Τρίτη 29 Μαρτίου 2016

H Πορεία του Ήρωα στο Lord of the Rings και το Harry Potter

«Μην πετάξεις τους ήρωες από την ψυχή σου. Κράτα ιερή την πιο υψηλή ελπίδα σου» Nietzsche

Φιλόσοφοι, καλλιτέχνες και δάσκαλοι όλων των εποχών μίλησαν για ήρωες, έπλασαν τραγούδια, εικόνες, ιστορίες, μύθους, για να εμπνεύσουν τους ανθρώπους να ακολουθήσουν τα μονοπάτια που άνοιξαν εκείνοι, για να γίνουν περισσότερα από όσα ήταν, πιο φωτεινοί, πιο ελεύθεροι.

Υπάρχουν σήμερα πολλοί νοσταλγοί του χθες, των παλιών εποχών, όταν ο ηρωισμός ήταν πιο προσιτός, πιο φανερός, πιο ένδοξος. Εποχών με ιδανικά και αξίες, με μύθους που διηγούνταν στους ανθρώπους πώς έζησαν οι ήρωες και πώς αυτοί πρέπει να ζήσουν για να τους μοιάσουν. Είναι αλήθεια πως εκείνη η εποχή έχει περάσει; Κι αλήθεια, πόσο μπορούμε να νιώσουμε ότι ο δρόμος του ήρωα δεν ήταν ποτέ προσιτός και όχι πάντα ένδοξος; Κι ακόμα περισσότερο, έχουν χαθεί εκείνοι οι μύθοι;

Ο Yung, o Nietzsche και ο Campbell θα συμφωνούσαν ίσως μαζί μας, αν τολμούσαμε να μιλήσουμε για τους κύκλους των χρόνων και για την αιώνια επιστροφή των αρχετύπων. Και ίσως να συμφωνούσαν ακόμη περισσότερο αν λέγαμε ότι οι μύθοι δεν μπορούν να χαθούν, επειδή είναι παρμένοι από την ίδια και απαράλλαχτη φύση του ανθρώπου, την εσωτερική του περιπέτεια και μάχη, που της δίνει μορφή και εικόνες για να μπορέσει να την καταλάβει. Έτσι και σήμερα υπάρχουν οι ήρωες και οι μύθοι τους. Μόνο που εκφράζονται διαφορετικά, με άλλα μέσα και άλλα λόγια, αλλά με ίδια ουσία και ίδιο μήνυμα.

Υπάρχουν στον κινηματογράφο ιστορίες για ήρωες; Και πόσο εμπνέουν τους ανθρώπους; Η ερώτηση φαντάζει εύκολη και αφελής, καθώς κάθε πρωταγωνιστής μιας ταινίας είναι ο ήρωάς της. Σίγουρα. Όμως υπάρχουν με εκείνη την παλιά έννοια, του κοινού ανθρώπου με τις μεγάλες δυνατότητες, που ξεπερνάει συνεχώς τον εαυτό του, το φόβο του, που αψηφά το σκοτάδι του εξωτερικού και του εσωτερικού του κόσμου και πολεμάει με τέρατα μέχρι την τελική του νίκη; Με την έννοια εκείνη των παλιών μύθων που παραδειγμάτιζαν τους ανθρώπους;

Ναι, ο κινηματογράφος βρίθει από τέτοιους ήρωες μέσα από δημιουργίες που κατηγοριοποιούνται ως «ταινίες φαντασίας», «επικές», «περιπέτειες» κ.ά.

Στο πλαίσιο λοιπόν κάποιων ταινιών που μαγνήτισαν το κινηματογραφικό κοινό τα τελευταία χρόνια και συνδυάζουν το φαντασιακό με το επικό στοιχείο, θα επιχειρήσουμε να δούμε τα χαρακτηριστικά του ήρωα όπως εμφανίζονται -ή επανεμφανίζονται- μέσα από τους χαρακτήρες των ηρώων τους. Οι ταινίες που θα εξεταστούν ενδεικτικά είναι «The Lord of the Rings», «Harry Potter». Όλες μοιράζονται κοινά στοιχεία, αλλά τα πιο χαρακτηριστικά είναι αυτά που απαντώνται σύμφωνα με τη σύγχρονη αφηγηματολογία:



1. Ο ήρωας ξεκινά χωρίς συνείδηση της δύναμής του, για να πετύχει ένα σκοπό, να φέρει εις πέρας μια αποστολή, να κατακτήσει μια πόλη ή μια σύντροφο, να λυτρώσει τον εαυτό του και τους άλλους από τον πόνο. Αυτό το καταφέρνει μέσα από μια επώδυνη σειρά δοκιμασιών που τον μεταλλάσουν ολοκληρωτικά από απλό άνθρωπο σε ήρωα.

2. Ο ήρωας έχει πάντα συμμάχους, που του θυμίζουν το σκοπό του κατά τις στιγμές της αδυναμίας και του δείχνουν το δρόμο. Συνήθως αυτοί είναι τριών ειδών:

α. σύντροφοι πορείας, που περνούν τις δικές τους δοκιμασίες μαζί του.

β. ο δάσκαλός του, που του δείχνει τον πραγματικό του εαυτό και τις δυνάμεις του.

γ. μια σύντροφος-ντάμα, που του θυμίζει όλα αυτά για τα οποία αξίζει να παλέψει, που τον εμπνέει και που κάποτε φτάνει στο σημείο να ταυτιστεί με την ίδια την ψυχή του.

«Οι ήρωες προχωρούν στα σκοτεινά». Γ. Σεφέρης

Ο Άρχοντας των Δακτυλιδιών είναι ένας κατεξοχήν κόσμος ηρώων. Αυτό που είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον είναι ότι, αν και κεντρικοί ήρωες είναι ο Frodo και ο Aragorn, καθένας από τους χαρακτήρες δίνει την προσωπική του εσωτερική και εξωτερική μάχη ενάντια στην αδυναμία, για να κατακτήσει τη δική του αρετή και το δικό του πεπρωμένο καθώς μόνο με τις ενωμένες κατακτήσεις όλων επέρχεται η συνολική ισορροπία.

Βλέπουμε έτσι:

- Στο Frodo τη νίκη της βούλησης-αγνότητας πάνω στην αδυναμία και τη διαφθορά.

- Στον Aragorn τη νίκη της πίστης και της ανδρείας ενάντια στη μοιρολατρία και την ενοχή. Χαρακτηριστική δοκιμασία του η κάθοδος στους νεκρούς.

- Στον Gandalf και την Galandriel τη νίκη της ορθής χρήσης της σοφίας και της δύναμης για το κοινό καλό ενάντια στο ένστικτο της εξουσίας. Αυτά είναι ιδιαίτερα εμφανή στη δοκιμασία της Galandriel με το δαχτυλίδι και στη νίκη του Gandalf ενάντια στο δαίμονα Balrog με το μυητικό θάνατο, τη μετάλλαξη από Γκρίζο σε Λευκό Μάγο και την ήττα του Saruman, του διεφθαρμένου Κυρίου της Φωτιάς.

- Στην Arwen τη νίκη της αγάπης ενάντια στην αποθάρρυνση και την εγκατάλειψη.

- Στο Sam τη νίκη της φιλίας και της αφοσίωσης ενάντια στην δειλία.

- Στους Merry και Pipin την αποποίηση της παιδικής ανεμελιάς μπρος στην κατάκτηση της ωριμότητας και της ηρωικής ευθύνης.

- Στους Legolas και Gimly τη σταδιακή μεταμόρφωση της διχόνοιας και του διχασμού σε αλληλοσεβασμό και συναγωνισμό.

- Στο Theoden την επανάκτηση του χαμένου ηγετικού του εαυτού και της εμπιστοσύνης στους ανθρώπους.

- Στην Eowin και το Faramir τη νίκη πάνω στην εξωτερική απόρριψη βρίσκοντας το δικό τους δρόμο ως πολεμιστές.

Είναι χαρακτηριστικό ότι στο σύμπαν του Tolkien όλα αποκτούν φωνή και πρόσωπο, κι έτσι βλέπουμε επίσης τους αντιήρωες, τις σκοτεινές όψεις των ηρώων, μπροστά μας:


Το Γκόλουμ απέναντι στο Frodo, το Saruman απέναντι στον Gandalf, τον Boromir απέναντι στο Faramir, τον Denethor απέναντι στο Theoden. Ακόμη, τους Orc απέναντι στα Ξωτικά και τους Ent και κυρίως τις σκιές του Aragorn, τους Nazgul και τους νεκρούς πολεμιστές, που μόνο η βούληση του Βασιλιά ενσαρκωμένη στο σπαθί του μπορεί να λυτρώσει. Με τρόπο μοιραίο λοιπόν, όπως ο Κρίσνα κάποτε είπε στον Αρτζούνα, όλοι αυτοί οι αντίπαλοι χάνονται, μαζί τους και το δαχτυλίδι, η σκιά και η δύναμη του Sauron του Σκοτεινού που υπάρχει μέσα στον καθένα.
Η αρχική δοκιμασία: η επιλογή
«Ακόμα και αυτός που νομίζει ότι είναι ο πιο αδύναμος έχει τη δύναμη να αλλάξει την πορεία του κόσμου» Tolkien

Το μοτίβο της αρχικής αδυναμίας είναι χαρακτηριστικό στις ηρωικές ταινίες. Σύμφωνα με τον αφηγηματολόγο Greimas υπάρχει η λεγόμενη «δοκιμασία χαρακτηρισμού», αυτή κατά την οποία τίθεται στο χαρακτήρα η επιλογή ανάμεσα στην ασφάλεια της συμβιβασμένης ζωής του και στην περιπέτεια. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι αυτό του Frodo και του Harry Potter, οι οποίοι αφήνουν πίσω την ''άνετη'' ζωή τους και επιλέγουν να ανταποκριθούν στο κάλεσμα της μοίρας τους.


Οι σύντροφοι στη μάχη: ο Δάσκαλος και η Ντάμα
«Άντεξε, δεν είσαι μόνος σου» J.A.Livraga

Όπως είπαμε ο ήρωας είναι στην αρχή ένας απλός άνθρωπος, που καλείται να αντιμετωπίσει μια αποστολή, η οποία όμως συχνά ξεπερνάει τις προσδοκίες και τις δεδομένες ικανότητές του. Ωστόσο η αλήθεια είναι ότι ποτέ δεν είναι μόνος του. Καθορίζεται και ανακαλύπτει τον εαυτό του μέσα από την αλληλεπίδραση με τους συντρόφους του και όσους, μέσα από διαφορετικούς ρόλους, τον στηρίζουν. Έτσι o Frodo και ο Aragorn έχουν τους συναγωνιστές του, το ίδιο και ακόμη περισσότερο ο Harry.

Ένας καθοριστικός παράγοντας διαμόρφωσης του ήρωα στις ηρωικές ιστορίες είναι πάντα ο οδηγός του, ένας δάσκαλος πορείας που του μεταδίδει δυνάμεις αλλά κυρίως αρετή. Η σχέση του ήρωα με το δάσκαλό του γίνεται μια σχέση βαθιάς αφοσίωσης που συχνά περιέχει και τον πόνο. Ο δάσκαλος αφυπνίζει και οδηγεί τον ήρωα μέχρι το σημείο όπου θα πρέπει να τα καταφέρει μόνος του. Τότε είναι που ξαναβρίσκει το δάσκαλο, αλλά αυτή τη φορά δάσκαλος και μαθητής είναι ένα, έχουν εισέλθει και οι δύο στο πνεύμα του ήρωα. Το χαρακτήρα αυτό ενσαρκώνουν στον Άρχοντα των Δακτυλιδιών o Gandalf για το Frodo και στο Harry Potter ο Dumbledore.

Στις περισσότερες ηρωικές ιστορίες υπάρχουν δύο δυνάμεις που καθορίζουν τον ήρωα: ο πόλεμος-θάνατος και η αγάπη-αφοσίωση. Αν για το πρώτο ο αντίμαχος είναι πάντα εκεί για να το θυμίζει, τον άξονα του φωτός συχνά καθορίζει μια άλλη δύναμη, που συχνά προσωποποιείται σε μια σύντροφο, πλασμένη στο πρότυπο των νταμών των ιπποτικών ιστοριών. Με τη σοφία, τη γενναιότητα και την αγάπη της, η ντάμα προσφέρει στον ήρωα πίστη στον εαυτό του και στον αγώνα του. Είναι αυτή που του θυμίζει τη ζωή και τις αξίες της και συμβολίζει όλα αυτά για τα οποία αξίζει να παλέψει κανείς. Σε τελικό επίπεδο, όπως και στην περίπτωση του δασκάλου, είναι η ίδια του η ψυχή, η φωνή της σιγής, ο φωτεινός του εαυτός. Αυτό το ρόλο για παράδειγμα παίζει η Arwen για τον Aragorn.

Η τελική δοκιμασία
«Αν ένας πολεμιστής νικήσει στη μάχη χίλιους αντιπάλους και ένας άλλος νικήσει τον εαυτό του, εκείνος είναι ο μεγαλύτερος πολεμιστής» Βούδας

Στις ηρωικές ιστορίες η κύρια δοκιμασία του ήρωα, η τελική μάχη του ενάντια στο σκοτάδι, μετατρέπεται σε μια μοναχική μάχη ενάντια στον ίδιο του τον εαυτό, στο φόβο και τη μοναξιά, στη δειλία και τον πόνο. Γίνεται ένας θυσιασμένος για τον κοινό αγώνα και μέσα από τη μάχη του σκοτώνει και ξαναγεννά τον εαυτό του.

Παρόμοια δοκιμασία είναι και αυτή του Harry Potter. Ο Harry μαθαίνει να χρησιμοποιεί τις δυνάμεις του, τη δική του μαγεία μέσα από μια μακρόχρονη πορεία και έτσι ξεπερνά όλα τα εμπόδια. Αυτό όμως που τον δικαιώνει στο τέλος δεν είναι οι ικανότητές του αλλά η ίδια η ποιότητα της ψυχής του που έχει εξαγνιστεί. Έχει καταλάβει την πραγματική ισχύ της υπηρεσίας, της γνώσης και εν τέλει της αγάπης και της αυτοθυσίας μπροστά στο φόβο, την αλαζονεία και τη μοναξιά του Voldemort, του οποίου η μέγιστη δύναμη και ζωή αντλείται από τον ίδιο το Harry. Έτσι αντιμετωπίζει αυτόν και τον ίδιο του τον αφανισμό με τον τρόπο του ήρωα.


Βλέπουμε λοιπόν ότι πάντοτε οι μύθοι και ο δρόμος των ηρώων βρίσκουν τον τρόπο να ενσαρκώνονται και να τραγουδούν στους ανθρώπους τον ύμνο της ίδιας της ψυχής τους, αυτόν που ίσως στο μέλλον θα έχει για στίχους τα λόγια του Joseph Campbell:

«Ο λαβύρινθος είναι γνωστός. Έχουμε μονάχα να ακολουθήσουμε το νήμα του δρόμου του ήρωα. Και εκεί που νομίζαμε ότι θα βρούμε τον εξευτελισμό, θα βρούμε το Θεό. Και εκεί που νομίζαμε ότι θα σκοτώσουμε έναν άλλον, θα σκοτώσουμε τον εαυτό μας. Και εκεί που νομίζαμε ότι ταξιδεύουμε στον κόσμο, θα ταξιδέψουμε ως το κέντρο της ίδιας μας της ύπαρξης. Και εκεί που νομίζαμε ότι θα είμαστε μόνοι, θα είμαστε με ολόκληρο τον κόσμο»


filosofoi-tou-dromounea-acropoli-athens

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου

Επειδη Η Ανθρωπινη Ιστορια Δεν Εχει Ειπωθει Ποτε.....Ειπαμε κι εμεις να βαλουμε το χερακι μας!

Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.