Η Φιλία κατά τον φιλόσοφο Αριστοτέλη

Χαρά Νάστου

Ελάτε ν’ ανοίξουμε μαζί το κεφάλαιο «Φιλία », την κοινωνική αρετή, όπως τη χαρακτηρίζει ο Αριστοτέλης. 

Ο Σταγειρίτης φιλόσοφος, περισσότερο από οποιονδήποτε άλλο φιλόσοφο της αρχαιότητας, εκτός ίσως αργότερα από τον Επίκουρο και τον Κικέρωνα, ασχολείται στο έργο του εκτενώς με τη φιλία. 

Στα "Ηθικά Νικομάχεια", τα "Ηθικά Ευδήμεια" και περιφερειακά στη "Ρητορική" και στα "Πολιτικά" του αναπτύσσει την έννοια της Φιλίας. 

Κατά τον φιλόσοφό μας, η φιλία είναι αρετή ή προϋποθέτει την αρετή.
Μολονότι, αρχικά, διστάζει να τη χαρακτηρίσει ως αρετή και πολλές φορές την προσδιορίζει ως κατάσταση, καταλήγει να τη θεωρήσει κοινωνική αρετή, γιατί αναφέρεται προς τον «έτερον», τον άλλο.

Υπάρχουν τρία είδη φιλίας, σύμφωνα με τη δική του αντίληψη:

Στο κατώτερο επίπεδο ο άνθρωπος έχει ανάγκη από «φιλίες του χρήσιμου» (δια το χρήσιμον), επειδή δεν είναι οικονομικά αυτάρκης.

Σ' ένα υψηλότερο επίπεδο δημιουργεί «φιλίες της ηδονής» (δι' ήδονήν), δηλαδή απολαμβάνει τη συντροφιά των φίλων του.

Σ' ένα ακόμη υψηλότερο επίπεδο δημιουργεί «φιλίες του αγαθού» (δι' αγαθό), στις οποίες ο φίλος βοηθά τον φίλο να ζήσει την καλύτερη δυνατή ζωή».

Ορισμός φιλίας

«Ας πούμε τώρα ποιους αγαπούν οι άνθρωποι και θέλουν να τους έχουν φίλους και ποιους μισούν, καθώς και για ποιο λόγο, αφού όμως πρώτα δώσουμε τον ορισμό της φιλίας και της αγάπης.

Ας δεχθούμε λοιπόν ότι αγαπώ κάποιον και θέλω να τον έχω φίλο μου, θα πει θέλω γι' αυτόν καθετί που το θεωρώ καλό, όχι για να κερδίσω κάτι ο ίδιος, αλλά αποκλειστικά για χάρη εκείνου' κάνω μάλιστα και ό,τι μπορώ για να αποκτήσει αυτά τα καλά εκείνος. Φίλος είναι το πρόσωπο που αγαπά με τον ίδιο τρόπο που είπαμε και αγαπιέται με τον ίδιο τρόπο. 

Όσοι πιστεύουν ότι η σχέση τους είναι αυτού του είδους θεωρούν ότι είναι φίλοι.
Με όλα αυτά να τα έχουμε δεχτεί, καταλήγουμε πια -υποχρεωτικά- στο ότι φίλος είναι αυτός που χαίρεται με τα καλά και λυπάται με τα δυσάρεστα που συμβαίνουν στον φίλο του -και αυτό όχι για κανένα άλλο λόγο παρά μόνο για χάρη εκείνου» 

(Ρητορική, Αριστοτέλης).

Πού ευδοκιμεί η Φιλία

“Ανάμεσα στους στρυφνούς και γέρους αναπτύσσεται φιλία, τόσο πιο σπάνια, όσο είναι πιο στρυφνοί κι όσο τους ευχαριστεί λιγότερο η συναναστροφή με τους συνανθρώπους τους.

Οι νέοι όμως γίνονται γρήγορα φίλοι, όχι όμως κι οι γέροι. Γιατί κανένας δεν κάμνει σύνδεσμο μ' εκείνους κοντά στους οποίους δεν βρίσκει απόλαυση.

Φίλος με την έννοια της αληθινής φιλίας δε μπορεί να είναι κανείς με πολλούς ανθρώπους, όπως δεν μπορεί να είναι ερωτευμένος με πολλά πρόσωπα συγχρόνως. Γιατί η πραγματική φιλία μοιάζει με την υπερβολή, και η υπερβολή, όταν πρόκειται για αγάπη, στρέφεται από τη φύση της σ' ένα ορισμένο πρόσωπο.

 Και φυσικά, δεν είναι δυνατό, ν' αρέσουν πολλοί στο μεγαλύτερο βαθμό στο ίδιο πρόσωπο. Εκτός απ' αυτά πρέπει ν' αποκτήσει κανείς με μακροχρόνια επικοινωνία σχετική πείρα (για το χαρακτήρα τους), πράγμα πάρα πολύ δύσκολο.

Είναι ενδεχόμενο, όταν πρόκειται για συμφέρον και ευχαρίστηση ν' αρέσει κάποιος σε πολλούς, γιατί είναι πολλοί οι τέτοιοι, κι η (αμοιβαία) παροχή υπηρεσιών χρειάζεται λίγο χρόνο.

Από τα δύο αυτά είδη των φιλικών σχέσεων, εκείνη που μοιάζει με την αληθινή φιλία είναι εκείνη που στηρίζεται στην απόλαυση, όταν οι δυο φίλοι συμπεριφέρονται μεταξύ τους με τον ίδιο τρόπο, ή όταν ο ένας βρίσκει ευχαρίστηση στον άλλον ή στα ίδια πράγματα. Τέτοια είναι η φιλία των νέων, επειδή σ' αυτούς επικρατεί περισσότερο η ιδεαλιστική πλευρά, ενώ εκείνη η φιλία που βασίζεται στο συμφέρον θυμίζει καπηλεία”. 

(Αριστοτέλης “Ηθικά Νικομάχεια”)

Αξίζει να σημειώσουμε,κλείνοντας, την Επικούρεια αντίληψη για τη φιλία, όπως μας τη διέσωσε ο Διογένης ο Λαέρτιος:

Ο μακάριος βίος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με την απόκτηση φίλων γιατί αυτό πάνω από όλα εξασφαλίζει το αγαθό της ασφάλειας, συμβάλλει στην αταραξία της ψυχής εξασφαλίζοντας διαρκή και σταθερή ηδονή, ενώ προσφέρει στήριγμα και παρηγοριά στις δυσκολίες της ζωής, την αρρώστια και τον πόνο καθιστώντας το δεινό ευκαρτέρητον.

Η φιλία κατά τον Επίκουρο έχει σαφώς ωφελιμιστικό υπόβαθρο αλλά αυτό δεν θα πρέπει να μας προκαλεί αρνητικά συναισθήματα. Ο ωφελιμισμός εδώ δεν έχει κανένα στοιχείο εκμετάλλευσης του άλλου και είναι απόλυτα ανταποδοτικός.
Άλλωστε η Φιλία πέρα από το ωφελιμιστικό κίνητρο για τους επικούρειους αποτελεί από μόνη της Αρετή και σκοπό της ζωής και θεμελιώδες συστατικό της φιλοσοφίας τους. Οι επικούρειοι προβιβάζουν την φιλία σε Αρετή ισάξια των τεσσάρων λοιπών παραδοσιακών αρχαιοελληνικών Αρετών δηλαδή της φρόνησης, της εγκράτειας, της ανδρείας και της δικαιοσύνης.

Η Φιλία, φίλοι μου, που προέρχεται από το ρήμα φιλώ, που σημαίνει αγαπώ, έχει έρεισμα μόνο στην αγάπη κι απ’ αυτήν ορμώμενη εκδηλώνεται στην πραγματική ζωή, σπανίως μεν, αλλά αδιαμφισβήτητη η φανέρωσή της! 

Η εξ ανάγκης φιλία είναι απλώς μια κατάσταση. 

Αυτή δε η φιλία, που συνάπτεται για την ευχαρίστηση, συντηρείται μόνο από τη χαρά, κι, όταν αυτή εκλείψει, χάνεται μαζί της. 

Τη φιλία «επ’ αγαθώ» τη διακρίνει η διάρκεια και η αντοχή στα δύσκολα. Ποτέ δεν εγκαταλείπει, όπως η αγάπη που «ουδέποτε εκπίπτει», και είναι κύρια ανιδιοτελής. 

Είναι αληθινή αγάπη, όπως δηλώνει και η ετυμολογική της ρίζα. 

Σίγουρα την αναγνωρίζεις, σαν τη δεις, αν και είναι δύσκολο να τη συναντήσεις...

ΕΡΡΩΣΘΕ και ΧΑΙΡΕΣΘΕ!

The Mythologists 

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ