Παγίδες ζωής: τι είναι (ΙΙ)

Βασική ασφάλεια. Παγίδες: Εγκατάλειψη, Δυσπιστία, ΚακοποίησηΟι παγίδες αυτές είναι οι πιο σοβαρές και μπορούν να δημιουργηθούν πολύ νωρίς, ήδη από τη βρεφική ηλικία, όπου το αίσθημα ασφάλειας είναι ζήτημα ζωής και θανάτου για ένα βρέφος και σχετίζονται με την αντιμετώπιση του παιδιού από την ίδια του την οικογένεια. 

Όσοι έχουν πέσει σ’ αυτές τις παγίδες, πιστεύουν ότι οι ανάγκες τους για σταθερότητα, ασφάλεια, στοργή, αγάπη και το αίσθημα του ανήκειν δε θα ικανοποιηθούν. Ως ενήλικες τείνουν να εμπλέκονται σε αυτοκαταστροφικές σχέσεις ή να αποφεύγουν τις στενές σχέσεις.

Επαφή με τους άλλους. Παγίδες: Συναισθηματική Στέρηση, Κοινωνικός Αποκλεισμός

Για να αναπτύξουμε το αίσθημα της κοινωνικότητας, έχουμε ανάγκη από αγάπη, κατανόηση, σεβασμό, στοργή και καθοδήγηση, που τα αντλούμε από την οικογένεια και τους συνομηλίκους μας. Υπάρχουν δύο είδη σχέσεων με τους άλλους, οι στενές σχέσεις (οικογένεια, εραστές, πολύ καλοί φίλοι) και οι κοινωνικές (κύκλοι φίλων, ομάδες κοινότητας). Στις πρώτες οι συναισθηματικοί δεσμοί είναι πιο άμεσοι και στενοί, όπως αυτοί, που δημιουργούμε με τους γονείς μας. Στις δεύτερες καλύπτεται η ανάγκη του ανήκειν, ότι είμαστε μέλη του ευρύτερου κοινωνικού περιβάλλοντος.

Σε κάποιες περιπτώσεις τα προβλήματα επαφών μπορεί να είναι πιο σοβαρά, όπου κάποιος είναι πάντα μόνος του, ενώ σε άλλες δεν είναι τόσο εμφανή. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να έχει οικογένεια, φίλους, να ανήκει σε ομάδες και παρόλα αυτά να νιώθει αποκομμένος, να νιώθει μοναξιά και να επιθυμεί ένα είδος σχέσης που δεν έχει, κρατώντας απόσταση απ’ τους άλλους.

Αυτονομία. Παγίδες: Εξάρτηση, Ευαλωτότητα

Αυτονομία είναι η ικανότητα να αποχωριστούμε τους γονείς μας και να λειτουργήσουμε ανεξάρτητα. Να έχουμε τη δική μας ζωή, μια ταυτότητα, στόχους και κατευθύνσεις που δε στηρίζονται ή δεν εξαρτώνται από την καθοδήγηση των γονιών μας. Η ικανότητα να δρούμε ως αυτόβουλα άτομα, να έχουμε έναν εαυτό. Το αίσθημα της ασφάλειας για ένα ξεκίνημα στη ζωή, το αίσθημα της επάρκειας, καθώς και μια ισχυρή αίσθηση του εαυτού, συνιστούν τα βασικά συστατικά της αυτονομίας.

Οι εξαρτημένοι άνθρωποι έχουν μια μη αναπτυγμένη ή μπερδεμένη αίσθηση του εαυτού. Η ταυτότητά τους συγχωνεύεται με την ταυτότητα των γονιών ή των συζύγων τους. Ακόμη κι αν φύγουν από το πατρικό σπίτι, βρίσκουν ένα σύντροφο ή ένα αφεντικό, που λειτουργούν ως γονικά υποκατάστατα.

Αυτοεκτίμηση. Παγίδες: Μειονεκτικότητα, Αποτυχία

Η αυτοεκτίμηση ανταποκρίνεται στο αίσθημα της αξίας σε σχέση με την προσωπική, κοινωνική και επαγγελματική μας ζωή. Δημιουργείται από την αγάπη, το σεβασμό, την εκτίμηση, την ενθάρρυνση, την επιδοκιμασία που λάβαμε ως παιδιά από την οικογένεια, τους φίλους και τους δασκάλους.

Αν όμως σας επέκριναν, σας κατηγορούσαν και σας απέρριπταν, ως ενήλικοι μπορεί να νιώθετε ανασφαλείς για ορισμένες πλευρές της ζωής σας. Να σας λείπει η αυτοπεποίθηση στα θέματα, που νιώθετε ευάλωτοι, με αποτέλεσμα να αισθάνεστε κατώτεροι από τους άλλους, να είστε υπερευαίσθητοι στην κριτική και τη απόρριψη, να σας αναστατώνουν οι προκλήσεις και ως εκ τούτου να τις αποφεύγετε ή να αποτυγχάνετε.

Τα πλήγματα που δέχεται η αυτοεκτίμησή μας μας κάνουν να νιώθουμε ντροπή. Η ντροπή είναι το κυρίαρχο συναίσθημα, που σας συνοδεύει.

Αυτοέκφραση. Παγίδες: Υποταγή, Ανελαστικά Πρότυπα

Αυτοέκφραση είναι η ελευθερία να εκφράζουμε τον εαυτό μας, τις ανάγκες μας, τα συναισθήματά μας (συμπεριλαμβανομένου του θυμού) και τις φυσικέ κλίσεις μας. Περιλαμβάνει την πεποίθηση ότι οι ανάγκες μας είναι το ίδιο σημαντικές με τις ανάγκες των άλλων ανθρώπων.

Υπάρχουν τρεις ενδείξεις ότι η αυτοέκφρασή σας είναι περιορισμένη:

1) Υποχωρείτε υπερβολικά μπροστά στη βούληση των άλλων

2) Είστε υπερβολικά συνεσταλμένοι και ελεγχόμενοι ή μπορεί να νιώθετε συναισθηματικά επίπεδοι

3) Έχετε ένα μεγάλο ποσοστό απωθημένου θυμού

Ρεαλιστικά όρια. Παγίδες: Αυτονόητο Δικαίωμα

Τα προβλήματα των ρεαλιστικών ορίων είναι από πολλές απόψεις ακριβώς το αντίθετο των προβλημάτων αυτοέκφρασης. Με τα προβλήματα των ορίων αυτό που συμβαίνει είναι να ασχολείστε τόσο με τις προσωπικές σας ανάγκες, που να αδιαφορείτε για τους άλλους. Μπορεί να συμπεριφέρεστε με τέτοιο τρόπο, ώστε οι άλλοι να σας βλέπουν ως εγωιστές, απαιτητικούς, αυταρχικούς, εγωκεντρικούς και ναρκισσιστές. Μπορεί να έχετε την τάση να ρίχνετε το φταίξιμο στους άλλους αντί να αναγνωρίζετε πως είστε υπεύθυνοι για τα προβλήματά σας. Μπορεί ακόμη να έχετε προβλήματα αυτοελέγχου.

Το να έχουμε ρεαλιστικά όρια σημαίνει να δεχόμαστε τα ρεαλιστικά εσωτερικά και εξωτερικά όρια στη συμπεριφορά μας. Αυτό συμπεριλαμβάνει την ικανότητα να καταλαβαίνουμε και να λαμβάνουμε τις ανάγκες των άλλων σοβαρά υπόψη- να ισορροπούμε δίκαια τις προσωπικές μας ανάγκες με εκείνες των άλλων.

Δυσλειτουργικοί τρόποι αντιμετώπισης και αντιδράσεις

Διαφορετικοί άνθρωποι αντιμετωπίζουν τις παγίδες με διαφορετικό τρόπο.

Οι άνθρωποι αναπτύσσουν δυσλειτουργικούς τρόπους αντιμετώπισης και αντιδράσεις νωρίς στη ζωή τους, ώστε να μπορέσουν να προσαρμοστούν στις παγίδες και να μη χρειάζεται να βιώσουν τα έντονα, ισοπεδωτικά συναισθήματα που τους προκαλούν. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι αν και οι τρόποι αντιμετώπισης βοηθούν μερικές φορές να αποφύγουμε μια παγίδα, δεν την επουλώνουν.

Η παγίδα οδηγεί τη συμπεριφορά. Κάθε άνθρωπος χρησιμοποιεί διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης σε διαφορετικές καταστάσεις, σε διαφορετικές φάσεις της ζωής του για να αντιμετωπίσει την ίδια παγίδα με άλλους.

Όλοι οι οργανισμοί έχουν τρεις βασικές αντιδράσεις στην απειλή: μάχη, φυγή και υποταγή. Αυτές αντιστοιχούν στους τρεις τρόπους αντιμετώπισης των παγίδων, στην αντεπίθεση (υπεραναπλήρωση), στην απόδραση (αποφυγή) και στην υποχώρηση (παράδοση). Και οι τρεις τρόποι γενικά λειτουργούν ασυνείδητα.

Αυτοί οι τρόποι αντιμετώπισης είναι συνήθως λειτουργικοί στην παιδική ηλικία, γίνονται όμως δυσλειτουργικοί, καθώς το παιδί μεγαλώνει, επειδή συνεχίζουν να διαιωνίζουν την παγίδα.

Υποχώρηση (παράδοση) στην παγίδα

Όταν οι άνθρωποι παραδίδονται σε μια παγίδα, υποκύπτουν σ’ αυτή. Αποδέχονται ότι αυτή ισχύει. Νιώθουν το συναισθηματικό πόνο της παγίδας άμεσα. Λειτουργούν με τρόπους που επιβεβαιώνουν την παγίδα. Συμπεριφορικά, επιλέγουν συντρόφους που είναι απόλυτα πιθανό να τους φερθούν, όπως έκανε ο παραβατικός γονέας και εμπλέκονται σε καταστάσεις που ενισχύουν την παγίδα.

Ανακυκλώνουμε τη ζωή της παιδικής μας ηλικίας, ζούμε και πάλι τις ίδιες τραυματικές εμπειρίες. Συχνά νιώθουμε εντελώς ανήμποροι να αλλάξουμε. Το μόνο που ξέρουμε είναι η παγίδα από την οποία ποτέ δε δραπετεύουμε. Πρόκειται για έναν αυτοδιαιωνιζόμενο φαύλο κύκλο.

Απόδραση (αποφυγή) απ’την παγίδα

Με την απόδραση αποφεύγουμε να σκεφτόμαστε την παγίδα μας και δραπετεύουμε από τα συναισθήματά μας για την παγίδα. Λειτουργούμε σαν να μην υπάρχει. Τακτοποιούμε τη ζωή μας με τέτοιο τρόπο, ώστε η παγίδα να μην ενεργοποιείται ποτέ. Στην πραγματικότητα, οι σκέψεις, τα συναισθήματα και η συμπεριφορά μας λειτουργούν σαν να μην υπήρξε ποτέ η παγίδα. Πολλοί αποκλείουν ολόκληρους τομείς της ζωής τους στους οποίους νιώθουν ευάλωτοι. Το μειονέκτημα είναι ότι ποτέ δεν ξεπερνούν την παγίδα. Εφόσον δε δεχόμαστε ποτέ την αλήθεια, παραμένουμε καθηλωμένοι. Δεν μπορούμε να αλλάξουμε τα πράγματα που δεν αναγνωρίζουμε ως προβλήματα.

Αντεπίθεση (υπερανάπληρωση) στην παγίδα

Σ’ αυτή την περίπτωση πολεμούμε την παγίδα σκεπτόμενοι, νιώθοντας, συμπεριφερόμενοι και σχετιζόμενοι σαν να ισχύει το αντίθετο της παγίδας, επιδιώκοντας έτσι να την επανορθώσουμε. Προσπαθούμε να είμαστε όσο το δυνατό πιο διαφορετικοί από τα παιδιά που ήμαστε, όταν αποκτήθηκε η παγίδα. Επιφανειακά φαινόμαστε ότι έχουμε αυτοπεποίθηση και σιγουριά, ενώ από κάτω νιώθουμε την πίεση της παγίδας.

Αντιμετωπίζουμε τα συναισθήματα ανεπάρκειας, προσπαθώντας να κερδίσουμε το θαυμασμό και την επιδοκιμασία των άλλων, ώστε να καλύψουμε τα αισθήματα αναξιότητας.

Οι αντεπιθέσεις μας απομονώνουν. Αφοσιωνόμαστε στο να φαινόμαστε τέλειοι, σταματάμε να ενδιαφερόμαστε για τους ανθρώπους που πληγώνουμε, χάνουμε την ικανότητα να εμπιστευόμαστε, να επικοινωνούμε σε βαθύτερο επίπεδο, να είμαστε ευαίσθητοι. Συνήθως, οι άνθρωποι που αντεπιτίθενται είναι πολύ εύθραυστοι.

Συγγραφή άρθρου:

Κατερίνα ΚοντογιαννάτουΨυχολόγος ΑΠΘ- Ειδ.στη γνωστική-συμπεριφορική ψυχοθεραπεία
Πιστοποιημένη Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού
Συντονίστρια Σχολών Γονέων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

• Young, J. E., & Klosko, J. S. (2013). Ανακαλύπτοντας ξανά τη ζωή σας. Αθήνα, Πατάκη.
• Young, J. E., Klosko, J. S., & Weishaar, M. E. (2003). Θεραπεία Σχημάτων: Ένας οδηγός για τον θεραπευτή. Αθήνα, Πατάκη.

e-psychology

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ