Αιτίες Πτώσης των Πολιτισμών

Δεν πάει πολύς καιρός που παρακολουθώντας την  κινηματογραφική ταινία «The Matrix», πολλοί προβληματίστηκαν για την πραγματικότητα ή μη του κόσμου μας, για τη φύση της ίδιας της πραγματικότητας, ακόμα και για την ύπαρξη της ελευθερίας επιλογών που όλοι αναζητάμε. Τι είναι πραγματικό και πώς το γνωρίζουμε; Και, άραγε, έχει στ’ αλήθεια σημασία; Ποιος έχει φτιάξει τον κόσμο μας, ποιος είναι ο σκοπός του; Μήπως όταν αλλάξει η αντίληψή μας γι’ αυτόν, ο κόσμος θα γκρεμιστεί, μην έχοντας λόγο ύπαρξης; 

Η εποχή μας θεωρεί τον εαυτό της ανώτερο από τις άλλες εποχές και ταυτόχρονα νιώθει κατώτερη ως προς τον εαυτό της. Ισχυρή και ταυτόχρονα αβέβαιη για το πεπρωμένο της, υπερήφανη ενώ συνάμα φοβάται. Το ιδεώδες της κυριαρχίας του ανθρώπου, απλά επειδή γεννήθηκε άνθρωπος, έχει πάψει να είναι ιδεώδες και έχει γίνει συστατικό στοιχείο της ίδιας της πραγματικότητας. Η θεοποίηση του «μαζάνθρωπου», η ιεροποίηση της «καταναλωτικής» δύναμης, ο βαρβαρισμός της «ειδίκευσης», η ανευθυνότητα, ο εγωκεντρισμός, η διάσπαση, η άρνηση, δημιουργούν δυστυχισμένους ανθρώπους και το πεδίο ενός «Μεσαιωνισμού» που μοιάζει να οδηγεί το Δυτικό Πολιτισμό, με μαθηματική ακρίβεια, στην αυτοκαταστροφή του.

Είναι φυσικό να περιμένουμε την καταστροφή κάθε «Μορφής», ακόμα κι ενός Πολιτισμού, αφού κάθε τι που γεννιέται είναι προορισμένο και να πεθάνει. Η ιστορία της Ανθρωπότητας είναι γεμάτη από παραδείγματα πολιτισμών που γεννήθηκαν και άκμασαν, δίνοντας τα καλύτερα τους στοιχεία σαν κληρονομιά για τις επόμενες γενιές και τα χειρότερα σαν παραδείγματα προς αποφυγή. 

Τι είναι όμως εκείνο που χαρακτηρίζει έναν Πολιτισμό, ορίζει την ιδιαίτερη μορφή του, καθορίζει τη πορεία του αλλά και την πτώση του;  Ένα από τα αρχαιότερα και σοφότερα κείμενα που υπάρχουν, το λεγόμενο «Κυμβάλειο» που εκφράζει την Ερμητική γνώση, λέει: «Το Παν είναι ένα Πνεύμα. Το Σύμπαν είναι Νοητικό». Αυτός ο Νόμος αναφέρεται στο γεγονός ότι κάθε πραγματικότητα βασίζεται πρώτα σε μια νοητική αρχή, μια νοητική μορφή ή νόμο. Το ίδιο συμβαίνει και με τους πολιτισμούς. Το περιεχόμενο κάθε κοινωνιοπολιτικής μορφής, η νοητική αρχή της,  μπορεί να οριστεί ως «ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ».

ΤΙ ΕΙΝΑΙ Η ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ

Με τον όρο ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ δεν αναφερόμαστε στον τρόπο σκέψης ενός μεμονωμένου ατόμου, αλλά σε έναν ομαδικώς διαμορφωμένο τρόπο σκέψης. Η Νοοτροπία εκφράζει το σύνολο των πεποιθήσεων, των κριτηρίων, των νοημάτων, των συνηθειών και συμπεριφορών μιας ανθρώπινης ομάδας που της δίνουν το πλαίσιο για τη δική της «θεώρηση» του κόσμου. Πρόκειται δηλαδή για τη μήτρα μιας κουλτούρας κι ενός πολιτισμού.

Η νοοτροπία επιτρέπει στα μέλη της ομάδας να αυτοπροσδιοριστούν ως τέτοια.  Πολλοί άνθρωποι, διαφορετικοί μεταξύ τους ως προς τον χαρακτήρα και την ιδιοσυγκρασία, μπορούν να συμμετέχουν στην ίδια νοοτροπία. 

ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΕΣ ΤΗΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ

Κάθε Νοοτροπία εκφράζεται μέσα από 3 λειτουργίες: την Αναπαράσταση της Πραγματικότητας, την Αντίληψη της Πραγματικότητας και την Ταυτότητα.

1) Η Αναπαράσταση της  Πραγματικότητας

Είναι η εικόνα του κόσμου, η κοσμοθεωρία ή Αρχέτυπο. Η Αναπαράσταση της Πραγματικότητας σχετίζεται με τον ιδρυτικό μύθο κάθε πολιτισμού, αλλά και τον επικρατούντα μύθο της τέλειας όψης του. Όσο πιο κοντά σε διαχρονικές αλήθειες είναι αυτός ο μύθος, τόσο πιο μεγάλη θα είναι η διάρκεια ζωής αυτού του πολιτισμού. Ο Μεσαιωνικός μύθος της επίπεδης γης που ήταν κέντρο του κόσμου, δώρο του Θεού στα τέλεια ανθρώπινα πλάσματα, γκρεμίστηκε, όταν ο Κολόμβος ανακάλυψε την Αμερική και ο Κοπέρνικος το ηλιοκεντρικό σύστημα. Ο σύγχρονος μύθος της αιώνιας προόδου και της άνεσης που βασίζεται στον καταναλωτισμό μιας βιομηχανικής τεχνοκρατικής κοινωνίας, κλονίζεται από εικόνες φτώχειας και εξαθλίωσης που συνυπάρχουν με τις ειδυλλιακές εικόνες ευτυχισμένων καταναλωτών. 

2) Η Αντίληψη της Πραγματικότητας

Είναι ο τρόπος, τα μέσα, με τα οποία προσεγγίζει κάποιος την πραγματικότητα, που μπορεί αντικειμενικά να είναι πάντα ίδια, δεν την αντιλαμβάνονται όμως όλοι με τον ίδιο τρόπο. 

Κάθε αλλαγή στην Αντίληψη επιφέρει αλλαγές και στην Εικόνα του κόσμου κάθε λαού. Για παράδειγμα, η εσωστρεφής αντίληψη των Ινδών που έδιναν σημασία στην ακοή, τους οδήγησε στη συμβολική χρήση του ελέφαντα με τα μεγάλα αυτιά, σαν θεότητα της Σοφίας, ενώ η εξωστρεφής αντίληψη των Ελλήνων τους οδήγησε στη χρήση της κουκουβάγιας με τα μεγάλα μάτια που βλέπουν στη νύχτα, σαν έκφραση της θεότητας της Σοφίας, της Αθηνάς.

3) Η Ταυτότητα

Συνδέει την Αντίληψη της πραγματικότητας με την Αναπαράστασή της. Είναι η ενεργής τοποθέτηση του ατόμου ή της ομάδας σαν ένα λειτουργικό ον που βρίσκεται σ’ ένα συνεχές γίγνεσθαι, διαμορφώνοντας τις συνήθειες, που θεμελιώνουν την ομαδική Ταυτότητα, το σύνολο των ηθών και εθίμων κάθε λαού ή ομάδας.

ΤΑ ΤΕΣΣΕΡΑ ΣΥΣΤΑΤΙΚΑ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΜΙΑΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ

Η Νοοτροπία είναι το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης διαφόρων σφαιρών που συνοψίζονται σε τέσσερις:

1) Η σφαίρα της ΕΙΚΟΝΑΣ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ περιέχει τους μύθους, τα αρχέτυπα, τα μοντέλα δράσης και συμπεριφοράς ενός λαού, σε μια νοητική αρχιτεκτονική δομή που ονομάζεται νοοτροπία. Συμπεριλαμβάνει το Μύθο, τις τελετές, τους τύπους, τη συμβολική γλώσσα και τις παραστάσεις του Κόσμου.

2) Η σφαίρα των ΣΤΟΧΩΝ είναι τα μέσα και όχι ο αυτοσκοπός για να γίνει πράξη η εικόνα του κόσμου ενός λαού. Για παράδειγμα, σήμερα ο στόχος της κοινωνίας είναι η δημιουργία ενός μικροαστού καταναλωτή που προσπαθεί να αυξήσει τα καταναλωτικά του όρια.

3) Η σφαίρα της ΗΘΙΚΗΣ είναι το σύνολο των συναισθηματικών, ηθικών και φιλοσοφικών αξιών μιας κοινωνίας ή ομάδας που καθορίζει το καλό, το ωραίο, το αληθινό, ώστε να σχηματιστούν κρίσεις για τις καταστάσεις της πραγματικότητας. Αν η Ηθική δεν είναι σαφής και ξεκάθαρη, τότε οι συμπεριφορές θα είναι λανθασμένες κι η σταθερότητα του πολιτισμού κινδυνεύει από κατάρρευση. 

4) Η σφαίρα της ΑΠΟΦΑΣΗΣ καθορίζει τον τρόπο, με τον οποίο τα άτομα κάνουν τις επιλογές τους μέσα στην ομάδα, διακρίνοντας τα ουσιώδη από τα περιττά, σ’ ένα σύστημα καθορισμού προτεραιοτήτων. Η απόφαση απαιτεί ανδρεία, αποδοχή της ευθύνης και χρήση της Ελευθερίας.

ΟΙ ΔΥΟ ΑΞΟΝΕΣ ΜΙΑΣ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑΣ

Αυτές οι τέσσερις «σφαίρες» λειτουργούν ανεξάρτητα η κάθε μία, αλλά και σε αλληλεπίδραση μεταξύ τους, ενώ ανά δύο σχηματίζουν δύο άξονες έκφρασης του ατόμου, ατομικά ή ομαδικά:

1) Ο άξονας του «ΞΕΡΩ ΝΑ ΕΙΜΑΙ» καθορίζει την έκφραση του εαυτού μας σαν άτομα και σαν μέλη μιας ομάδας ή ενός πολιτισμού. Προσδιορίζουμε τον εαυτό μας μέσα από την ΕΙΚΟΝΑ ΤΟΥ ΚΟΣΜΟΥ μας που ορίζει την πραγματικότητα, στην οποία τοποθετούμαστε και από τους  ΣΤΟΧΟΥΣ μας που προσανατολίζουν αυτή την εικόνα, μέσα από τα βήματα της πραγμάτωσής της. 

2) Ο άξονας του «ΞΕΡΩ ΝΑ ΚΑΝΩ» είναι το πώς το άτομο ενεργεί στον κόσμο, πώς έρχεται σ’ επαφή μ’ αυτόν και πώς καθιερώνει τις σχέσεις με το περιβάλλον του. Αυτό γίνεται μέσα από την ΗΘΙΚΗ που προσανατολίζει και περιορίζει τις ΑΠΟΦΑΣΕΙΣ μας, ενώ αυτές με τη σειρά τους δυναμώνουν την Ηθική, καθώς την κάνουν βιωματική εμπειρία κι όχι θεωρητική στάση.

ΕΣΩΤΕΡΙΚΗ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΚΑΙ ΝΟΟΤΡΟΠΙΑ

Αυτό που οι σύγχρονοι ερευνητές και κοινωνιολόγοι ονομάζουν «Νοοτροπία», έχει απασχολήσει, εδώ και καιρό, ανθρώπους που ψάχνουν να βρουν την Αλήθεια μέσα από τη Φιλοσοφία και τον Εσωτερισμό. 

Οι παραδόσεις του παγκόσμιου Εσωτερισμού, όπως και η νεώτερη επιστημονική έρευνα, λένε ότι ο κόσμος μας είναι φτιαγμένος από ενεργειακά επίπεδα διαφόρων συχνοτήτων που μπορούν να χωριστούν σε 4 βασικά επίπεδα: το υλικό (ανόργανο), το ζωτικό (οργανικό), το συναισθηματικό και το νοητικό. Με τον ίδιο τρόπο που κατασκευάζονται υλικά αντικείμενα στο υλικό επίπεδο, μπορούν να κατασκευαστούν και στα άλλα τρία. 

Ένα δονητικό παράγωγο στο νοητικό επίπεδο που κατασκευάζεται από ένα σύνολο πολυάριθμων όντων, τα οποία ενώνουν τη θέλησή τους σ’ έναν ομαδικό σκοπό, θεωρείται μια «ομαδική σκεπτομορφή» ή ένα ΕΓΡΗΓΟΡΟΣ. Το επίπεδο που μπορεί να έχει το κάθε Εγρηγορός, καθορίζεται από το σκοπό του. Τα Εγρηγορότα τρέφονται με νοητική ενέργεια, αλλά κι αυτά με τη σειρά τους τρέφουν με την ενέργειά τους τις μεμονωμένες ιδέες. Θα μπορούσαμε λοιπόν να πούμε ότι κάθε πολιτισμός, κάθε Νοοτροπία που γεννιέται, δεν είναι παρά ένα Εγρηγορός που γεννιέται από μια ομαδική Εικόνα του κόσμου μαζί με το Σκοπό, την Ηθική και τις Αποφάσεις του λαού που το γεννάει. 

Όταν εκπληρωθεί ο σκοπός ενός εγρηγορότος, αρχίζει ο εκφυλισμός του. Ο «θάνατος» ενός εγρηγορότος σημαίνει τη σταδιακή αποδυνάμωσή του με εύλογη συνέπεια την παρακμή της ιδεολογίας, θρησκείας ή πολιτισμού, καθώς τα ανώτερα επίπεδα, τα Αρχετυπικά ή τα επίπεδα του Αιώνιου Μύθου που πριν το έτρεφαν, τώρα δεν το τροφοδοτούν με ανώτερη ενέργεια. Θα λέγαμε ότι διακόπτεται η επαφή με το Μύθο που γεννάει μια Νοοτροπία ή έναν Πολιτισμό και χάνεται ο Σκοπός του.

Αυτός ο κύκλος γέννησης, ακμής, φθοράς και θανάτου σ’ όλα τα ζωντανά πλάσματα αλλά και στους πολιτισμούς, υπόκειται σε Νόμους που καθορίζουν μια κυκλική επιστροφή των μορφών, κάτι που είναι κοινό σε όλους τους πολιτισμούς και τις νοοτροπίες. Ακόμη και μια πρόχειρη ματιά σήμερα, μας δείχνει την κυκλική επιστροφή τάσεων και προτιμήσεων, μέσα στον ίδιο πολιτισμό, με τη μορφή μόδας, ακόμα και σε περιόδους πολύ μικρές, όπως λίγες δεκαετίες.

ΣΗΜΕΡΑ

Ο σύγχρονος κόσμος βρίσκεται σε σύγχυση. Η ολιστική αντίληψη του κόσμου που βρίσκεται μέσα στη Φιλοσοφία κάθε λαού χάθηκε, όταν χωρίστηκε από τον δρόμο της Λογικής που τεμαχίζει τα πράγματα και θεωρεί τη Φιλοσοφία σαν μια επιστήμη ακόμη, ανεξάρτητη από τις άλλες. Η αντίληψη του κόσμου περιορίστηκε στο αισθητό και υλικό. Το Ιερό που προσδιορίζει το κέντρο του Κόσμου και του Ατόμου, έγινε αντικείμενο φανατικής διαμάχης ανάμεσα σε «ειδήμονες».  Η Λογική αποχωρίστηκε από το Φανταστικό και ο Μύθος έγινε παραμύθι, αφήνοντας τη ζωή μας άδεια από σκοπό, από προορισμό, από αξίες.

Οι άνθρωποι διαμορφώνουν τη νοοτροπία τους με βάση τη λογική του δυνατότερου, λειτουργώντας άλλοι σαν «καρχαρίες» και άλλοι σαν «κυπρίνοι» σ’ έναν κόσμο που χαρακτηρίζεται από την ανταγωνιστική νοοτροπία της κυριαρχίας του δυνατότερου καταναλωτή ή του δυνατότερου δημιουργού καταναλωτικών αναγκών. Ανάμεσα σ’ αυτές τις κυρίαρχες στάσεις είναι ελπιδοφόρο ότι υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι ανάμεσά μας που λειτουργούν σαν «δελφίνια». Που προσπαθούν να έχουν συνείδηση του πώς σκέφτονται, κρίνουν τους κανόνες του παιχνιδιού και τους αποδέχονται ή όχι, ανάλογα με το αν συμβαδίζουν με το σύστημα αξιών τους, δεν λειτουργούν με φόβο αλλά ούτε και μ’ απληστία. Έχουν όραμα και ιδανικά, χτίζουν το δικό τους Μύθο διαμορφώνοντας την Εικόνα του Κόσμου τους και τους Σκοπούς τους με υλικά διαχρονικά και αληθινά ενώ παράλληλα δίνουν στον εαυτό τους ένα σύστημα Ηθικής και Αποφάσεων που, αντί να τους περιορίζει, τους βοηθάει να περάσουν σ’ έναν κόσμο με μεγαλύτερα όρια, να περάσουν από το Εγώ στο Εμείς. 

Η επιλογή της ελευθερίας, με τίμημα ίσως τον πόνο και το «ξεβόλεμα», η επιλογή δηλαδή του κόκκινου χαπιού του «Μatrix» έναντι του μπλε, του βολέματος, της άνεσης και της άγνοιας, ίσως είναι μονόδρομος για την επιβίωση του πολιτισμού μας και της ανθρωπότητας ολόκληρης. 

Αυτή η ενεργητική στάση επιτρέπει τη γέννηση μιας νέας Νοοτροπίας, άρα κι ενός νέου Πολιτισμού που δεν περιμένει το γκρέμισμα του παλιού και φθαρμένου για να γεννηθεί, αλλά περνάει μέσα από αυτόν, ενώνοντας το Παλιό με το Νέο, το Αιώνιο με το Υλικό, δίνοντας ελπίδα και αισιοδοξία σ’ όσους ανησυχούν και αναρωτιούνται για το μέλλον του Πολιτισμού μας.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

-«Η ΝΕΑ ΑΝΘΡΩΠΟΛΟΓΙΑ», Fernand Schwarz,  Εκδ. Νέα Ακρόπολη, 1991

-«ΤΟ ΜΥΣΤΗΡΙΟ ΤΩΝ ΚΥΚΛΩΝ», H. P. Blavatsky, Εκδ. Ιάμβλιχος, 1991

-«Η ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΤΟΥ ΔΕΛΦΙΝΙΟΥ», Dudley Lynch – Paul Kordis, Εκδ. Νέα Σύνορα, 1995

-«ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΕΠΙΣΤΟΛΕΣ ΤΩΝ ΔΙΔΑΣΚΑΛΩΝ ΣΟΦΙΑΣ», Roger de Pins, Εκδ. Τετρακτύς, 1997,

-«Η ΕΞΕΓΕΡΣΗ ΤΩΝ ΜΑΖΩΝ», Ορτέγα Υ Γκασσέτ, Εκδ. Δωδώνη, 1972

-«ΠΑΡΕ ΤΟ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΑΠΙ», Glenn Yeffeth – David Gerrold, Εκδ. Summedale Publishers Ltd, 2003

-«ΤΟ ΚΥΜΒΑΛΕΙΟ: Η ΕΡΜΗΤΙΚΗ ΕΠΙΣΤΗΜΗ», Τρεις Μύστες, Εκδ. Νέα Ακρόπολη, 2002

-«LA BOYSSOLE DE STYLES DE VIE», Ed. D’ Organixation, Paris 1985

-«VOUS ET LES FRANCAIS», B. Cathelet et G. Mermet, Flammarion, Paris 1985

nea-acropoli-athens

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ