Η Ταχύτητα στη Λογοτεχνία

Στη σαγήνη που ασκεί η λογοτεχνική αφήγηση, φίλοι μου, συντελεί και η ταχύτητα! Ακριβώς και μην απορείτε!.
Η Ταχύτητα δεν είναι απλώς ένα γνώρισμα στις ενέργειες της καθημερινότητας, ή ένας τρόπος να φτάσεις γρήγορα στον προορισμό σου.
Είναι στοιχείο ευχαρίστησης και είναι μια από τις βασικές λογοτεχνικές αξίες, Μυθολόγοι μου, παγκοσμίως.
Αλλιώς ονομάζεται και Χρόνος, που μέσα του εξελίσσονται όλα τα γεγονότα, η δράση των προσώπων της κάθε διήγησης που πέφτει στα χέρια σας.
Η λογοτεχνική ταχύτητα δεν ταυτίζεται με τον πραγματικό χρόνο, αλλά εξαρτάται από το θεματικό πυρήνα της διήγησης και από το βαθμό της αγωνίας και του ενδιαφέροντος, που θέλει να κινήσει ο δημιουργός.
Ας ξεκινήσουμε από το παραμύθι, την πιο διαδεδομένη λαϊκή αφήγηση.
Ποια είναι η συνήθης αρχή του, η τυπική φράση, η στερεότυπη που σηματοδοτεί το είδος;
Η απάντηση είναι γνωστή σε όλους.
Το «μια φορά κι εναν καιρό», φίλοι μου, το εμπεδώσαμε από παιδιά, είναι ο χρόνος του παραμυθιού. Ένα απροσδιόριστο χρονικό σημείο, που δεν έχει την ανάγκη της συγκεκριμενοποίησης, αλλά έχει το πλεονέκτημα της ελαστικότητας, έχει τη δυναμική να διευρύνεται κατά την επιθυμία του δημιουργού και να περατώνεται και πάλι κατά τη βούλησή του.
Ο ακροατής ή ο αναγνώστης από την άλλη, δεν έχει απαιτήσεις για ένα χρόνο πραγματικό, αφήνεται στη μαγεία της υποκειμενικής επιμήκυνσης και δε νοιάζεται αν περνούν αιώνες, χρόνια και οι ήρωες του έργου ζουν και κινούνται και κάνουν απίθανα πράγματα, που δεν αντέχουν στη λογική.
Άρα η ταχύτητα είναι στη διάθεση του δημιουργού, που οφείλει να τη χειριστεί έτσι που ο αποδέκτης να μην περιπέσει στα χέρια της ανίας, αλλά να ικανοποιείται, να ευφραίνεται με το θέμα, χωρίς λογικά προααπαιτούμενα.
Πατώντας σ’ ενα γερμανικό θρύλο, που άντλησα από τα «Αμερικανικά μαθήματα» του Ίταλο Καλβίνο, θα δούμε να ξεδιπλώνεται η έννοια της ταχύτητας στις λαϊκές διηγήσεις:

«Ο αυτοκράτορας Καρλομάγνος ερωτεύτηκε σε προχωρημένη ηλικία μια νεαρή Γερμανίδα.
Οι βαρόνοι της αυλής ανησυχούσαν πολύ βλέποντας πως ο μονάρχης, κυριευμένος από το ερωτικό του πάθος και επιλήσμων του βασιλικού αξιώματος, παραμελούσε τις υποθέσεις της Αυτοκρατορίας.
Όταν πέθανε ξαφνικά η κοπέλα, οι αξιωματούχοι αναστέναξαν ανακουφισμένοι, αλλά για λίγο.
Ο θάνατος της κοπέλας δεν έσβησε την αγάπη του Καρλομάγνου. Ο αυτοκράτορας ζήτησε να του πάνε το βαλσαμωμένο σώμα της στο δωμάτιό του και μετά δεν ήθελε να το αποχωριστεί.
Ο αρχιεπίσκοπος Τουρπίνο, έντρομος από το μακάβριο πάθος, υποψιάστηκε πως είχαν κάνει μάγια στο βασιλιά, κι έτσι αποφάσισε να εξετάσει το λείψανο.
Κάτω απο τη γλώσσα της νεκρής βρήκε κρυμμένο ένα δαχτυλίδι με μια πολύτιμη πέτρα.
Μόλις το δαχτυλίδι βρέθηκε στα χέρια του Τουρπίνο, ο Καρλομάγνος βιάστηκε να θάψει την νεκρή και έστρεψε όλη του την αγάπη στο πρόσωπο του αρχιεπισκόπου.
Για να ξεφύγει από αυτή τη δύσκολη κατάσταση, ο Τουρπίνο πέταξε το δαχτυλίδι στη λίμνη της Κωνσταντίας.
Ο Καρλομάγνος ερωτεύτηκε τη λίμνη και δεν ήθελε πια να απομακρυνθεί από τις όχθες της».

Στην παραπάνω αφήγηση, φίλοι Μυθολόγοι, δεν είχαμε προσδιορισμό του χρόνου σε κανένα της σημείo.

Παρακολουθήσαμε μια θεματική, θα έλεγα, ταχύτητα, ένα χρόνο που άλλαζε με βάση τα γεγονότα, που κεντρικό τους θέμα είχαν το ερωτικό πάθος, που ταχύτατα άλλαζε αντικείμενο προσήλωσης:
Από τη νεαρή Γερμανίδα, περνά στον αρχιεπίσκοπο, κι απ’ αυτόν στη λίμνη και έμεινε εκεί προσηλωμένο για πάντα, καθηλωμένο στο χρόνο που θέλει να ορίσει ο κάθε γνώστης και αναγνώστης του θρύλου. 

Με θέμα την ερωτική εμμονή του Γερμανού αυτοκράτορα, ο δημιουργός του θρύλου κράτησε αμείωτο το ενδιαφέρον σε «άχρονο», ακίνητο πλαίσιο, διατηρώντας «νεκρή» την ταχύτητα σε επίπεδο εικόνας.
Η μελαγχολική ενατένιση της νέας, του αρχιεπισκόπου και τελικά της λίμνης γίνεται σε χρόνο ακίνητο, διεσταλμένο όσο το επιθυμείς εσύ που διαβάζεις τη διήγηση.
Θέλεις για πάντα; για πάντα, χωρίς περιορισμό, όπως το φαντάζεσαι, αφού ο δημιουργός άφησε το χρόνο στο δικό σου δοιάκι, να τρέχει με τη δική σου ταχύτητα.

ΕΡΡΩΣΘΕ και ΧΑΙΡΕΣΘΕ

Χαρά Νάστου

The Mythologists 

 ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ