Ίμβρος και η Τένεδος παραχωρήθηκαν στην Ελλάδα. Σήμερα ανήκουν στην Τουρκία. Στις 20 Απριλίου 1915 το λιμανάκι του Μούδρου πλημμύρισε από πολεμικά πλοία των συμμαχικών δυνάμεων. Ο Τ. Α. Μάιλς γράφει: «Κανένα άλλο λιμάνι του κόσμου εκείνες τις μέρες δεν είχε περισσότερα πλοία απ” αυτό το λιμανάκι της Λήμνου». Εκεί είχε στήσει ο Τσόρτσιλ το αρχηγείο του για την απόβαση στην Καλλίπολη. Είχε έλθει η ώρα της μάχης.

Οι Αυστραλονεοζηλανδοί ξεκίνησαν από την Ελληνική γη το απόγευμα της 24ης Απριλίου για να επιτεθούν στην Καλλίπολη και να πάρουν τον έλεγχο των Στενών από τους Τούρκους. Οι επιχειρήσεις, που κράτησαν έως τον Ιανουαρίου του 1916, στέφθηκαν από παταγώδη αποτυχία αφού οι Τούρκοι, που ανήκαν στο αντίπαλο στρατόπεδο των «Κεντρικών Δυνάμεων», τους περίμεναν κρυμμένοι στις ακτές της Καλλίπολης και τους αποδεκάτισαν. «Χρειάστηκαν 10 χρόνια για να παρθεί η Αρχαία Τροία που βρισκόταν στα ίδια Στενά. Τώρα καταλαβαίνω πόσο δύσκολο είναι να κατακτήσουμε τα Στενά αυτά» παραδέχτηκε ο στρατηγός της συμμαχικής δύναμης, σερ Ιαν Χάμιλτον, μετά την πρώτη μάχη στα Δαρδανέλια.

Συνολικά σκοτώθηκαν έως τον Ιανουαρίου του 1916 περισσότεροι από 250.000 σύμμαχοι. Η απόβαση και η συντριπτική αποτυχία της στοίχισε στον Τσόρτσιλ ο οποίος ένθερμα την υποστήριξε, την θέση του στην τότε κυβέρνηση (τον Ιούνιο του 1915), παρατήθηκε από την πολιτική και έγινε στρατιωτικός (αξιωματικός). Το 1915 έγινε πρόταση Βενιζέλου στους Συμμάχους να συμμετάσχει η Ελλάδα στην εκστρατεία της Καλλίπολης. Βενιζέλος και Κωνσταντίνος διαφωνούν. Επακολουθεί η παραίτηση της κυβέρνησης και αργότερα ακολουθεί η παραίτηση του Βενιζέλου. Όχι μόνο ο Τσόρτσιλ λοιπόν, αλλά και ίσως ο Βενιζέλος υπήρξαν θύματα της Καλλίπολης.

Βέβαια οι μεγάλες δυνάμεις δεν έβλεπαν με καλό μάτι την απρόβλεπτα αναδυόμενη μεγάλη δύναμη της περιοχής, την Ελλάδα η οποία με ελάχιστα μέσα και υλικό άλλαζε την έκβαση του πολέμου η ίδια την στιγμή που οι συμμαχικές δυνάμεις παταγωδώς και πολύνεκρα αποχωρούσαν από τα Αιγαίο. Φυσικά, τις ισορροπίες στο Αιγαίο άλλαξαν οι Έλληνες. Το «Αβέρωφ» σε επιχειρησιακό επίπεδο άλλαξε τις ισορροπίες στο Αιγαίο. Με κυβερνήτη τον ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη ηγήθηκε των Ελληνικών ναυτικών δυνάμεων στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912 – 1913.

Οι νικηφόρες ναυμαχίες της Έλλης και της Λήμνου κατά του Τουρκικού στόλου διέλυσε τις προσδοκίες του Σουλτάνου και της Υψηλής Πύλης για τον έλεγχο του Αιγαίου. Στις 31 Οκτωβρίου 1918 συμμαχικά και Ελληνικά πλοία («Αβέρωφ», «Κιλκίς» ) καταπλέουν στην Κωνσταντινούπολη. Οι οδυνηρές εμπειρίες της ήττας των συμμάχων στην Καλλίπολη έγιναν αργότερα πολύτιμο υλικό στην απόβαση στην Νορμανδία. Η βία που άσκησαν οι Νεότουρκοι κατά των Ελληνικών πληθυσμών της Ανατολικής Θράκης και της Δυτικής Μικράς Ασίας, από τον Απρίλιο του 1914, ανάγκασε την Ελληνική κυβέρνηση να απειλήσει την Οθωμανική Αυτοκρατορία με νέο πόλεμο.

Ο Ιωάννης Μεταξάς, ως υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου Στρατού, υπέβαλε Υπόμνημα προς τον Βενιζέλο, τον Μάιο του 1914, υποστηρίζοντας ότι έπρεπε να γίνει άμεση πολεμική ενέργεια με την κατάληψη της χερσονήσου της Καλλίπολης: «Να καταληφθεί η περιοχή αυτή της οποίας η κατοχή θα ήτο απειλή κατά της Κωνσταντινουπόλεως». Ο υπουργός Εξωτερικών Γ. Στρέιτ, σε εντολή προς τον Έλληνα πρεσβευτή στην Πόλη, έγραφε στις 19 Ιουνίου 1914: «Ενώπιον αφορήτου καταστάσεως, γενικού συστηματικού διωγμού ομογενούς στοιχείου, αγόμεθα μοιραίως εις σύρραξιν προς Τουρκίαν».

Στο σημαντικό αυτό έγγραφο αναφέρεται ότι η Ελληνική κυβέρνηση γνώριζε τους Νεοτουρκικούς σχεδιασμούς και ότι «Βεβαίας ούσης της προθέσεως προς εξόντωσιν του εν Τουρκία Ελληνισμού».

Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ 

Η στρατηγική σημασία της χερσονήσου της Καλλίπολης ήταν γνωστή στα στρατιωτικά επιτελεία από παλιά. Το ενδεχόμενο επιχείρησης κατάληψης είχε απασχολήσει το Βρετανικό Υπουργείο Πολέμου το 1904 και το 1911. Τα παλιά σχέδια επανεξετάστηκαν το 1914 με την έναρξη του πολέμου και με πρωτοβουλία του Ουίνστον Τσόρτσιλ. Η έγκαιρη αδρανοποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, του «μαλακού υπογάστριου του Κάιζερ», θα δημιουργούσε νέα δεδομένα στα πολεμικά μέτωπα και θα απέτρεπε φιλικές προς τους Γερμανούς χώρες, όπως η Βουλγαρία, να εισέλθουν στον πόλεμο.

Στο σημείο αυτό φάνηκε η σύμπτωση των Ελληνικών και Βρετανικών απόψεων. Τον Αύγουστο του 1914, μπροστά στο ενδεχόμενο ενός πολέμου μεταξύ της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τη μια και της Ελλάδας με τη Μεγάλη Βρετανία από την άλλη, ο Τσόρτσιλ ανέλυσε στον Άγγλο ναύαρχο τη Βρετανική στρατηγική, που θα έπρεπε να ακολουθηθεί: «Ο Ελληνικός στρατός θα όφειλε χάρις εις τη ναυτικήν του υπεροπλίαν να καταλάβει την χερσόνησο της Καλλιπόλεως. Ούτω θα ηνοίγοντο τα Δαρδανέλλια, θα ηδύνατο ο Αγγλο-Ελληνικός στόλος να εισδύσει εις την θάλασσαν του Μαρμαρά, να καταναυμαχήσει και να βυθίσει τα Τουρκο-Γερμανικά πολεμικά».

Με την προτεινόμενη αξιοποίηση του Ελληνικού παράγοντα, οι Βρετανοί επεδίωξαν να αμφισβητήσουν υπογείως την πρόθεση των Ρώσων να καταλάβουν αυτοί την Κωνσταντινούπολη και τα Στενά. Οι Βρετανικές προθέσεις έγιναν άμεσα γνωστές στους Γερμανούς μέσω του φιλογερμανικού περιβάλλοντος της Ελληνικής Μοναρχίας. Ο Κωνσταντίνος αρνήθηκε κάθε Ελληνική εμπλοκή, παρόλο που την προηγουμένη είχε υιοθετήσει τη φιλοβρετανική πολιτική της Ελληνικής κυβέρνησης του Ελ. Βενιζέλου. Τον Ιανουάριο του 1915 ο Βενιζέλος επανέρχεται στις προτάσεις του προς τον μονάρχη για την έξοδο της Ελλάδας στον πόλεμο στο πλευρό των συμμάχων.

Στην πολιτική αυτή αντιτάχθηκε το Γενικό Επιτελείο Στρατού. Ο Ιωάννης Μεταξάς καταθέτει το δικό του υπόμνημα. Με αυτό υποστήριζε ότι θα νικήσουν οι Γερμανοί, θα ηττηθεί η Αντάντ και ότι δεν θα έπρεπε η Ελλάδα να διεκδικήσει τη δυτική Μικρά Ασία.

Η ΔΙΧΑΣΜΕΝΗ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΗΓΕΣΙΑ

Η διαφαινόμενη έξοδος της Βουλγαρίας στο πλευρό των Κεντρικών Δυνάμεων επιτάχυνε τις προτάσεις για την επιχείρηση της Καλλίπολης, ώστε να τεθεί εκτός μάχης η Οθωμανική Αυτοκρατορία, να αποκτηθεί ευθεία σύνδεση με τη Ρωσία και να αποκοπεί η Γερμανία από τη Μέση Ανατολή και τις πλούσιες πρώτες ύλες που υπήρχαν εκεί. Το διπλωματικό παιχνίδι για την Ελληνική πλευρά ήταν να μην επιτραπεί η τύχη της Πόλης να κριθεί μόνο από τη Ρωσική βούληση. Η Αντάντ επιζήτησε την Ελληνική συμμετοχή στην επιχείρηση. Ειδικότερα ζητήθηκε η ναυτική συνδρομή της Ελλάδας και η διάθεση στρατιωτικής δύναμης 15.000 ανδρών.

Η Μεγάλη Βρετανία θεωρούσε ιδιαιτέρως αποτελεσματικό τον Ελληνικό στόλο για την ευόδωση της επιχείρησης κατάληψης των Δαρδανελίων. Η Ελληνική απόφαση συμμετοχής στην επιχείρηση της Καλλίπολης θορύβησε τη Ρωσία, η οποία διεκδικούσε ως μεταπολεμικό λάφυρο την Πόλη και τα Στενά. Η πίεση της Ρωσίας προς τους Αγγλογάλλους εκφράστηκε με τη δήλωση ότι η Πόλη και τα Δαρδανέλια θα παραχωρηθούν στη Ρωσία.

Εκτός από τη Ρωσική αντίδραση στο κοινό αυτό σχέδιο των Βενιζέλου και Κωνσταντίνου, σκληρή υπήρξε και η αντίδραση του Ι. Μεταξά, που χαρακτηρίστηκε «αντιπειθαρχική και στασιαστική» και εξέφρασε την ύστατη προσπάθεια του Επιτελείου να επιβάλει τη δική του πολιτική επί της Ελληνικής εξωτερικής πολιτικής. Κάποιοι εξ αυτών ζήτησαν να συνταχθεί η Ελλάδα στο πλευρό της Γερμανίας, επιτιθέμενη εναντίον της Σερβίας.

Ένα επείγον τηλεγράφημα του Κάιζερ, γαμπρού του Έλληνα μονάρχη, με το οποίο του ζητούσε να ταχθεί με το μέρος της Γερμανίας και μια εντατικοποίηση των επαφών με τους υποστηρικτές της Γερμανικής πολιτικής Στρέιτ, Δούσμανη και Μεταξά, ήταν αρκετά για να αλλάξουν και πάλι τη γνώμη του Κωνσταντίνου. Η απόλυτη απόκλιση των απόψεων του Βενιζέλου από αυτές του μονάρχη και η πλήρης ρήξη μεταξύ Στέμματος και κυβέρνησης ανάγκασε τον πρωθυπουργό να υποβάλει την παραίτηση, κάτι που έγινε αμέσως αποδεκτή.

Η πολεμική περίοδος της άνοιξης του 1915 χαρακτηρίστηκε από τη μετατόπιση του κέντρου βάρους των πολεμικών επιχειρήσεων στο Ρωσο-Γερμανικό μέτωπο εξαιτίας της αποτυχίας του Ρωσικού στρατού να καταλάβει την Ανατολική Πρωσία. Απέτυχε επίσης και η επίθεση του Ρωσικού στρατού στα Καρπάθια. Η Ρωσική αναποτελεσματικότητα θα μπορούσε να ξεπεραστεί μόνο με την απόκτηση ευθείας επαφής των Αγγλο-Γαλλικών στρατευμάτων με τα Ρωσικά και την υλική ενίσχυση του Ρωσικού στρατού, παράλληλα με την αδρανοποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η κατάληψη των Στενών φάνηκε ως ένα μέσο επίτευξης του στόχου αυτού.

Η επιχείρηση της Καλλίπολης ξεκίνησε στις 18 Μαρτίου 1915. Η πρώτη πολεμική επιχείρηση είχε γίνει στις 3 Νοεμβρίου 1914, όταν μια μικρή μοίρα του Βρετανικού πολεμικού στόλου βομβάρδισε τις Τουρκικές θέσεις. Στη συνέχεια, ο Οθωμανικός στρατός υπό την καθοδήγηση των Γερμανών αξιωματικών ναρκοθέτησαν τη θάλασσα των Στενών και βελτίωσαν τα οχυρά χωρίς να ενοχληθούν από τους συμμάχους για πέντε ολόκληρους μήνες. Αυτό θεωρήθηκε το πρώτο λάθος κατά την προετοιμασία της επιχείρησης. Το πρωί της 25ης Απριλίου ξεκίνησε η αποβατική προσπάθεια.

Μέχρι το μεσημέρι της επόμενης μέρας είχαν αποβιβαστεί περισσότεροι από 30.000 άνδρες, Βρετανοί, Αυστραλοί, Νεοζηλανδοί, Ινδοί, Γάλλοι και Σενεγαλέζοι. Ο πόλεμος περί τη χερσόνησο της Καλλίπολης υπήρξε αμφίρροπος. Ανεξαρτήτως του τελικού αποτελέσματος, υπήρξαν στιγμές που η πλάστιγγα θα μπορούσε να κλίνει υπέρ των συμμαχικών στρατευμάτων. Τελικά, από τον Οκτώβριο του 1915 άρχισε η βαθμιαία μεταφορά των πρώτων μονάδων στη Θεσσαλονίκη. Έως τον Ιανουάριο του 1916, η χερσόνησος της Καλλίπολης εκκενώθηκε οριστικά από τα συμμαχικά στρατεύματα.

Ο ΜΕΤΑΞΑΣ ΚΑΙ Η ΕΚΣΤΡΑΤΕΙΑ ΤΗΣ ΚΑΛΛΙΠΟΛΗΣ 

Η εκστρατεία των Δαρδανελλίων ή αλλιώς εκστρατεία της Καλλίπολης, πραγματοποιήθηκε πριν από έναν αιώνα. Διήρκεσε από τον Απρίλιο του 1915 έως τον Ιανουάριο του 1916 και απετέλεσε μία από τις μεγαλύτερες στρατιωτικές αποτυχίες των Αγγλογάλλων στον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο. Αυτή πραγματοποιήθηκε για να ικανοποιηθεί η Ρωσσία, οι δυνάμεις της οποίας υφίσταντο την πίεση των Τούρκων στον Καύκασο. Η Αγ. Πετρούπολη είχε βοηθήσει τους Γάλλους, υφιστάμενη τεράστιες απώλειες, κατά τις πρώτες εβδομάδες του πολέμου.

Ως εκ τούτου, οι Αγγλογάλλοι όφειλαν να συνδράμουν τους συμμάχους τους στην Τριπλή Συνεννόηση, αναλαμβάνοντας μία πρωτοβουλία εις βάρος των Τούρκων (συμμάχων των Γερμανοαυστριακών). Απεφασίσθη, λοιπόν, η διεξαγωγή μίας ναυτικής επιχειρήσεως με στόχο την εκπόρθηση των Στενών και, ει δυνατόν, την κατάληψη της Κωνσταντινουπόλεως. Το παράτολμο αυτό σχέδιο είχε συλλάβει ο υπουργός Ναυτικών (πρώτος Λόρδος του βρεταννικού Ναυαρχείου) Ουΐνστον Τσώρτσιλ. Το σχέδιο υπέστη πολλές τροποποιήσεις, οι οποίες το κατέστησαν πρακτικώς ανεφάρμοστο. Στην διαπίστωση αυτή κατέληξαν πολλοί ξένοι στρατιωτικοί αλλά και το Ελληνικό Γενικό Επιτελείο.

Κύριος υποστηρικτής της απόψεως αυτής ήταν ο Ιωαν. Μεταξάς, ο οποίος είχε εμπνευσθεί ένα παρόμοιο σχέδιο, τον Μάρτιο του 1914. Πιο συγκεκριμένα, μετά την συντριβή τους στον Α” Βαλκανικό Πόλεμο, οι Νεότουρκοι είχαν θέσει σε εφαρμογή ένα ευρύ πρόγραμμα επανεξοπλισμού, παραγγέλνοντας (μεταξύ άλλων) σε Βρεταννικά ναυπηγεία ένα θωρηκτό (το «Ρεσαντιέ») και διαπραγματευόμενοι την αγορά ενός δεύτερου, το οποίο κατασκευαζόταν επίσης σε Βρεταννικά ναυπηγεία (το «Rio de Janeiro»). Στην Αθήνα, επεκράτησε εύγλωττη ανησυχία, καθώς άλλαζε η ισορροπία δυνάμεων στο Αιγαίο.

Ξεκίνησε η λήψη μέτρων για την άμυνα των νήσων και η εκπόνηση σχεδίων για την περίπτωση πολέμου στην βόρεια Ελλάδα. Την άνοιξη του 1914, οι δύο χώρες είχαν εισέλθει σε ανταγωνισμό ως προς τους ναυτικούς εξοπλισμούς, ενώ οι διμερείς σχέσεις παρέμεναν τεταμένες. Η Ελλάδα δεν είχε συμμάχους, καθώς όλοι της συνιστούσαν να έρθει σε συμβιβασμό με τους Τούρκους. Την εποχή εκείνη, ξεκίνησαν και οι διωγμοί εις βάρος των Ελλήνων της Μ. Ασίας. Η κοινή γνώμη στην Ελλάδα εξεγέρθηκε και οι ιθύνοντες άρχισαν να συζητούν το ενδεχόμενο ενός πολέμου με την Τουρκία. Δυστυχώς, δεν υπήρχαν διαθέσιμα πλοία προς αγορά παρά μόνον δύο πεπαλαιωμένα Αμερικανικά σκάφη.

Αν και αγοράστηκαν, η διατήρηση της ναυτικής υπεροχής έναντι των Τούρκων εθεωρείτο αμφίβολη. Τότε, διατυπώθηκε η άποψη για την διεξαγωγή μίας αιφνιδιαστικής επιχειρήσεως προς κατάληψη των Δαρδανελλίων. Ο Μεταξάς εξεπόνησε λεπτομερώς τα σχετικά σχέδια. Απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχή εφαρμογή τους ήταν ο απόλυτος αιφνιδιασμός του αντιπάλου. Ο όρος αυτός δεν συνέτρεχε μετά την ραγδαία επιδείνωση των ελληνοτουρκικών σχέσεων και το σχέδιο εγκαταλείφθηκε. Δυστυχώς για τους Αγγλογάλλους, η προϋπόθεση αυτή δεν ίσχυε ούτε στις αρχές του 1915, καθώς οι Βρεταννοί είχαν διαπράξει το σφάλμα να βομβαρδίσουν το φρούριο του Κουμ-Καλέ, τον Οκτώβριο του 1914.

Ως εκ τούτου, προειδοποίησαν τους Τούρκους, οι οποίοι οχύρωσαν την περιοχή το επόμενο πεντάμηνο.Αυτό επεσήμανε ο Αντισυνταγματάρχης Μεταξάς, ο οποίος είχε αναλάβει προσωρινώς τα καθήκοντα του αρχηγού του Επιτελείου. Είχε ήδη συντάξει πολλά υπομνήματα προς τον πρωθυπουργό και υπουργό Στρατιωτικών Ελ. Βενιζέλο. Στο τελευταίο (με ημερομηνία 17 Φεβρουαρίου / 2 Μαρτίου), προέβλεψε την πλήρη αποτυχία της εκστρατείας, καθώς οι Τούρκοι ήταν ενήμεροι των προθέσεων των κυβερνήσεων της Συνεννοήσεως και είχαν λάβει τα μέτρα τους.

Οι Αγγλογάλλοι θα έπρεπε να οργανώσουν και μία χερσαία επιχείρηση με πολυάριθμο στρατό στην Θράκη, καθώς οι Τούρκοι μπορούσαν να συγκεντρώσουν 150.000 με 200.000 άνδρες προ της Κωνσταντινουπόλεως. Οι εκτιμήσεις του επιβεβαιώθηκαν από την έκβαση της επιχειρήσεως.

ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ ΓΙΑ ΣΥΜΜΑΧΟΥΣ ΚΑΙ ΕΛΛΗΝΕΣ

Σημαντικές ήταν οι συνέπειες από την αδυναμία των συμμάχων να καταλάβουν τα Στενά και την Κωνσταντινούπολη και να θέσουν εκτός του πολέμου τους Νεότουρκους. Τόσο στην εξέλιξη του πολέμου, όσο και στην ένταση της πολιτικής των Γενοκτονιών των μη Μουσουλμανικών κοινοτήτων. Η άρνηση της Ελλάδας να πάρει μέρος στη συμμαχική προσπάθεια είχε πολλαπλές επιπτώσεις στη θέση της στο μεταπολεμικό τοπίο.

Εξαιτίας της άρνησης, η Ιταλία κατάφερε να ενισχύσει τη θέση της για την απόκτηση των περιοχών Αϊδινίου και Σμύρνης, γεγονός που καθόρισε την Ιταλική συμπεριφορά μετά τον Μάιο του 1919. Ο Έλληνας μονάρχης θα θεωρηθεί συνυπεύθυνος της συμμαχικής ήττας στα Δαρδανέλια και η επαναφορά του στον θρόνο μετά τις μοιραίες εκλογές του Νοεμβρίου του 1920 θα οδηγήσει στη διάρρηξη του συμμαχικού μετώπου, στη βαθμιαία εγκατάλειψη της Ελλάδας την περίοδο της Μικρασιατικής Εκστρατείας και την προσέγγιση προς τους Τούρκους εθνικιστές του Μουσταφά Κεμάλ.

Η νίκη των συμμάχων στην Καλλίπολη θα σήμαινε άμεσο τερματισμό της Γενοκτονίας των Αρμενίων, το σταμάτημα των διώξεων κατά των Ελληνικών πληθυσμών της Ανατολικής Θράκης και της Ιωνίας, την αποφυγή της Γενοκτονίας στον Πόντο (1916), καθώς και μεταπολεμικά κέρδη ασυγκρίτως μεγαλύτερα από αυτά που έλαβε η Ελλάδα με την καθυστερημένη είσοδό της στον πόλεμο (Μάιος 1917), ενώ η κατευθείαν επαφή των συμμάχων με τα ρωσικά στρατεύματα θα απέτρεπε την εξάπλωση της οικονομικής και πολιτικής κρίσης στο εσωτερικό της Ρωσίας.

Η χερσόνησος της Καλλίπολης, όπως και το μεγαλύτερο μέρος της Ανατολικής Θράκης, αποδόθηκε στην Ελλάδα με τη Συνθήκη των Σεβρών (Αύγουστος 1920) και αποτέλεσε τμήμα του Ελληνικού κράτους. Όμως με τη Συνθήκη της Λωζάννης (Ιούλιος 1923) θα χαθεί οριστικά για την Ελλάδα, εντασσόμενη στο νέο Τουρκικό έθνος – κράτος που δημιούργησε ο Μουσταφά Κεμάλ.

Η ΣΠΟΥΔΑΙΑ ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΤΗΣ ΛΗΜΝΟΥ

Η Λήμνος έπαιξε πολύ σημαντικό ρόλο στην Εκστρατεία αυτή. Ο τότε Πρωθυπουργός της Ελλάδος, Ελευθέριος Βενιζέλος, το 1915 έδωσε την άδεια στην Αγγλική κυβέρνηση να χρησιμοποιήσουν τη Λήμνο σαν ορμητήριό τους για την κατάληψη των Δαρδανελίων. Ο Βενιζέλος ήλπιζε πως με αυτόν τον τρόπο θα διεκδικούσε την Κωνσταντινούπολη. Επίσης η Λήμνος αποτελούσε βάση για την εκπαίδευση των στρατιωτών, καθώς και για τη νοσοκομειακή περίθαλψη αυτών. Στις 20 Απριλίου του 1915, το λιμάνι του Μούδρου γεμίζει με πλοία των Συμμάχων, ο αριθμός των οποίων ανέρχεται στα 200 περίπου.

Στις 24 Απριλίου οι Αυστραλονεοζηλανδοί επιχειρούν την πρώτη επίθεση στην Καλλίπολη για να ανακτήσουν τα στενά των Δαρδανελίων από τους Τούρκους. Η επιχείρηση απέτυχε.Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα την αποχώρηση των δυνάμεων της ANZAC από την Καλλίπολη στις 19 Δεκεμβρίου του 1915. Τα αίτια της αποτυχίας αυτής ήταν ή έλλειψη ικανοτήτων των ανώτερων στρατιωτικών διοικητών και ιδιαίτερα των Συμμαχικών δυνάμεων. Ωστόσο οι άνδρες της ANZAC πολέμησαν ηρωϊκά και με σθένος. Υπήρξαν μεγάλες απώλειες και από τις δύο πλευρές, όμως περισσότερες ήταν αυτές των Συμμάχων και των Αυστραλονεοζηλανδών.

Από τον Αύγουστο και μετά η Λήμνος αποτελεί κέντρο ιατρικής περίθαλψης αρρώστων και τραυματιών. Επίσης τη χρησιμοποίησαν ως σταθμό εφοδιασμού. Κατασκευάζονται διάφορα έργα, όπως αποβάθρες, δρόμοι, αντλίες νερού και ένας υποτυπώδης σιδηρόδρομος. Στήθηκαν δύο Αυστραλιανά στρατιωτικά νοσοκομεία, όπου σ’αυτά υπήρχε η δυνατότητα πραγματοποίησης ιατρικών επεμβάσεων και ακτινογραφιών. Στη Λήμνο νοσηλεύονται περίπου 4.000 Αυστραλοί και Νεοζηλανδοί στρατιώτες με την φροντίδα 96 Αυστραλών νοσοκόμων. Περίπου 150 Αυστραλοί στρατιώτες θάφτηκαν στα δυο πολεμικά νεκροταφεία του νησιού.

ΣΥΜΜΑΧΙΚΑ ΝΕΚΡΟΤΑΦΕΙΑ – ΕΚΔΗΛΩΣΕΙΣ ΜΝΗΜΗΣ 

Στο χωριό Μούδρος βρίσκεται το μεγαλύτερο νεκροταφείο των συμμαχικών δυνάμεων του νησιού και στο χωριό Πορτιανό το 2ο σε μέγεθος. Το λιμάνι του Μούδρου κατά τον Α” Παγκόσμιο Πόλεμο αποτέλεσε την κύρια βάση των Συμμαχικών Δυνάμεων για την εκστρατεία της Καλλίπολης (1915). Η νότια παραλία, ο λεγόμενος μέχρι σήμερα «Αερολιμένας», διαμορφώθηκε σε χώρο προσγείωσης υδροπλάνων. Εκατοντάδες νεκροί στρατιώτες της εκστρατείας της Καλλίπολης, κυρίως 148 Αυστραλοί και 76 Νεοζηλανδοί, θάφτηκαν στο συμμαχικό νεκροταφείο του Μούδρου, το οποίο σήμερα αποτελεί παγκόσμιο μνημείο που δέχεται κάθε χρόνο εκατοντάδες επισκέπτες.

Κατά τους Βαλκανικούς πολέμους αποτέλεσε ορμητήριο του Παύλου Κουντουριώτη – δική του δωρεά είναι ο Επιτάφιος της Ευαγγελίστριας. Την περίοδο 1914 – 1916 ήταν ναυτική βάση των Συμμάχων για τις επιχειρήσεις της Καλλίπολης και των Δαρδανελλίων, αλλά και βάση του ανεφοδιασμού τους. Αγκυροβόλησαν τότε στον κόλπο ως και 500 πλοία και φιλοξενήθηκαν στην περιοχή ως και 30.000 στρατιώτες. Η παρουσία τους συντέλεσε τότε στην άνθιση του εμπορίου. Λίγο έξω από το Μούδρο, προς το Ρουσσοπούλι, ευρίσκεται το συμμαχικό νεκροταφείο. Εδώ βρίσκονται θαμμένοι νεκροί από τον Α” παγκόσμιο πόλεμο κατά συστάδες, ανάλογα με την εθνικότητά τους.

Στη μνήμη των μαχητών, των τραυματιών και των νεκρών Αυστραλών και Νεοζηλανδών μελών του ΑΝΖΑΚ οι δύο χώρες καθιέρωσαν την 25η Απριλίου, ημέρα έναρξης της απόβασης το 1915, ως Ημέρα Μνήμης του ΑΝΖΑΚ, γνωστή ως Anzac Day. Την ημέρα αυτή γίνονται πολλές εκδηλώσεις σε όλες τις πόλεις των δύο κρατών, και θεωρείται εθνική επέτειος, δεδομένου ότι ως το 1915 οι κάτοικοι των δύο χωρών αυτών δεν είχαν λάβει μέρος σε άλλη πολεμική σύγκρουση. Η Anzac Day εορτάζεται επίσης στα Νησιά Κουκ, στο νησί Νιούε, στη Σαμόα και στην Τόνγκα. Μεγάλες εκδηλώσεις μνήμης γίνονται στα συμμαχικά νεκροταφεία της Καλλίπολης, στην Τουρκία.

Από τον Απρίλιο 1915 ως το 1920 εκατοντάδες νεκροί στρατιώτες της εκστρατείας της Καλλίπολης θάφτηκαν στο «Συμμαχικό Νεκροταφείο Πορτιανού», το οποίο διατηρείται ως σήμερα. Υπάρχουν 352 τάφοι Βρετανών, Γάλλων, Καναδών, Αυστραλών, Νεοζηλανδών, Αιγυπτίων και Ινδών. Την περίοδο αυτή στο Πορτιανού είχε στήσει το στρατηγείο του ο εμπνευστής της εκστρατείας Ουΐνστον Τσόρτσιλ, του οποίου η πολυθρόνα εκτίθεται στο Λαογραφικό Μουσείο. Το 2ο Συμμαχικό Νεκροταφείο (παρόμοιο μ” αυτό του Μούδρου) βρίσκεται Β.Δ. της εκκλησίας Πορτιανού «Εισόδια της Θεοτόκου».

Άρχισε να δημιουργείται από τον Αύγουστο το 1915 και βρισκόταν σε χρήση μέχρι το 1920. Στην αρχή ήταν ένα απέραντο χωράφι. Η περιμάνδρωση έγινε γύρω στο 1923 – 1924 από συνεργείο του Κώστα Βόγδανου, το οποίο κατασκεύασε και τις επικλινείς πέτρες. Τα στοιχεία των νεκρών στρατιωτών ήρθαν έτοιμα από την Ιταλία. Τα δέντρα φυτεύτηκαν το 1927 περίπου από το Χρήστο Ιλερή, πατέρα του Δημήτρη Ιλερή, που ήταν υπεύθυνος μέχρι το 1946 για τα τρία νεκροταφεία: Μούδρου, Πορτιανού και Αράπικα ή Αραβικά. Πίσω από το νεκροταφείο στο Β. μέρος αυτού, υπήρχε μία σκηνή όπου έμειναν δυο μεσήλικοι Άγγλοι νεκροθάφτες. Τους νεκρούς μετέφεραν με κάρα, τα οποία έσυραν Ουγγαρέζικα άλογα.

Στο 2ο Συμμαχικό Νεκροταφείο Πορτιανού κείτονται θαμμένοι άνδρες ηλικίας από 17 μέχρι 56 ετών. Στην παραθαλάσσια περιοχή ανατολικά του Πορτιανού μεταξύ Μαντράκι και Ξηρόλιμνης βρίσκεται και άλλο νεκροταφείο το λεγόμενο «Αράπικο». Δημιουργήθηκε κατά τη διάρκεια του Α” Παγκοσμίου Πολέμου. Οι ανώνυμοι νεκροί είναι θαμμένοι μεταξύ του περιφραγμένου χώρου και του τοίχου που προβάλλει Νότια. Σε ανάμνηση του γεγονότος μέσα στον περιφραγμένο χώρο υπάρχει ένας γρανιτένιος κόλουρος κώνος με δύο μαρμάρινες εντοιχισμένες πλάκες. Πάνω στη βόρεια πλάκα είναι γραμμένα τα εξής:

«ΟΝΕ ΗUNDRED AND SEVENTY ΜΕΝ ΟF ΤΗΕ ΗΕGΥΡΤΙΑΝ LAΒΟUR GΟRΡS ΑRΕ ΒURΙΕD ΝΕΑR ΤΗΙS SΡΟΤ»

«Εκατόν εβδομήντα άντρες του Αιγυπτιακού εργατικού στρατιωτικού σώματος είναι θαμμένοι κοντά σε αυτό το σημείο.»

Πάνω στη νότια πλάκα είναι γραμμένα τα εξής:

«FIFTY FIVE TUSKISH SOLDIERS ARE BURIED NEAR THIS SPOT»

«Πενήντα πέντε Τούρκοι στρατιώτες είναι θαμμένοι κοντά σ” αυτό το σημείο.»

Οι Τούρκοι στρατιώτες (πιθανόν αιχμάλωτοι από τις επιχειρήσεις της Καλλίπολης) ήταν κρατούμενοι οι οποίοι πέθαναν μεταξύ 1917 – 1919. Επίσης, ένα μίλι από το Πορτιανού πηγαίνοντας προς τα Τσιμάνδρια -κοντά στον Ενετικό πύργο- σκοτώθηκαν 5 Άγγλοι στρατιώτες και 4 Αυστραλοί το 1915. Όλοι αυτοί ετάφησαν εκεί, διότι δεν είχε γίνει ακόμη το νεκροταφείο Πορτιανού, οπότε όταν δημιουργήθηκε τους μετέφεραν σ” αυτό.

ΕΠΙΛΟΓΟΣ 

Ο Α” Παγκόσμιος πόλεμος άρχισε τον Αύγουστο του 1914 με την εισβολή της Αυστρίας στη Σερβία. Ο πόλεμος γρήγορα κλιμακώθηκε. Το 1915 έγινε η μεγάλη και πολύνεκρη εκστρατεία των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ κατά των Τούρκων στη χερσόνησο της Καλλίπολης στα Δαρδανέλια. Η Καλλίπολη (Γκελί Μπολού) βρίσκεται στην ομώνυμη στενή χερσόνησο της Ευρωπαϊκής Τουρκίας και υπάγεται στην επαρχία του Τσανακαλέ. Η πόλη αυτή απέχει περί τα 200 χιλιόμετρα από τη Κωνσταντινούπολη. Σήμερα έχει περίπου 15.000 κατοίκους. Είναι σπουδαίο κέντρο αλιείας καθώς και κονσερβοποίησης σαρδέλας.

Κατά τον Α” Παγκόσμιο πόλεμο (1915) έγιναν στη περιοχή αυτή πολύ σκληρές και φονικές μάχες μεταξύ των Τούρκων και των δυνάμεων της ΑΝΤΑΝΤ. Η πρώτη σημαντική μάχη μετά την απόβαση έγινε στις 2 Μαΐου 1915. Στη μάχη αυτή έλαβαν μέρος οι ΑΝΖΑC (στρατιωτικά σώματα Αυστραλίας και Νέας Ζηλανδίας). Τους δόθηκε η εντολή να καταλάβουν ένα Ύψωμα 500 μέτρων με κωδικό αριθμό «Baby». Στην έφοδό τους αυτή σκοτώθηκαν 1000 άνδρες. Τέσσερες μέρες μετά στις 6 Μαΐου 1915 μετακινήθηκαν 2 Ταξιαρχίες (17.000 άνδρες) στο μέτωπο του Ελλησπόντου. Και οι δύο μεραρχίες υπέστησαν πολύ μεγάλες απώλειες. Ακολούθησε η Μάχη της Κριθείας στις 19 Μαΐου 1915.

Στη μάχη αυτή έλαβαν μέρος συνολικά 42.000 Τούρκοι. Και αυτοί υπέστησαν βαρύτατες απώλειες. Στις 24 Μαΐου 1915 όλος ο τόπος αυτός ήταν σπαρμένος με νεκρούς άνδρες. Οι Τούρκοι ζήτησαν ανακωχή για να περισυλλέξουν τους 3.000 νεκρούς και 10.000 τραυματίες τους. Οι Αυστραλοί μετρούσαν 160 νεκρούς και 486 τραυματίες. Οι νεκροί των μαχών τ’ άφησαν σε μια περιοχή που ονομάστηκε Νο man΄s land. Η περιοχή αυτή αποτελεί χώρο Μνήμης και Τιμής των νεκρών της μάχης. Η εκεχειρία κράτησε 5 εβδομάδες.. Οι αντίπαλοι αντάλλασσαν μεταξύ τους από όρυγμα σε όρυγμα σοκολάτες, καπνό αλλά και κονσέρβες με φαγητό.

Πολλοί χαρακτήρισαν το πόλεμο αυτό ως «Πόλεμο των κυρίων». Στις μάχες του πολέμου της Καλλίπολης δεν χρησιμοποιήθηκαν δηλητηριώδη αέρια. Ενώ σε άλλα μέτωπα γινόταν μεγάλη χρήση χημικών αερίων. Στις 28 Ιουνίου 1915 άρχισε η μάχη της Νεροσυρμής. (Gully Ravine) προς το μέτωπο του Αιγαίου. Στη μάχη αυτή οι Τούρκοι έχασαν 14.000 άνδρες μέσα σε 10 μέρες. Στη μάχη του Sari Bair το μήνα Αύγουστο 1915 το Τάγμα του Wellington που απαριθμούσε 760 άνδρες έχασε τους 711 από τη δύναμη του. Οι μήνες για τους εμπολέμους περνούσαν εφιαλτικοί. Μετά από 8 μήνες μαχών πάρθηκε η απόφαση από τους Συμμάχους να εκκενωθεί η χερσόνησος της Καλλίπολης.

Διότι θεώρησαν ότι ο σκοπός της κατάληψης της είχε αποτύχει. Απώτερος στόχος ήταν να γίνει κατάληψη της Κωνσταντινούπολης. Οι στρατιώτες είχαν καταπονηθεί πολύ και από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες που επικρατούσαν στη περιοχή αυτή. Λέγεται δε ότι η εκκένωση θεωρήθηκε πολύ επιτυχημένη. Οι ANZAC κράτησαν τα μετόπισθεν με τα όπλα στα χέρια. Για να παραπλανήσουν τους Τούρκους έπαιζαν οι στρατιώτες ράγμπι. Οι τελευταίοι Βρετανοί στρατιώτες αφού αναχαίτισαν μια ακόμα επίθεση των Τούρκων αποχώρησαν στις 9 Ιανουαρίου 1916. Δεν πρόλαβαν να καταστρέψουν τις μεγάλες ποσότητες πολεμοφοδίων που τελικά περιήλθαν στα χέρια των Τούρκων.

Οι απώλειες του πολέμου της Καλλίπολης ήταν πολύ μεγάλες.

ipen

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ