Πώς να αντιμετωπίσουμε τη φοβία για τις αράχνες, τις κατσαρίδες, κ.ά.

Η φοβία για κάποια έντομα ή ζώα οφείλεται αποκλειστικά στην αυτόματη και ανεπίγνωστη δραστηριότητα του νου. Μόλις οι αισθήσεις μας αντιληφθούν την ύπαρξη ενός εντόμου ή ζώου, ακολουθούν οι αυτόματοι συνειρμοί (σκέψεις) που χαρακτηρίζουν αρνητικά το ερέθισμα και το προσωποποιούν με σκέψεις του τύπου "εγώ κινδυνεύω", "θα μου κάνει κακό", "δεν μου αρέσει", κ.ά.

Ας πάρουμε το παράδειγμα της κατσαρίδας. Όταν τα μάτια μας πρωτοαντιλαμβάνονται την κατσαρίδα, η κατσαρίδα δεν είναι καν κατσαρίδα. Είναι απλά ένα αντικείμενο-ερέθισμα που γίνεται αντιληπτό σε εμάς μέσω της παρατήρησης. Στα επόμενα κλάσματα του δευτερολέπτου όμως, ο νους, μέσω της μνήμης, αναγνωρίζει και ονομάζει το αντικείμενο "κατσαρίδα" και ακολουθούν οι αυτόματες σκέψεις που προέρχονται πάλι από τη μνήμη και έχουν συνδυαστεί με αυτό το ερέθισμα. Αν στη μνήμη ενός ανθρώπου υπάρχουν καταγεγραμμένες αρνητικές σκέψεις, το ερέθισμα θα πυροδοτήσει το αντίστοιχο μοτίβο και θα ακολουθήσει πιθανότατα η αντίδραση του σώματος με το συναίσθημα του φόβου. Οι σκέψεις μπορεί να προέρχονται ακόμα και από το εξελικτικό ασυνείδητο και να είναι έμφυτες μέσα μας, όπως έμφυτος είναι ο φόβος για τους δυνατούς θορύβους και τις πτώσεις.

Οι σκέψεις όμως είναι απρόσωπες και ο φόβος γεννιέται μέσα από την προσωποποίηση. Ενώ μια κατσαρίδα είναι απλά μια κατσαρίδα, ο νους προσωποποιεί την κατάσταση και βάζει μέσα το "εγώ": "εγώ θα πάθω κακό, εγώ κινδυνεύω, εμένα δεν μου αρέσει, κ.τ.λ". Αν μείνει κανείς μόνο στη συνειδητή παρατήρηση της κατσαρίδας, ο νους δεν θα μπορέσει να δημιουργήσει τις αυτόματες σκέψεις και δεν θα εμφανιστεί ο φόβος. Συνειδητή παρατήρηση σημαίνει ότι αποκτάμε επίγνωση μόνο του γεγονότος ότι εκείνη τη στιγμή βλέπουμε την κατσαρίδα. Δηλαδή, όλη η προσοχή μας είναι εστιασμένη στην εμπειρία "βλέπω". Έτσι δεν αφήνουμε χώρο στις αυτόματες σκέψεις της μνήμης να εμφανιστούν, που θα σπεύσουν να χαρακτηρίσουν την κατσαρίδα ως επικίνδυνη ή αηδιαστική.

Αντικειμενικά μια κατσαρίδα είναι αυτό που είναι. Δεν είναι κάτι κακό, ούτε επικίνδυνο, ούτε αηδιαστικό. Όλοι αυτοί οι χαρακτηρισμοί προέρχονται από τον νου, όχι από την παρατήρηση. Η παρατήρηση είναι ουδέτερη και αντικειμενική. Υπάρχουν εξάλλου άνθρωποι που δεν τις φοβούνται, ή και επιστήμονες που τις μελετάνε με ενθουσιασμό. 

Παρατηρώντας λοιπόν όλο αυτό το αυτόματο σχήμα των σκέψεων και της αυτόματης αντίδρασης μεταξύ του νου και του σώματος, δημιουργούμε μια απόσταση, όχι από το ερέθισμα, αλλά από την αυτόματη και ανεπίγνωστη αντίδραση που καθορίζει τη στάση μας απέναντι στο ερέθισμα. Ο φόβος ως συναίσθημα είναι από μόνος του μια απρόσωπη και ουδέτερη αίσθηση του σώματος. Η φράση "φοβάμαι τις κατσαρίδες" δεν ανταποκρίνεται καν στην πραγματικότητα. Δεν υπάρχει ένα "εγώ" που να φοβάται. Υπάρχουν μόνο κάποιες αυτόματες σκέψεις και μια αυτόματη αντίδραση του σώματος στις σκέψεις αυτές μέσω του συναισθήματος. Όλα είναι απρόσωπα και συμβαίνουν αυτόματα και αν τα δούμε ως τέτοια θα απελευθερωθούμε από τα συμπτώματα που δημιουργεί η προσωποποίηση και η ταύτιση.
Για να μην χρειάζεται να περιμένει κανείς να έρθει αντιμέτωπος με μια κατσαρίδα ή οτιδήποτε άλλο για να εφαρμόσει τα παραπάνω, μπορούμε να δοκιμάσουμε τώρα το εξής: να εστιάσουμε την προσοχή μας στην αναπνοή μας και να παρατηρήσουμε για λίγα δευτερόλεπτα το σώμα μας να αναπνέει. Όσο έχουμε την προσοχή μας εστιασμένη στην αναπνοή (και ξέρουμε ότι παρατηρούμε συνειδητά την αναπνοή) είναι αδύνατο την ίδια στιγμή ο νους να δημιουργήσει σκέψεις. Συνειδητή παρατήρηση και αυτόματες σκέψεις δεν πάνε μαζί. Οι σκέψεις θα επανέλθουν μόλις χαθεί πάλι η συνειδητή εστίαση της προσοχής, δηλαδή η παρατήρηση.
Η στάση της συνειδητής παρατήρησης απαιτεί λίγη εξάσκηση και χρόνο για να μας γίνει οικεία. Γενικά, είναι καλό να θυμόμαστε ότι όσο πιο απρόσωπα και αντικειμενικά παρατηρούμε τις εμπειρίες μας, τόσο πιο κοντά βρισκόμαστε στην πραγματικότητα. Όσο περισσότερο απορροφημένοι και ταυτισμένοι είμαστε με τον προγραμματισμό του νου και τις αυτόματες αντιδράσεις του, τόσο περισσότερα συμπτώματα εμφανίζονται.

Νίκος Μπάτρας

aytepignosi

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ