Ο ΠΗΓΑΣΟΣ ΚΑΙ Ο ΒΕΛΛΕΡΕΦΟΝΤΗΣ

Βάσω Δενδροπούλου

Ο Βελλερεφόντης κατάγεται από το βασιλικό οίκο της Κορίνθου. Γιος του Ποσειδώνα έχει "θνητό" πατέρα τον Γλαύκο, το γιο του Σίσυφου. Η μητέρα του, η Ευρυμέδη ή Ευρυνόμη, είναι η κόρη του βασιλιά των Μεγάρων Νίσου, Οι περιπέτειές του αρχίζουν από το συμπτωματικό φόνο ενός άντρα, τυράννου στην Κόρινθο, τον Δηλιάδη, ή Πειρήνη ή Βέλλερο (που δίνει και την ετυμολογία για το όνομά του αφού Βελλερεφόντης σημαίνει ο "φονιάς του Βέλλερου"). Ύστερα από το φόνο έφυγε από την πόλη και πήγε στην Τίρυνθα στο βασιλιά Προίτο, ο οποίος τον καθήρε. Όμως η Σθενέβοια, η γυναίκα του Προίτου, τον ερωτεύθηκε και του ζήτησε μια συνάντηση και μετά την άρνηση του Βελλερεφόντη τον κατηγόρησε στο βασιλιά ότι θέλησε να την αποπλανήσει. Ο Προίτος, υπακούοντας σ΄ έναν παλιό νόμο ο οποίος απαγόρευε να σκοτώσει κανείς έναν άνθρωπο που είχε φάει μαζί του, του έδωσε ένα γράμμα για να το πάει στον πεθερό του Ιοβάτη, βασιλιά της Λυκίας. Στο γράμμα του ζητούσε να τον σκοτώσει.

Μετά την ανάγνωση του γράμματος ο Ιοβατης τον διέταξε να σκοτώσει τη Χίμαιρα, ένα φοβερό τέρας, λιοντάρι από μπροστά, δράκοντας από πίσω, με κεφάλι κατσίκας που έβγαζε φωτιές από το στόμα. Αυτό το τέρας λεηλατούσε τη χώρα και άρπαζε τα κοπάδια. Ο Βελλερεφόντης ίππευσε τον Πήγασο το φτερωτό άλογο που ξεπήδησε απ΄το σώμα της νεκρής Μέδουσας, μετά την ένωσή της με τον Ποσειδώνα και κίνησε για τη Χίμαιρα. Τον Πήγασο τον βρήκε να πίνει νερό από την κρήνη Πειρήνη, την διπλή πηγή στην Κόριθνο η οποία ξεπήδησε ψηλά πάνω στους βράχους της Ακροκορίνθου και επίσης κάτω, στην αρχή του δρόμου που οδηγούσε στο Λέχαιον, στο λιμάνι του Κορινθιακού κόλπου, και στο ιερό του Ποσειδώνα. Ο Ποσειδώνας δώρισε τον Πήγασο στον Βελλερεφόντης, όμως δεν ήταν εύκολο να πιάσει το ζώο που έπινε νερό. Μετά από πολλές προσπάθειες αποκοιμήθηκε και τότε η Αθηνά του μίλησε σαν στην πραγματικότητα: "Κοιμάσαι βασιλικέ απόγονε του Αιόλου; Πάρε καλύτερα αυτό το μαγικό πράμα, που δαμάζει τα άλογα, και δείξτο στον πατέρα Ποσειδώνα και στο μεταξύ να του θυσιάσεις έναν άσπρο ταύρο". Πετάχτηκε ο νεαρός κι είδε πως είχε αποκοιμηθεί κοντά στο βωμό της θεάς. Στο χέρι του κρατούσε το χρυσό χαλινάρι. Έτρεξε, τότε, στον Πολύιδο, το μάντη, κι αμέσως αφού θυσίασε στον Ποσειδώνα ίδρυσε κι ένα βωμό στην Ιππία Αθηνά. Ο ήρωας καβάλησε το θεϊκό άλογο και χόρεψε μαζί του, για να τιμήσει τη θεά, αρματωμένος, το χορό των όπλων.

Ο Βελλερεφόντης μετά σηκώθηκε μαζί με το θαυμαστό ζώο, τον Πήγασο, και χτύπησε από ψηλά με τα βέλη του τη Χίμαιρα. Αγγειογραφίες τον δείχνουν ή με το σπαθί ή και ακόμα με την Τρίαινα του πατέρα του στο χέρι. Ο βασιλιάς, ύστερα του ζήτησε να πολεμήσει εναντίον ενός αγαπημένου λαού των θεών, των Σολύμων, τους οποίους νίκησε κι ύστερα τον έστειλε ενάντια στις Αμαζόνες κι όταν επέστρεφε νικητής κι απ΄ αυτή την αποστολη, στην επιστροφή του, έπεσε σε ενέδρα από τους καλύτερους πολεμιστές της Λυκίας τους οποίους επίσης νίκησε. Τότε τον αναγνώρισε ο βασιλιάς σαν γόνο των θεών, του έδωσε για γυναίκα του την κόρη του και το μισό βασίλειο.

Κατόπιν, θέλησε ν΄ ανέβει με το άλογό του στον ουρανό και να λάβει μέρος στο Συμβούιο των θεών. Ζήτησε τον ουρανό από πίκρα ή από ματαιοδοξία; Ήθελε να βεβαιωθεί για την ύπαρξη των θεών; όπως μας λέει ο Ευρυπίδης; το θεϊκό άλογο γκρέμισε τον τολμηρό αναβάτη του στην πεδιάδ Αλήιον "πεδιάδα του περιπλανώμενου", όπου μακριά στη Μικρασία απέφευγε τους ανθρώπους. Κουτσαίνοντας θλιβόταν για τη μοίρα των θνητών, ενώ ο Πήγασος ο αθάνατος, έφερνε την αστραπή στο βασιλιά των θεών ή υπηρετούσε τη θεία Ηώ, που φέρνει το πρωϊ κι αρπάζει τους νέους. Έγινε δεκτός στον Όλυμπο, στις πανάρχαιες φάτνες των αλόγων των θεών.

Αποσυμβολισμός

O Βελλεροφόντης είναι ένας ήρωας της ελληνικής μυθολογίας που γνωρίζει στη ζωή του τη δόξα και την ευτυχία, υψώνεται στη σφαίρα του θεϊκού μεγαλείου, απ' όπου όμως διώκεται παρασυρμένος από τις ανθρώπινες αδυναμίες του. Στον ποιητικότατο μύθο του Βελλεροφόντη αναγνωρίζουμε την αδυναμία του ανθρώπινου γένους να ορίσει τη ζωή του. Ο άνθρωπος είναι υποχρεωμένος να παραμείνει στα όρια των δυνάμεών του, που με κανέναν τρόπο, κανείς θνητός, δεν μπορεί να ξεπεράσει. Ούτε ακόμη κι ο Βελλεροφόντης, ο ευνοούμενος και αγαπητός στους θεούς. Η αγάπη και η συμπάθειά τους γρήγορα μεταβάλλεται σε θυμό κι οργή, που οδηγεί τον ήρωα στο τραγικό τέλος.

Τι συμβολίζει ο Πήγασος; Πρόκειται για σύμβολο αέναο, με διαχρονική αξία στο πέρασμα των αιώνων. Ο Πήγασος πετάει πέρα από περιορισμούς και συμβατικότητες. Για τους Ρωμαίους το όνομα σήμαινε «ισχύς» και το συνδύαζαν με την «αθανασία». Πιθανά να είναι ένα αρχέτυπο που υπηρετεί την ομορφιά μέσα από τις τέχνες, όπως την ποίηση, τη ζωγραφική, το γραπτό λόγο. Θα μπορούσαμε, δηλαδή, να το θεωρήσουμε ως ένα ιδεατό πρότυπο που επαναλαμβάνεται με διαφορετικές μορφές και σχετίζεται άμεσα με ό,τι αποκαλούμε δημιουργική φαντασία. Μιλάμε πολλές φορές για «αχαλίνωτη φαντασία», για «φαντασία που καλπάζει». ΄Ισως ο Πήγασος να μπορεί να εκφράσει πολλά όπως: ελευθερία στοχασμού, περιπλάνηση στο στερέωμα των ιδεών, άφημα και ταξίδεμα στα απαλά σύννεφα και σεργιάνι στον κόσμο θωρώντας τα πράγματα από ψηλά, άγγιγμα του Ασυνείδητου… Είναι ένα από τα ζωντανά σημεία που η δυναμική τους τα έχει καταστήσει παλλόμενα στο ρου του χρόνου, σε παγκόσμιο σημειολογικό επίπεδο.

Βλέπουμε τον Πήγασο σε έναν τέτοιο ρόλο «μεσολάβησης» μεταξύ Γης και Ουρανού. Εδώ ας μην ξεχνάμε ότι η Αθηνά, η θεά της Σοφίας, είναι αυτή που τιθάσευσε τον Πήγασο, αφού σε όνειρο δίνει στον Βελλεροφόντη το χρυσό χαλινάρι. Μόνο η ανώτερη φρόνηση, η σοφία μπορεί να δαμάσει την ως τότε «αχαλίνωτη» φαντασία και να την καταστήσει δημιουργική.

Ο Βελλεροφόντης, μόνο ιππεύοντας τον Πήγασο, νικάει τη Χίμαιρα, αυτό το τέρας που αναπαριστά, όπως δηλώνει το όνομά της, τη «θυμαπάτη», δηλαδή το πλαστό και διαστρεβλωμένο κομμάτι της φαντασίας. Κι ο Βελλεροφόντης για πολλούς ήταν γιος του Ποσειδώνα. Είναι το συνειδητό τμήμα της ύπαρξής μας, ο παράγων «άνθρωπος». Η Ιππεία Αθηνά, στην οποία ο μάντης συμβούλευσε τον Βελλεροφόντη να κατασκευάσει βωμό, μαζί με τον ίδιο τον Βελλεροφόντη, τον Πήγασο, τον Χρυσάορα και τη Χίμαιρα, αποτελούν μια αλυσίδα, μια αναπόσπαστη πεντάδα.
Στην κορυφή της Πεντάδας βρίσκεται η Αθηνά που δρα ως το πνευματικό στοιχείο. Ο Χρυσάωρ είναι το πύρινο, ο Βελλεροφόντης το αέρινο στοιχείο, εφόσον διέσχιζε τους αιθέρες. Ο Πήγασος αντιπροσωπεύει το υδάτινο στοιχείο και, τέλος, η Χίμαιρα την υλική πλευρά των πραγμάτων.

ΠΗΓΕΣ: K. KERENYI "H Μυθολογία των Ελλήνων, PIERRE GRIMAL "Λεξικό της Ελληνικής και Ρωμαϊκής Μυθολογίας", Kosmos-zine, ligakaikala.

Πίνακας: Πήγασος, Jan Boeckhorst (1675-1680)

The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ