Αρχίλοχος ερωτικός και πολεμικός

Καταλαβαίνουμε από την πρώτη κιόλας διερευνητική ανάγνωση ότι ένας ποιητής θα αγγίξει από κάποια πλευρά την ψυχή μας (ή όποιο άλλο όργανο διαθέτει ο κάθε αναγνώστης γι’ αυτόν τον σκοπό), όταν διαβάζοντας τα ποιήματά του συναντήσουμε έναν έστω στίχο που θα μας αναγκάσει να σταματήσουμε για μια στιγμή το γύρισμα των σελίδων και να τον επαναλάβουμε κουνώντας τα χείλη μας ελαφρά για να τον ακούσουμε άλλη μια φορά και να δώσουμε στο μυαλό μας τον χρόνο να προσπαθήσει να ξεδιαλύνει το μαγικό αποτέλεσμα που μόλις αντιληφθήκαμε να συμβαίνει μέσα μας. Ο στίχος αυτός θα είναι στο εξής το κλειδί που θα ξεκλειδώσει όλα ίσως τα ποιήματα του ποιητή και θα μας επιτρέψει να εισέλθουμε στον κόσμο του και να τριγυρίζουμε εκεί μέσα ελεύθερα.

Ο στίχος του Αρχίλοχου που από την πρώτη στιγμή σφηνώθηκε στο μυαλό μου και δεν έλεγε να ξεκολλήσει μέχρι, με οδηγό αυτόν, να ανακαλύψω και όλους τους υπόλοιπους ήταν ο εξής:

για λίγο μόνο να γινότανε

το χέρι της Νεοβούλης να αγγίξω

Ο Αρχίλοχος δηλαδή που πρωτοδιάβασα, πριν ακόμη κλείσω τα είκοσι μου χρόνια, ήταν ένας τρυφερός ερωτικός ποιητής που, κι αν είχε ζήσει είκοσι έξι αιώνες πριν από τον καιρό μας, δεν επιθυμούσε κάτι διαφορετικό απ’ ό,τι ζητούσα κι εγώ τότε:

να αγγίξει μια στιγμή το χέρι, έστω, του κοριτσιού που αγαπούσε – με την πονηρή μάλιστα και σχολαστική επισήμανση των φιλολόγων ότι ο ίδιος αυτός στίχος μπορεί ενδεχομένως να διαβαστεί έτσι που να δηλώνει την επιθυμία του ποιητή όχι μόνο ν’ ακουμπήσει απαλά την αγαπημένη του Νεοβούλη, αλλά να της βάλει χέρι. Ένας ερωτικός ποιητής ήταν, λοιπόν, κι αυτός, όπως η Σαπφώ (πιο τολμηρός όμως), την ποίηση της οποίας ήδη γνώριζα καλά και όσο κι αν αγαπούσα τους εξαίσιους ήχους που έβγαζε η λύρα της δεν έπαυα να τη βρίσκω μονόχορδη· σαν η ζωή της να ήταν ολότελα κυριευμένη από ένα μόνο πάθος – με χιλιάδες βέβαια αποχρώσεις και παραλλαγές.

Ο Αρχίλοχος όμως ήταν άλλο πράγμα. Αυτός ήταν συγχρόνως τρυφερός ερωτευμένος και παθιασμένος εραστής αλλά και πολεμιστής, ένας στρατιώτης ο οποίος μιλάει με τη δική του φωνή (και όχι με εκείνη του Ομήρου ή κάποιου άλλου επικού ποιητή, όπως έκανε ο Αχιλλέας ή ο Έκτορας, φερ’ ειπείν) και μιλάει για τη σκληρή πραγματικότητα που βιώνει ο ίδιος και για τις μάχες που όλοι δίνουμε, στον πόλεμο και στον έρωτα, στις φιλίες και στην πολιτική, στη ζωή μας καθημερινά:

είμαι στρατιώτης, τον Ενυάλιο Άρη υπηρετώ,

μα είμαι και ποιητής, το δώρο, που όλοι τ’ αγαπάνε,

των Μουσών πολύ καλά το ξέρω

Τι περισσότερο, τι πιο πλήρες μπορούσε να ζητήσει ένας νέος, φανατικός για γράμματα και, όπως όλοι οι νέοι, φανατικός για τη ζωή, προκειμένου ν’ αγαπήσει έναν ποιητή; Ρίχτηκα, πρώτη φορά τότε, με λύσσα να διαβάζω και να μεταφράζω τα αποσπάσματα του Αρχίλοχου. Κι αν είναι αλήθεια πως έμαθα αρχαία ελληνικά προσπαθώντας να διαβάσω τον Όμηρο (εννοώ πέρα από εκείνα που είχα ήδη διδαχθεί στο σχολείο), δεν είναι όμως και ψέμα αν προσθέσω ότι στην πραγματικότητα έμαθα αρχαία ελληνικά για να μεταφράσω τον Αρχίλοχο: δαπάνησα έναν περίπου χρόνο – μια δαπάνη που δεν μου απέφερε παρά μόνο κέρδος – παλεύοντας με τα θραύσματα και τις σπαραγμένες λέξεις του πάριου ποιητή, για να μη σταματήσω οριστικά παρά μόνο αφού είχα φέρει στη γλώσσα μου μια σαρανταριά από τα αποσπάσματά του. Είκοσι πέντε χρόνια έχουν περάσει από τότε· βρήκα πάλι το τετράδιο με το κίτρινο εξώφυλλο που τα ‘χα γραμμένα και βάλθηκα να τα ξανακοιτάω.

μ’ έχει διαλύσει ολότελα κείνος ο πόθος,

φίλε μου, που παραλύει το σώμα

 Χαράλαμπος Γιαννακόπουλος

charalamposgiannakopoulos

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ