Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ : O ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΔΙΑΤΡΟΦΗΣ

 

“Εμοί μεν γαρ ου φαίνεται, αν χρηστόν σώμα, τούτο τη αυτού αρετή ψυχήν αγαθήν ποιείν, αλλά τουναντίον ψυχή αγαθή τη αυτής αρετή σώμα παρέχειν ως οίον τε βέλτιστον”. 

Δηλαδή: “Εγώ έχω την ιδέα ότι δεν είναι το γερό και καλό σώμα εκείνο που με την αξία του κάνει καλή και την ψυχή, αλλά το εναντίον, η καλή ψυχή είναι που με την αρετή της κάνει και το σώμα όσο γίνεται πιο καλό”. 

Με αυτά τα λόγια ο Πλάτωνας αρχίζει το κεφάλαιο, όπου πραγματεύεται τη γυμναστική εκπαίδευση των φυλάκων της Ιδανικής Πολιτείας. 

Ήδη από την Πυθαγορική Σχολή, η σημασία της διατροφής, αλλά και η γνώση για τον τρόπο δίαιτας που πρέπει να ακολουθεί κανείς, ήταν στοιχεία που φρόντιζαν οι μαθητές, σύμφωνα με τις υποδείξεις του Πυθαγόρα. O Πυθαγόρας έλεγε ότι η διατροφή παίζει σημαντικό ρόλο στην ψυχική και νοητική κατάσταση του ανθρώπου. 

Γι’ αυτό τόνιζε ότι πρέπει να προσέχει τι τρώει και τι πίνει κανείς.

 Έλεγε χαρακτηριστικά ότι αυτή η επίδραση φαίνεται αμέσως, αν πιει κάποιος πολύ κρασί. Όμως παρόμοια επίδραση έχουν όλα τα ποτά και οι τροφές, αρκεί να παρατηρήσει κανείς τον εαυτό του και θα το αντιληφθεί. 

Έτσι οι Πυθαγόριοι, εκτός των άλλων, φρόντιζαν τη δίαιτά τους και το βράδυ άκουγαν μουσική πριν κοιμηθούν.2

 Αλλά και οι Αιγύπτιοι ιερείς, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο, ήταν λιτοδίαιτοι, εφάρμοζαν αυστηρή διατροφή και επειδή πίστευαν ότι οι περισσότερες αρρώστιες προέρχονται από τις τροφές, έκαναν καθάρσεις του πεπτικού συστήματος πολύ συχνά.

 Φαίνεται λοιπόν ότι ο Πυθαγόρας και ο Πλάτωνας άντλησαν από την Αίγυπτο τις γνώσεις περί δίαιτας.3 

H διατροφή έπαιζε σημαντικό ρόλο επίσης στο λεγόμενο “Ορφικό Βίο”, στις κοινότητες των ορφικών. 

Το όλο σκεπτικό, όσον αφορά τη διατροφή των φυλάκων της Ιδανικής Πολιτείας, είναι ότι πρέπει και μέσω αυτής να ελέγξουν το θυμοειδές μέρος της ψυχής τους. 


Γι’ αυτό άλλωστε αποκτούν μια ιδιαίτερη σημασία τα όσα αναφέρει ο φιλόσοφος για τη δίαιτά τους. Ο Πλάτωνας τονίζει ότι μια διατροφή όπως των αθλητών της εποχής του προκαλεί υπνηλία και νωχέλεια. Ως παράδειγμα για τη διατροφή των φυλάκων αναφέρει τον Όμηρο. O μεγάλος αυτός ποιητής δεν παρουσιάζει περίπλοκα φαγητά με σάλτσες αλλά απλά, ψητά ως επί το πλείστον, που ακόμη και η παρασκευή τους είναι εύκολη. Επίσης, δεν κάνει καμία αναφορά σε γλυκά, γιατί τα αποκλείει από τη διατροφή των φυλάκων. 

Παρομοιάζει ο Πλάτωνας τη δίαιτα με τη μουσική και λέει ότι, όπως δεν πρέπει να μπερδεύει κανείς μεταξύ τους τούς διάφορους μουσικούς ρυθμούς έτσι και στη διατροφή πρέπει να αποφεύγει τα περίπλοκα “σικελικά τραπέζια”, που φημίζονταν στην εποχή του.

 H μαλθακή ζωή και η πολυτελής διατροφή -κατά το φιλόσοφο- γεμίζει το σώμα με αναθυμιάσεις, που το επηρεάζουν αρνητικά. 

Και έρχονται ύστερα οι γιατροί, που με περίπλοκες θεραπείες θεραπεύουν παράξενες αρρώστιες.4 

Μάλιστα τονίζει: “Ουγαν οίμαι σώματι σώμα θεραπεύουσιν -ου γαρ αν αυτά ενεχώρει κακά είναι ποτέ και γενέσθαι- αλλά ψυχή σώμα, ουκ εγχωρεί κακήν γενομένην τε και ούσαν ευ τι θεραπεύειν”.5 

Δηλαδή: “Γιατί δεν θεραπεύουν, νομίζω, οι γιατροί με το σώμα το σώμα (γιατί δεν θα ‘πρεπε τότε ποτέ να είναι να γίνουν αρρωστιάρικα τα σώματά τους), αλλά με την ψυχή θεραπεύουν το σώμα και ψυχή ποτέ δεν θα μπορούσε να θεραπεύσει τίποτα καλά, αν ήταν αν γινόταν ίδια κακή”. 

Τονίζει, με λίγα λόγια, τις θεραπευτικές ικανότητες της καλής ψυχής και τη θεραπευτική εσωτερικού χαρακτήρα.6 

Στην εκπαίδευση τονίζει ότι δεν χρειάζεται να δώσει κανείς στην ψυχή την ικανότητα να βλέπει, γιατί τη διαθέτει, αλλά να την προσανατολίσει προς τα πάνω, προς το φως.7 

Όμως σημειώνει: “Οι πολυφαγίες και οι παρόμοιες απολαύσεις και καταχρήσεις, τραβούν προς τα κάτω την όραση της ψυχής”. Ακόμη αναφέρει στο κεφάλαιο της Πολιτείας για τον τυραννικό άνθρωπο, ότι όταν στον ύπνο ξυπνά ο ανεξέλεγκτος κατώτερος εαυτός, δεν απέχει από καμία αδικία και σ’ αυτό σημαντικό ρόλο παίζει η διατροφή.

 Όταν κάποιος ρυθμίζει τη δίαιτά του με τους κανόνες της υγιεινής και της σωφροσύνης, τότε δεν υπάρχει αυτός ο επιβαρυντικός παράγοντας για άσχημο ύπνο και όνειρα. Σ’ αυτό το σημείο πάλι μας θυμίζει πολύ τους Πυθαγόριους, οι οποίοι λέγεται ότι είχαν τέλεια γνώση για το θέμα αυτό.

Ανάμεσα στις επιθυμίες που δεσμεύουν την ψυχή και την αναγκάζουν να προσκολλάται στη γη είναι η γαστριμαργία και η φιλοποσία.

 “Μάλιστα δεσμεύονται γρήγορα ξανά στο σώμα οι ψυχές αυτών που πεθαίνουν, αλλά κυριαρχούνται από αυτές τις επιθυμίες, που τους μεταμορφώνουν σε ζώα, όπως Κίρκη τους συντρόφους του Οδυσσέα”.8 

Εδώ ας θυμηθούμε ότι ένα από τα μαρτύρια που παρουσιάζονται στην Κάθοδο του Οδυσσέα στον Άδη είναι και αυτό του Τάνταλου: “Τότε είδα και τον Τάνταλο πικρά να τυραγνιέται... δέντρα ψηλά από πάνω του κρεμούσαν τον καρπό τους... και όταν γέρος έκανε τα χέρια του ν’ απλώσει μες στα ισκιερά τα σύγνεφα τα ψήλωνε αγέρας...” 

Εκτός από τους άλλους συμβολισμούς που έχει o μύθος, δείχνει την ψυχή που συνεχίζει να θέλει να ικανοποιήσει τη λαιμαργία της, αλλά δεν μπορεί, επειδή ακριβώς δεν γίνεται αυτό όταν είναι χωρίς φυσικό σώμα.10 

Στον Τίμαιο, όπου ο Πλάτωνας πραγματεύεται την απόκρυφη σύνθεση του ανθρώπου, αναφέρει ότι η θνητή ψυχή, που δόθηκε στον άνθρωπο από τους δημιουργούς θεούς, έχει ένα κατώτερο μέρος που επιθυμεί τροφές και ποτά. Η έδρα του βρίσκεται στην κοιλιακή χώρα. 

Μάλιστα, η δομή του πεπτικού συστήματος έγινε για να βοηθήσει στο ξεπέρασμα της απληστίας για τροφή πάνω από το μέτρο, που εκ των προτέρων γνώριζαν οι θεοί ότι θα επικρατήσει στον άνθρωπο. Η γαστριμαργία δε, θα έκανε τον άνθρωπο αφιλόσοφο, άμουσο και απείθαρχο στο θείο μέρος του, αφού αυτός θα κοιτούσε να ασχολείται με τροφές πάνω από τη μέτρια χρήση και την ανάγκη.11 

 Το στόμα το χαρακτηρίζει ως είσοδο για τα αναγκαία και έξοδο για τα άριστα. Είσοδος για την αναγκαία τροφή και έξοδος για λόγους, που ως νάμα ρέουν από το στόμα προς τα έξω, εξυπηρετούν τη φρόνηση και είναι το καλύτερο και ωραιότερο απ’ όλα τα νάματα.12 

H δίαιτα είναι ακόμη καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπιση των ασθενειών, αντί τα φάρμακα.13 

Στην Πολιτεία, όπου αναλύει ο μεγάλος φιλόσοφος διεξοδικά τα μέρη της ψυχής, τονίζει ότι έλεγχος του επιθυμητικού είναι απαραίτητος. Για τους φύλακες θεωρεί απαραίτητο ότι θα πρέπει να τρώνε σε κοινά συσσίτια και το ίδιο τονίζει στους Νόμους, όπου τα συσσίτια θα γίνονται με την επίβλεψη παρατηρητών, για να μη διαιτώνται αμέτρως.14

 Γενικά η σωφροσύνη, ως αρετή που κυριαρχεί το Επιθυμητικό μέρος της ψυχής, αντιστοιχεί με την εγκράτεια ενάντια σε κάθε υπερβολή. Γιατί η υπερβολή κάθε είδους καταστρέφει και τον άνθρωπο και την πόλη. 

Αυτά, εν περιλήψει, τονίζει ο φιλόσοφος για τη διατροφή. 

Γενικά, πολύς κόσμος, στην προσπάθειά του για αυτοβελτίωση, πιστεύει ότι χρειάζεται να ξεκινήσει από τη διατροφή για να γίνει καλύτερος. Όμως δεν αρκεί η χορτοφαγία και η φροντίδα της δίαιτας, όταν παράλληλα δεν υπάρχει και μία αφοσίωση σε ένα Ιδεώδες, όπως αυτό της Πλατωνικής Πολιτείας π.χ., που δίνει τα κίνητρα και τα μέσα εκπαίδευσης “προς το αγαθόν”. 

ΤΑ ΣΥΜΠΟΣΙΑ 




Με την ευκαιρία που μας δίνει το θέμα αναφέρουμε ότι τα Συμπόσια των αρχαίων κάθε άλλο παρά είχαν το χαρακτήρα που πολλοί νομίζουν σήμερα. Ότι, δηλαδή, επρόκειτο για συγκεντρώσεις όπου κατανάλωναν ποσότητες φαγητού και κρασιού μέσα σε μια ανεξέλεγκτη ατμόσφαιρα. 

Ο Διογένης Λαέρτιος στο βίο του Μενέδημου15 αναφέρει τους στίχους του Λυκόφρονος, που έγραψε εγκώμιο για τον φιλόσοφο: “Ως εκ βραχείας δαιτός βαιά κύλιξ αυτοίς κυκλείται προς μέτρον, τράγημα δε σωφρονιστής τοις φιληκόοις λόγοις”. 

Δηλαδή: “Ύστερα από ένα σύντομο γεύμα, μια μικρή κανάτα έκανε διακριτικά το γύρο και για φρούτο ήταν τα λόγια που εμπνέουν σωφροσύνη και που απευθύνονται σε ανθρώπους που ευχαριστούνται να ακούνε”. 

Αυτή ήταν η ατμόσφαιρα των φιλοσοφικών συμποσίων. Έτσι πρέπει να ήταν και τα “Ακαδημαϊκά Συμπόσια”, τα οποία γίνονταν με δαπάνες της Σχολής, πιθανόν κάθε εβδόμη του μήνα. Κατά την τελετή αυτή τηρούσαν μεγάλη ηθική αυστηρότητα, μετριότητα και ευκοσμία. Ο Αθήναιος διασώζει και παραθέτει τη λιτότητα των φαγητών που χρησιμοποιούσαν. 

Είχαν στόχο, τόσο τα παρατιθέμενα συσσίτια στην Ακαδημία όσο και τα Συμπόσια, να ενώσουν τους μαθητές με το να συντρώνε, να είναι “σύντροφοι”, αλλά προ παντός να είναι “πνευματικοί σύντροφοι”, δηλαδή να έχουν τη δυνατότητα να είναι μαζί και να συζητούν φιλοσοφικά θέματα, εφαρμόζοντας το “Σωκρατικό Διάλογο”. 

Έχουμε το παράδειγμα στο παρεξηγημένο από πολλούς Συμπόσιο του Πλάτωνα, όπου όλοι οι συνδαιτημόνες συζητούν για το φιλοσοφικό έρωτα, ως τάση της ψυχής προς το θείο και στο τέλος, όταν το κύπελλο με το κρασί γυρνούσε με τη σειρά, ο Σωκράτης συζητούσε, χωρίς να έχει μεθύσει αλλά διατηρώντας μια χαρά το νου του.16 

Αυτός άλλωστε ήταν και ο στόχος τους πίνοντας κρασί: να προ καλέσουν το διονυσιακό πνεύμα, αλλά χωρίς να χάσουν το απολλώνειο μέτρο. 

Είχαν τη δύναμη να στρέφουν την ενέργεια προς τα πάνω αντί προς τα κάτω.

 Έτσι το κρασί ενεργοποιούσε τον ψυχισμό τους και αυτοί διοχέτευαν την ψυχική ενέργεια προς το πνευματικό και όχι προς το φυσικό μέρος του εαυτού τους, κάτι πολύ δύσκολο να το αντιληφθούμε σήμερα, κυρίως μετά τη λανθασμένη αντίληψη που δημιουργούν τα κινηματογραφικά έργα για τα συμπόσια με τα ψεύτικα “λουκούλλεια γεύματα” που παρουσιάζουν.17 

Έκαναν δε οι μαθητές συμπόσια κάθε και Θαργηλιώνος προς τιμήν του Σωκράτη και του Πλάτωνα. Ο ίδιος ο φιλόσοφος είχε δώσει το παράδειγμα όταν κάποτε στις Συρακούσες Τύραννος είχε πιει και διέταξε να χορέψουν όλοι οι συνδαιτημόνες, αφού φορέσουν ένα πορφυρό φόρεμα. 

Όμως ο Πλάτωνας αρνήθηκε.18 

Για τα θέματα που συζητιούνταν ο Πλούταρχος διέσωσε ποικίλα φιλοσοφικά και φιλολογικά ζητήματα.19 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ5°ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ 

1. Βλ. "Πολιτεία", βιβλίο Γ, 403d 

2. Πορφύριου “Πυθαγόρου Βίος”.33,34 

3. Βλ. Πλούταρχου “ΠερίΊσιδος και Οσίριδος”.353Α

4. Βλ. “Πολιτεία”.405d 

5. Βλ. “Πολιτεία”.408ρ. 

6. Στις μέρες μας είναι γνωστό ότι έχει ανανεωθεί το ενδιαφέρον του κόσμου για τα συστήματα της εναλλακτικής ιατρικής, τα οποία σε γενικές γραμμές -εκτός των άλλων τονίζουν ιδιαίτερα τη θετική επίδραση της ψυχονοητικής στάσης του ασθενή, 

7. Βλ. "Πολιτεία".518ce 5.19αβ 

8. “Φαίδων” 81E, 82Α 

9. “Οδύσσεια” 1, 588-589 

10. Βλ.“Απόκρυφη ζωή του ανθρώπου", Άννι Μπέζαντ, σελ. 50 και “Αρχαία Μυστήρια και Τεκτονισμός", σελ. 147-148 

11. "Τίμαιος”75D.Ε 

12. "Τίμαιος”75 D.Ε 

13. "Τίμαιος” 89 CD 

14. Βλ. “Πλάτων και Κρήτη", σελ. 82-83 και 110-113 

15. Βλ. “Βίοι Φιλοσόφων", Διογ. Λαέρτιου Β: 140 

16. Βλ. “Συμπόσιον", Πλάτωνος 223D 

17. Βλ. “Μυσταγωγήματα", Απόστολου Φωτόπουλου, σελ. 61 

18. “Βίοι Φιλοσόφων", Διογ. Λαέρτιου Β.78 

19. Βλ. “Συμποσιακά προβλήματα", Πλούταρχου

Απόσπασμα από το βιβλίο ''Η ΜΥΣΤΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΤΟΥ ΠΛΑΤΩΝΑ'' - ΣΑΒΒΑΣ ΠΑΤΤΑΚΟΣ

Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ