Η Σταύρωση του Χριστού

Τετέλεσται 

καὶ κλίνας τὴν κεφαλὴν παρέδωκε τὸ πνεῦμα

(Ἰω. ιθ΄ 30)

Σήμερον κρεμᾶται ἐπί ξύλου, 

ὁ ἐν ὕδασι τήν γῆν κρεμάσας. 

Στέφανον ἐξ ακανθῶν περιτίθεται, 

ὁ τῶν ἀγγέλων βασιλεύς. 

Ψευδῆ πορφύραν περιβάλλεται, 

ὁ περιβάλλων τόν οὐρανόν ἐν νεφέλαις. 

Ῥάπισμα κατεδέξατο, 

ὁ ἐν Ἰορδάνῃ ἐλευθερώσας τόν Ἀδάμ. 

Ἥλοις προσηλώθη, ὁ νυμφίος τῆς Ἐκκλησίας. 

Λόγχῃ ἐκεντήθη, ὁ υἱός τῆς Παρθένου. 

Προσκυνοῦμεν σου τά Πάθη, Χριστέ. 

Δεῖξον ἡμῖν καί τήν ἔνδοξόν σου Ἀνάστασιν.

Γράφει η Ελένη Δραμπάλα

Η προσεκτική διατύπωση του Ιωάννη "τότε οὖν παρέδωκεν αὐτὸν αὐτοῖς" (δηλ. στους ιουδαίους ή και προς χάρι των ιουδαίων, πρβλ. Λκ. 23,25), αποσκοπεί στο να υπογραμμίσει την ενοχή και την απόλυτη ευθύνη των Ιουδαίων για την σταύρωση, μολονότι την εκτέλεσή της ανέλαβαν φυσικά οι ρωμαίοι στρατιώτες. Αυτοί είναι το υποκείμενο του "παρέλαβον οὖν τὸν Ἰησοῦν".

Ο Γολγοθάς, ή (θηλ.) η Γολγοθά [αραμ. gulgulta, εβρ. gulgoleth], σημαίνει «κρανίο», προφανώς από το σχήμα της τοποθεσίας, ευρισκόταν δε εκτός των τειχών της πόλης "διὸ καὶ Ἰησοῦς ... ἔξω τῆς πύλης ἔπαθεν" (Εβρ. 13,12). Η σημερινή του θέση μέσα στη βασιλική του Ναού της Αναστάσεως, παρόλες τις ριζικές καταστροφές που υπέστη ο τόπος το 70 και ιδίως το 135 μ.Χ., είναι πολύ πιθανή. Το 135 μ.Χ. ο Αδριανός ανέσκαψε εκ θεμελίων την πόλη και την επανέκτισε εξ αρχής ως καθαρά ρωμαϊκή πόλη με το όνομα Aelia Capitolina, απαγορεύοντας μάλιστα εντελώς στους Ιουδαίους κάθε είδους πρόσβαση στη νέα πόλη, ακόμα και για επίσκεψη (Δίωνος του Κασσίου, Ρωμ. Ιστ. 69,12, Ευσεβίου Εκκλ. Ιστ. 4,6). Οι Διαμαρτυρόμενοι, ερχόμενοι πολύ αργά στην ιστορία, επέλεξαν δικής τους εμπνεύσεως τοποθεσία για τον Γολγοθά, τον λεγόμενο "Garden Tomb", βορειοανατολικά του ναού της Αναστάσεως, τοποθεσία χωρίς καμμία ιστορική βάση. 

Η ποινή της Σταυρώσεως δεν ήταν ρωμαϊκή εφεύρεση. Η προέλευσή της είναι ανατολική. Δεν εφηρμόζετο ποτέ σε ρωμαίους πολίτες, αλλά προορίζετο μόνο για στασιαστές, δούλους και ληστές.

Ο Σταυρός απετελείτο από δύο πασσάλους, έναν κάθετο και έναν οριζόντιο, το λεγόμενο patibulum. Ο κάθετος ήταν μόνιμα στερεωμένος στους τόπους εκτελέσεων, ενώ ο κατάδικος έπρεπε να φέρει ο ίδιος στους ώμους του μόνο το patibulum (Πλουτάρχου, Ηθικά 554a "ἕκαστος κακούργων ἐκφέρει τὸν αὑτοῦ σταυρόν"). Σίμων ο Κυρηναίος ήταν τυχαία παρευρισκόμενος και υποχρεώθηκε να βοηθήσει τον ήδη εξουθενωμένο από την ανελέτητη μαστίγωση Ιησού.

Το patibulum τοποθετείτο σε ειδική εσοχή επί του κάθετου ξύλου σε σχήμα σταυρού (crux immissa), είτε σε σχήμα Τ (crux commissa). Τα άκρα του καταδίκου εδένοντο ή προσηλώνοντο επί του σταυρού. Ένα μικρό ξύλο, κάτι σαν υποτυπώδες "στασίδι", στήριζε κάπως το σώμα του καταδίκου περίπου στη μέση του σταυρού. Το 1968 βρέθηκαν σ' ένα τάφο του 1ου αι. μ.Χ. στο Givat ha-Mivtar, βορειανατολικά της Ιερουσαλήμ, οστά ατόμου, που είχε υποστεί την ποινή της σταυρώσεως. Τα πόδια βρέθηκαν σταυρωτά καρφωμένα με σιδερένιο και μάλιστα γυρισμένο καρφί μήκους 18 εκ. Το ένα πόδι έφερε συντριπτικό κάταγμα και το άλλο ήταν σχεδόν θρυμματισμένο (N.Haas "Anthropological Observations on the Skeletal Remains from Givat ha-Mivtar", Israel Exploration Journal 20 [1970] σ. 38-59). 

Ο θρήνος των γυναικών στον Λουκά, αντιφατικός μετά την ομόθυμη καταδίκη, δεν μένει χωρίς απάντηση από τον Ιησού. Με λόγια που απηχούν τον Ωσηέ 9,14, στον στ. 29 και ευθεία παράθεση του Ωσηέ 10,8 στον στ. 30, ο Ιησούς καταλήγει με μιά απειλητική παροιμία στον στ. 31. Το νόημα είναι: εάν αυτή είναι η τύχη ενός αθώου, διανοηθείτε τί πρέπει να περιμένει τον ένοχο (Πρβλ. Παρ. 11,31).  

Ο «ἐσμυρνισμένος οἶνος» ήταν οίνος με ρητίνη από σμύρνα, δηλ. μυρτιά, ενώ λειτουργούσε ως αναλγητικό του πόνου των καταδίκων. 

Το «ὄξος», δηλ. ξύδι, προφανώς ήταν η posca, ένα συνηθισμένο ποτό που έπιναν οι ρωμαίοι στρατιώτες (ξύδι αραιωμένο με νερό) για να κόβει τη δίψα. 

Ο ύσσωπος της Παλαιστίνης (εβραϊκά ezobh και αραμαϊκά zofa), είναι αρωματικό φυτό της κατηγορίας ματζουράνα, θυμάρι ή ρίγανη και μ’ αυτό αρωμάτιζαν το κρασί. Τους θυσσάνους του υσσώπου χρησιμοποιούσαν για εξαγνιστικούς ραντισμούς και καθαρμούς με αίμα και νερό και, στην προκειμένη περίπτωση, ο κάλαμος που επάνω του είχε προσαρτηθεί ο σπόγγος με το ξύδι, ήταν από τον ύσσωπο.

Και οι τέσσερεις Ευαγγελιστές συμπεριλαμβάνουν την λεπτομέρεια του διαμερισμού των ενδυμάτων του Ιησού, επειδή στην πράξη αυτή η πρώτη εκκλησία διείδε την εκπλήρωση του ψαλμικού "διεμερίσαντο τὰ ἱμάτιά μου ἑαυτοῖς καὶ ἐπὶ τὸν ἱματισμόν μου ἔβαλον κλῆρον" (Ψ. 21,19, Εβρ. 22,18). Η αναφορά στον ψαλμό υπογραμμίζει για μιά ακόμη φορά ότι όλα γίνονται με βάση το Σχέδιο του Θεού. Ο Ιωάννης είναι περισσότερο λεπτομερής. Αποτελούσε καθιερωμένη συνήθεια οι στρατιώτες, που ελάμβαναν μέρος στην εκτέλεση να μοιράζονται τα υπάρχοντα του καταδίκου. Προφανώς, κατά τον Ιωάννη, ήταν τέσσερεις. 

Ο χιτώνας ήταν συνήθως το τελευταίο εσωτερικό ρούχο, με το οποίο μάλιστα και εκοιμώντο. Εν τούτοις, ο Ιώσηπος αποκαλεί ποδήρη χιτώνα τον εξωτερικό εξ υακίνθου (δηλ. κυανού χρώματος), μονοκόμματο χωρίς μανίκια μανδύα του αρχιερέως "ἔστι δ' ὁ χιτὼν οὗτος οὐκ ἐκ δυοῖν περιτμημάτων, ὥστε ῥαπτὸς ἐπὶ τῶν ὤμων εἶναι καὶ περὶ τὴν πλευράν" (Ιουδ. Αρχαιολογία 3,161). Άρα, ήταν και αυτός άραφος, όπως του Χριστού. Είναι, επομένως, δυνατόν και εδώ να πρόκειται για εξωτερικό ένδυμα και μάλιστα καλής ποιότητος. Λανθάνων συμβολισμός εν σχέσει προς τον χιτώνα του αρχιερέως δεν φαίνεται πιθανός, γιατί ο Ιωάννης δεν τον εκμεταλλεύεται. 

Η "τρίτη ώρα" (09:00) του Μάρκου, δεν συμφωνεί με το χρονοδιάγραμμα του Ιωάννη "ὥρα ἕκτη" (12:00). 

Από τον Σουετώνιο γνωρίζουμε ότι στις εκτελέσεις κρεμούσαν στον λαιμό των καταδίκων επιγραφή με την κατηγορία, για την οποία κατεδικάζοντο. Η επιγραφή της "αιτίας" (causa poenae) του Ιησού, δείχνει για μια ακόμη φορά την εκ μέρους του Πιλάτου αδιάφορη ειρωνεία, με την οποία αντιμετώπισε τις κατηγορίες των Ιουδαίων στην υπόθεση του Ιησού. 

Ο εμπαιγμός εκ μέρους των αρχιερέων και γραμματέων και ιδίως η φράση "Ὁ Χριστός, ὁ βασιλεὺς Ἰσραήλ, καταβάτω νῦν ἀπὸ τοῦ σταυροῦ, ἵνα ἴδωμεν καὶ πιστεύσωμεν", παραπέμπει στην τύχη που επιφυλάσσεται στον "δίκαιο", της Σοφίας Σολομώντος, ο οποίος "ἐπαγγέλλεται γνῶσιν ἔχειν Θεοῦ καὶ παῖδα Κυρίου ἑαυτὸν ὀνομάζει" (2,13).  

Οι ληστές, οι οποίοι συνεσταυρώθηκαν με τον Ιησού, ενδεχομένως να ανήκαν σε επαναστατικές ομάδες εθνικιστών, όπως ο ληστής, κατά τον Ιωάννη στασιαστής, κατά τον Μάρκο Βαραββάς. 

Η ύστατη κραυγή του Ιησού "Ἐλωΐ", αποτελεί αποκορύφωση του γεγονότος της Σταύρωσης. Δεν πρόκειται για κραυγή απελπισίας, αλλά για ταύτιση προς τον πάσχοντα δίκαιο του ψαλμού, ο οποίος, παρά την αδικία που υφίσταται, στο τέλος σώζεται, επειδή εξακολουθεί να ελπίζει στον Κύριο. 

Το καταπέτασμα του ναού, είναι ένα από τα δύο παραπετάσματα, που διέθετε ο Ναός του Ηρώδη του Μεγάλου. Το πρώτο εκρέμετο στην πύλη του "αγίου" και το δεύτερο χώριζε το "άγιον" από το "άγιον των αγίων". Εδώ πρόκειται για το δεύτερο καταπέτασμα. 

Η συσκότιση, στην Παλαιά Διαθήκη είναι κι αυτή σημείο θεοφανείας. Πιθανώς να εννοείται επί πάσαν την γην Ιουδαίας. Τόσο ο σεισμός όσο και το σκότος, εδώ αποτελούν αποκαλυπτικά φαινόμενα, που σηματοδοτούν και συνοδεύουν τον θάνατο του Υιού του ανθρώπου. 

Η έννοια του "τετέλεσται" είναι ότι όλα συντελέσθηκαν σύμφωνα με το Σχέδιο του Θεού εν είδει θριάμβου. 

Οι Εβραίοι, σύμφωνα με το Δευτερονόμιο 21,22-23, δεν επέτρεπαν το πτώμα του νεκρού να μείνει άταφο μετά τη δύση του ηλίου γιατί «μολύνει τη γη». Έτσι, από φόβο μήπως οι κατάδικοι πεθάνουν κατά τη διάρκεια του Σαββάτου και μείνουν άταφοι λόγω της αργίας, έπρεπε να επισπευθεί ο θάνατος με την εφαρμογή της θραύσης των σκελών (crurifragium), που γινόταν με πολύ βαριά σιδερένια εργαλεία, ήταν πολύ επώδυνη και συντόμευε το μαρτύριο, διότι ο θάνατος πάνω στο σταυρό ήταν αργός και βασανιστικός με φρικτούς πόνους και η διαδικασία του θανάτου μπορούσε να διαρκέσει ακόμα και ημέρες. Η θραύση, λοιπόν, των κάτω άκρων ήταν τμήμα της ποινής και εφαρμοζόταν πριν επέλθει ο θάνατος. Στην περίπτωση του Ιησού αυτό δεν έγινε. 

Ο Ιωάννης ολοκληρώνοντας το Ευαγγέλιό του λέγει ότι «οὐ κατέαξαν αὐτοῦ τὰ σκέλη», και μάλιστα ότι ο Ιησούς είναι ο πασχάλιος αμνός. Αυτό το λέγει, διότι στο εβραϊκό Πάσχα, όταν πρόσφεραν την αιματηρή θυσία στο Ναό του Σολωμώντα με τον αμνό, απαγορευόταν να σπάσουν τα κόκκαλα του αμνού. Η σφαγή του γινόταν με ειδικό τρύπημα κατευθείαν στη καρδιά του ζώου από τον ιερέα. Έτσι ο Ιωάννης θεώρησε τον Ιησού αμνό. Τώρα, πώς κατάλαβαν ότι είχε ήδη πεθάνει: τον τρύπησαν με τη λόγχη και λέει ο ίδιος Ευαγγελιστής ότι «ἐξῆλθεν αἷμα καὶ ὕδωρ», πράγμα που σημαίνει ότι από το σώμα νεκρού δεν ρέει αίμα. 

Υπάρχει, όμως, εξήγηση του φαινομένου αυτού (W.D.Edwards, W.J.Gabel, F.E.Hosmer, “On the Physical Death of Jesus Christ” in Journal of the American Medical Association 255 [1986] σ. 1455-63): Αν η λόγχη του στρατιώτη έφθασε μέχρι την καρδιά, τότε το αίμα μπορεί να προήλθε ή από τον δεξιό καρδιακό κόλπο ή από τη δεξιά κοιλία, όπου το αίμα δεν πήζει σ’ αυτόν που πρόσφατα πέθανε, ή διαφορετικά, από συλλογή αιμορραγικού υγρού στο περικάρδιο (αιμοπερικάρδιο). Το αναφερόμενο ύδωρ, ήταν ορώδες πλευριτικό και περικαρδιακό υγρό, που ήταν σε μικρότερη ποσότητα και προηγήθηκε από την εκροή αίματος. Τώρα στην περίπτωση που ελαττώνεται ο όγκος του αίματος, λόγω αιμορραγίας ή αφυδατώσεως ή και επικείμενης οξείας καρδιακής ανεπάρκειας, παράγεται ορώδες υγρό στον υπεζωκότα και στο περικάρδιο, που προέρχεται από τα αγγεία. Περαιτέρω, ο ιατροδικαστής A.F.Sava (“The Wound in the Side of Christ” , Catholic Biblical Quarterly 19, σ. 343-346) αναφέροντας τη δική του άποψη, θεωρεί ότι το αίμα από το εσωτερικό της καρδιάς και το περικαρδιακό και το πλευριτικό υγρό θα εύρισκαν διέξοδο από την οπή της λόγχης και θα χυνόταν στο κάτω μέρος της αντίστοιχης θωρακικής κοιλότητας, οπότε θεωρεί, ότι το αίμα και το ύδωρ ήταν αιμορραγικό πλευριτικό υγρό, η ανάπτυξη του οποίου είχε προκληθεί ήδη από την αδυσώπητη μαστίγωση μέσα στον θωρακικό λωβό, μεταξύ των δύο υμένων του υπεζωκότος. Η λόγχη δεν είναι απαραίτητο να έφθασε στην καρδιά, διότι το λιμνάζον αυτό αιμορραγικό υγρό καθιζάνει και σχηματίζει δύο στρώματα, το χαμηλότερο των οποίων είναι βαθυέρυθρο και το υψηλότερο διαυγές αχυρόχρουν. Το υγρό αυτό εξερχόμενο από την πλευρά, δικαιώνει λόγω της διχρωμίας του την περιγραφή του Ιωάννη, διότι μάλλον η λόγχη τρύπησε το κατώτερο στρώμα. 

Ο Ιωάννης, βέβαια, δεν είχε υπόψη του μία τέτοια εξήγηση όταν έγραφε το Ευαγγέλιό του. Για εκείνον, ο Εσταυρωμένος είναι ο πασχάλιος αμνός.  Επίσης, ο Ιωάννης επιθυμούσε να καταδείξει ότι ο Ιησούς Χριστός πέθανε όντως ως κανονικός άνθρωπος, καταπολεμώντας κατ' αυτόν τον τρόπο και τις δοκητικές τάσεις της εποχής εκείνης. 

Ο εκατόνταρχος ή κεντυρίων, αποτελεί το πρώτο παράδειγμα αποδοχής του Ιησού Χριστού εκ μέρους των εθνικών, επακόλουθο της ρήξης του καταπετάσματος του Ναού.

Η Μαρία η Μαγδαληνή (δηλ. από τα Μάγδαλα) δεν ταυτίζεται προς την αμαρτωλή γυναίκα που εκόμισε αλάβαστρο μύρου στην οικία του Φαρισαίου, αλλά προς την Μαρία την Μαγδαληνή "ἀφ' ἧς δαιμόνια ἑπτὰ ἐξεληλύθει" (Λουκ. 8,2).

Σύμφωνα με την Γνωστική Γραμματεία, η Μαρία η Μαγδαληνή έχει πρωτεύοντα ρόλο, ιδίως στο Ευαγγέλιο του Φιλίππου, αλλά αυτό δεν εκπλήσσει, αφού στα γνωστικά κείμενα κυρίαρχο ρόλο παίζουν συνήθως δευτερεύοντα πρόσωπα της ευαγγελικής διήγησης (π.χ. Θωμάς, Ιούδας), τα οποία υποτίθεται ότι είναι φορείς της "εσωτερικής διδασκαλίας" του Ιησού, απορριπτέας από την εκκλησία. Στο Ευαγγέλιο του Φιλίππου, η Μ.Μαγδαληνή παρουσιάζεται ως συνοδός του Ιησού, την οποία μάλιστα ο Ιησούς φιλάει στο στόμα. Για όσους γνωρίζουν τον γνωστικισμό, αυτό δεν προσάγεται ως ένδειξη ερωτικών σχέσεων, όπως εύλογα θα περίμενε κανείς, αλλά ακριβώς το αντίθετο. Το "γνωστικό" ιδεώδες είναι η αποκατάσταση της ενότητας όλων των αντιθέσεων, μέσα στις οποίες το κακό έχει κατακερματίσει τον κόσμο μας (φως-σκότος, σώμα-ψυχή, ύλη-πνεύμα, άρσεν-θήλυ). 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:

Σταμ. Ν. Χατζησταματίου, «ΤΟ ΠΑΘΟΣ ΤΟΥ ΙΗΣΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΣΤΑ ΕΥΑΓΓΕΛΙΑ», Αθήνα 2007.

avagnon

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ