Τα αφροδισιακά στη διατροφή των αρχαίων Ελλήνων

Ράνια Τζεν

Ο όρος αφροδισιακό αφορά οποιοδήποτε φαγητό ή φάρμακο μπορεί να διεγείρει το σεξουαλικό ένστικτο. Προέρχεται από την Αφροδίτη, τη θεά του έρωτα, της αγάπης και της ομορφιάς.

Το γεγονός ότι οι αρχαίοι Έλληνες έδειχναν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την ερωτική πράξη και είχαν μεγάλη δράση στον τομέα αυτό, διαπιστώνεται τόσο από τη σχετική αγγειογραφία όσο και από κείμενα. Διόλου παράξενο λοιπόν ότι βρίσκουμε άφθονη βιβλιογραφία σχετικά με τις τροφές που οι αρχαίοι θεωρούσαν αφροδισιακές και διεγερτικές και ευνοούσαν τόσο την ανδρική απόδοση όσο και τη γυναικεία ορμή.

Κατ’ εξοχήν αφροδισιακοί θεωρούνταν οι βολβοί. Γιαυτό και ήταν περιζήτητοι κυρίως από τις πιο προχωρημένες ηλικίες.

Οι βολβοί διακρίνονταν σε τέσσερις ποιότητες κατά σειρά προτεραιότητας:
Πρώτοι οι βασιλικοί, δεύτεροι οι υπόγλυκοι από τη Χερσόνησο (Ελλήσποντο) και την Ταυρική, τρίτοι οι λευκοί της Λιβύης και τελευταίοι οι Αιγυπτιακοί.

Ο Αθήναιος μας δίνει σχετικές αναφορές σε πολλά σημεία των «Δειπνοσοφιστών» του.

«Τρώγε όσους μπορείς βολβούς
Ψημένους στη στάχτη
Και με σάλτσα ποτισμένους
Γιατί αυτό το φαγητό
Έχει την ιδιότητα
Να σηκώνει του άντρα τη δύναμη»
(Αθήναιος Α,8)

Σε άλλο σημείο πάλι, ο Αθήναιος (Β' 63-64) για να περιγράψει στην αφροδισιακή ιδιότητα των βολβών, μας δίνει στίχους του ποιητή της Μέσης Αττικής Κωμωδίας, Ξέναρχου από τον Βουταλίωνα:

«Κακός δαίμονας όρμησε κι ακάθεκτος
κατέλυσε τον οίκο των Πελοπιδών.
Γενιά ήταν ανίκανη. Ούτε ο βραστός βολβός,
τέκνο της γης και σύνοικος της Δήμητρας,
μπόρεσε να ωφελήσει
αν και ευνοεί το αφροδίσιο πάθος
σε όλους όσοι αγαπούν.»

Στη συνέχεια συμπληρώνει τον κατάλογο των τροφίμων με αφροδισιακές ιδιότητες κάνοντας αναφορά στο έργο «Αφροδισιακές συμβουλές» του δραματικού ποιητή της Μέσης Κωμωδίας Άλεξι (περ. 394 π.Χ. - περ. 288 π.Χ).

«Άμα αγαπάς εταίρα και ζητάς να βρεις γιαυτό κάθε συντελεστικό, μπορείς να φανταστείς άλλα φάρμακα που’ναι χρησιμότερα απ’αυτά που θα σου απαριθμήσω;
Άκουσε λοιπόν ποια είναι:
Πίνες, βολβοί και καραβίδες, κοχλιοί (σαλιγκάρια) αυγά..»

Για τους βολβούς, τα σαλιγκάρια και τα αυγά ως αφροδισιακά έχουμε και τη μαρτυρία του γιατρού Ηρακλείδη του Ταραντίνου (1ου π.Χ αι.) στο έργο του «Συμπόσιο», πάλι από αναφορά του Αθήναιου:

«Ο βολβός, ο κοχλίας, το αυγό και τα όμοια
Θεωρούνται ως προμηθευτές του σπέρματος
Όχι διότι τα φαγητά αυτά είναι θρεπτικότατα,
αλλά διότι τα πρώτα των στοιχείων έχουν το σχήμα
κι αυτή τη φυσική δύναμη του σπερματικού υγρού»
(Αθήναιος Β, 65)

Ο σπουδαίος γιατρός Κλαύδιος Γαληνός (Πέργαμος 129 μ.Χ. – Ρώμη 199 μ.Χ) θεωρεί διεγερτικά και τα ρεβίθια. Οι αρχαίοι Έλληνες τα έτρωγαν είτε ψημένα στη στάχτη είτε βραστά σε σούπα ή και πουρέ (έτνος).

Και στον Ορειβάσιο μέσα στην ανθολογία του «Ιατρικών Συναγωγών» διαβάζουμε επίσης ότι τα ρεβίθια διεγείρουν τις ορμές και ταυτόχρονα παράγουν σπέρμα.

Για τους βολβούς, οι μάγειροι της εποχής εκείνης έδιναν και διάφορους τρόπους μαγειρέματος για να γλυκαίνουν την εξαιρετικά πικρή γεύση των βολβών.

Λέει λοιπόν ο Φιλήμονας :
«Αν σκοπεύεις να φας βολβό
Πρόσεξε να αξίζουν όσα ξοδέψεις,
τυρί, μέλι, σουσάμι, ελαιόλαδο,
κρεμμύδι, ξίδι, σίλφιο,
γιατί αν τους φας χωρίς αυτά
είναι άσχημοι και πικροί.»
(Αθήναιος Β, 67)

Όπως βλέπουμε για να βελτιώσουν τη γεύση , αλλά και για να ενισχύσουν τις ιδιότητες των βολβών, προσέθεταν και άλλα διεγερτικά υλικά όπως μέλι, σουσάμι, σίλφιο

Βέβαια οι αρχαίοι δεν παρέλειπαν να τονίσουν ότι μόνο οι βολβοί δεν κάνουν το θαύμα!

Τί να σου κάνει ο βολβός, αν το νεύρο σου είναι σκάρτο;

Ανάμεσα στα διεγερτικά λαχανικά ήταν η ρόκα.

Όσο να φαίνεται παράξενο στο σημερινό άνθρωπο, οι αρχαίοι Έλληνες θεωρούσαν αφροδισιακά το σκόρδο, το κρεμμύδι και το πράσο. Το κρεμμύδι αποτελούσε καθημερινή τροφή και έχει εξυμνηθεί από τους κωμωδιογράφους δεόντως.

Το πράσο ίσως λόγω του σχήματός του, αλλά και των διουρητικών του ιδιοτήτων έφερε και αυτό τον τίτλο του διεγερτικού.

Το σκόρδο στο οποίο απέδιδαν εξ ίσου μαγικές, αλλά και θεραπευτικές ιδιότητες, είχε τον τίτλο του αναζωογονητικού και ερωτικού παράλληλα. Οι αρχαίοι Έλληνες το κατανάλωναν ως προσφάι, όπως και το κρεμμύδι, αλλά το προσέθεταν και ως άρτυμα σε φαγητά ή σαλάτες. Έφτιαχναν ακόμα και σκορδαλιά, «σκορδάλμη», αλλά και το μυττωτό ένα μίγμα από σκόρδα, αυγά, τυρί, μέλι και λάδι.
Το σκόρδο, το συνιστούσαν επίσης ως δυναμωτικό για τους αθλητές των Ολυμπιακών αγώνων. Φανταστείτε ότι στην αγορά υπήρχε ειδική γωνιά για την πώληση των σκόρδων που ήταν και τόπος συνάντησης και αστεϊσμών, καθώς οι πωλητές διατυμπάνιζαν τις ιδιότητές τους. Εκεί οργάνωναν ακόμα και κοκορομαχίες με κοκόρια που είχαν καταναλώσει σκόρδα και κρεμμύδια και όποιος κόκορας νικούσε ακριβοπουλιόταν.
Διάσημα ήταν τα σκόρδα από τα Μέγαρα.

Τα ροδάκινα μαριναρισμένα σε ξίδι ήταν ένα αφροδισιακό μυστικό που μας παρέδωσε ο Κλεοπάτρα και με αυτό τάιζε το Μάρκο Αντώνιο.

Ξηροί καρποί όπως αμύγδαλα, καρύδια και σύκα ήταν και αυτά στον κατάλογο των αφροδισιακών τροφών.

Από τα μανιτάρια, αφροδισιακή ιδιότητα έλεγαν ότι είχε η τρούφα, το ακριβό μαύρο μανιτάρι που και σήμερα είναι περιζήτητο, καλλιεργείται κιόλας.

Ανάμεσα στα αφροδισιακά φυτά που αναφέρει ο Διοσκουρίδης είναι και το "σατύριον", ένα παράξενο φυτό της οικογένειας των Ορχεοειδών που μοιάζει με άνθρωπο με ουρά και του δόθηκε η ονομασία αυτή από τους αρχαίους, γιατί τους θύμιζε τους Σατύρους. Ο Πλούταρχος στα «Υγιεινά Παραγγέλματα» του γράφει "τί διαφορά έχει να κεντρίζει και να διεγείρει κάποιος την ηδονή χρησιμοποιώντας σατύριον από το να ερεθίζει τη γεύση του με οσμές και καρυκεύματα;".

Ο "Δαύκος ο άγριος ή σταφυλίνος" , ένα είδος άγριου καρότου, αυτοφυές στην Ελλάδα, αναφέρεται από το Διοσκουρίδη και το Θεόφραστο.
Ο Διοσκουρίδης αναφερόμενος στο δαύκο γράφει: «Τούτου ο καρπός ποθείς ή προστεθείς έμμηνα κινεί, […] Συνεργεί δε και συλλήψει. Η δε ρίζα και αυτή ουρητική ούσα, συνουσίαν τε παρορμά και έμβρυα εκβάλλει προστιθεμένη».
Ο Θεόφραστος γράφει για το δαύκο «Δαύκον δε περί Πατραϊκήν της Αχαίας διαφέρον, θερμαντικόν φύσει, ρίζαν δε έχε μέλαιναν». ( Θεόφραστος, Περί φυτών ιστορίας 9, 20, 2).

Ο Αθήναιος τέλος σχετικά με το σταφυλίνο (δαύκο) γράφει ότι ο κωμωδιογράφος της Νέας Αττικής Κωμωδίας Δίφιλος τον αναφέρει ως μαλακτικό για το στομάχι, και παράλληλα ήταν και διεγερτικός.

Εκτός από τα αναφερόμενα παραπάνω, τα κουκιά κυρίως τα χλωρά, οι νεαροί βλαστοί τσουκνίδας, τα ρόδια, τα κυδώνια, τα ραπανάκια, οι αγκινάρες και τα άγρια ραδίκια (πικραλίδα), καθώς και το έγχυμα από σπόρους σέλινου (κυρίως για τις γυναίκες), η μέντα και το πιπέρι, αναφέρονται ως αφροδισιακά.

Το φασκόμηλο ή σάλβια με ιδιότητες τονωτικές και διεγερτικές χρησίμευε κατά της ανικανότητας των ανδρών. Ακόμα οι Αιγύπτιοι , αλλά και οι Ρωμαίοι συνιστούσαν και στις γυναίκες τους το ρόφημα για να είναι πιο γόνιμες.

Στην ανάρτησή μας αυτή δε θα αναφερθούμε σε αφροδισιακά φάρμακα και ματζούνια που αγγίζουν τα όρια της φαρμακομαγείας, καθώς το θέμα αφορά καθαρά τα διατροφή.

Είναι γεγονός ότι ακόμα και στον Πλίνιο συναντάμε τις πιο παράξενες συμβουλές – συνταγές! Για παράδειγμα: «Μεταξύ των αφροδισιακών φαρμάκων, είναι ανάγκη να υπολογίσουμε σοβαρά τη χολή του αγριόχοιρου και το μεδούλι των κοκάλων, για εξωτερική χρήση, το λίπος του γαιδάρου με το λίπος της χήνας για εσωτερική χρήση».
Και φυσικά μέσα στις συνταγές αυτές, αναγκαία υλικά είναι όσα προαναφέρθηκαν, αλλά και όχι μόνο.

Κάποια εποχή που η Ρώμη λόγω του έκλυτου βίου των Ρωμαίων είχε υποβαθμισμένη γεννητικότητα, ο Αυτοκράτορας Τιβέριος ζήτησε τη βοήθεια ειδικών. Τότε παρουσιάστηκε ανάμεσα τους κάποιος ονόματι Δημόκριτος (όχι φυσικά ο Αβδηρίτης) κατά τον Πλίνιο αγύρτης, ο οποίος είχε γράψει ένα συνταγολόγιο «Φυσικά και Μυστικά» με όλα τα απίθανα υλικά, μεταξύ των οποίων έντομα, χρυσό και άργυρο.

Ανάλογες συνταγές διέθεταν και οι εταίρες, μεταξύ των συστατικών που πρότειναν ήταν κάρδαμο, δυόσμος, κόλιανδρο, διάφορους σπόρους από μήλα, αχλάδια, δαύκο, αντράκλα, λιναρόσπορο, καρπούς από σχίνο, πεύκο μαζί με μέλι και πιπέρι!

Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και η αντίθετη περίπτωση: Έχουμε και προτάσεις για τα αντιαφροδισιακά:
Σπόροι λυγαριάς, ο κρητικός αλάδανος, η μαστίχα.

Μεγάλοι γιατροί της αρχαιότητας, όπως ο Γαληνός, ο Αέτιος, αναφέρουν ως αντιαφροδισιακό τη χολή από το σαλάχι ( νάρκη).
Αντιαφροδισιακό λαχανικό ήταν και το μαρούλι . Γιαυτό οι Πυθαγόρειοι το ονόμαζαν "Ευνούχο".

Η μυθολογία αναφέρει ότι η Ήβη γεννήθηκε από την Ήρα χωρίς τη συμμετοχή του Δία, καθώς η Ήρα έμεινε έγκυος τρώγοντας μαρούλια σε ένα δείπνο καλεσμένη από τον Απόλλωνα. Έτσι συναντάμε σε κωμωδιογράφους την άποψη ότι η κατανάλωση μαρουλιών προκαλεί ανικανότητα:

Ο Εύβουλος, ποιητής της Μέσης Αττικής Κωμωδίας, έγραφε στο έργο του: «οι Ανίκανο»:
"Γυναίκα, πάρε απ' το τραπέζι τα μαρούλια. Διαφορετικά, να ξέρεις, δεν θα φταίω εγώ. Σ' αυτό το λάχανο ξάπλωσε νεκρό τον Άδωνι η Αφροδίτη, αυτό το λάχανο είναι νεκρών τροφή."

Ο κωμικός ποιητής Άμφις, στο έργο του Ιάλεμος (γιός του Απόλλωνα και της Καλλιόπης αναφέρεται στην ιδιότητα αυτή των μαρουλιών, όπως μας παραδίδει ο Αθηναίος (Β' 695-ο):

"Απ' τα μαρούλια αν έτρωγε κάποιος γύρω στα εξήντα,
και τύχαινε με γυναίκα να βρεθεί μετά,
άπραγος θα στριφογύριζε όλη νύχτα,
χωρίς να εκπληρώσει επιθυμία καμιά
και αντί να κάνει τη δουλειά του όπως ξέρει,
με το χέρι του και μόνο θα ξεθύμαινε!"

Ο δυόσμος, είχε αμφιλεγόμενη δράση. Κατ’ άλλους ήταν αφροδισιακό. Αντίθετα, κατά τον Ιπποκράτη (Περί Διαίτης), η συχνή χρήση του ελάττωνε το σπέρμα και εξασθένιζε το σώμα.
Το αγγούρι επίσης σύμφωνα με όσα αναφέρει ο Αθήναιος καταστέλλει την ερωτική διάθεση.

Φίλες και φίλοι κλείνοντας τη σημερινή ανάρτηση με τις αφροδισιακές τροφές των αρχαίων, είμαστε πεπεισμένοι ότι οι αρχαίοι Έλληνες δεν έμεναν αδιάφοροι στις υποσχέσεις που έδιναν διάφορες πηγές για μια καλύτερη ερωτική ζωή και ευεξία.

Βιβλιογραφία:

- Ορειβάσιος, Ιατρικών Συναγωγών
- Γ. Ηλιόπουλου, Γαστρονομικόν
- Χρ. Μότσια, Τι έτρωγαν οι Αρχαίοι Έλληνες

Εικόνα: Ζευς και Ήρα, Annibale Carracci

The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ