Παιχνίδια που παίζουν τα πρωτεύοντα

Η βιολογική εξέλιξη και η οικονομική υπόσταση των ανθρώπινων σχέσεων — υπό το πρίσμα της θεωρίας παιγνίων (κυρίως).

• Γιατί δύο άγνωστοι στο ασανσέρ στέκονται όσο μακριά γίνεται ο ένας από τον άλλο, αποφεύγοντας να κοιτάζονται και να κινούνται;

• Γιατί οι άνθρωποι, όπως και οι πίθηκοι, είναι γενναιόδωροι και αλτρουιστές υπό το βλέμμα των άλλων, αλλά εγωιστές και κακόβουλοι στο σκοτάδι της ανωνυμίας;

• Γιατί οι καθηγητές και τα ανώτερα στελέχη των επιχειρήσεων απαντούν με ολιγόλογα ή αυτοματοποιημένα ιμέιλ στους φοιτητές και στους υφισταμένους τους έναντι των συχνών και μακροσκελών μηνυμάτων εκείνων; Σχετίζεται αυτό με τους κανόνες που ρυθμίζουν την ανταλλαγή περιποιήσεων μεταξύ κυρίαρχων και υποτελών ατόμων στους χιμπαντζήδες;

• Γιατί οι πιο σταθεροί ερωτικοί δεσμοί και γάμοι είναι εκείνοι στους οποίους έχει αποσαφηνιστεί ποιος σύντροφος «κάνει κουμάντο»;

• Γιατί στους ανθρώπους, όπως και στα άλλα ζωικά είδη, κυριαρχεί ο νεποτισμός; Είναι ίδιος ο νεποτισμός των μακάκων με τον νεποτισμό των ανθρώπων; Και πώς σχετίζεται με αυτόν η δράση της μαφίας;

• Γιατί έχουμε την τάση να βλέπουμε τους εαυτούς μας καλύτερους, περισσότερο έξυπνους και πιο επιτυχημένους απ’ ό,τι μας θεωρούν οι άλλοι; Και τι κοινό υπάρχει μεταξύ της επίδειξης των δοντιών στους μακάκους ρέζους και του ανθρώπινου χαμόγελου;

Εκατοντάδες παρόμοια ερωτήματα θέτει και απαντά στο παρόν βιβλίο ο επιφανής πρωτευοντολόγος Dario Maestripieri, ο οποίος έχει αφιερώσει τη ζωή του στη μελέτη των κοινωνιών των πρωτευόντων, προσπαθώντας να διαλευκάνει τις περίεργες συνήθειες που διέπουν τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις των ανθρώπων.

Για το μεγαλύτερο μέρος της συμπεριφοράς μας, εντοπίζει αντιστοιχίες στις συνήθειες των στενότερων εν ζωή συγγενών μας (χιμπαντζήδων, γοριλλών, ουραγκοτάγκων, γιββώνων, μακάκων και μπαμπουίνων) και βρίσκει ομοιότητες σε αναπάντεχες κοινωνικές καταστάσεις.

Μια στενά σωματική τελετουργία δοκιμασίας του δεσμού στους μπαμπουίνους διαφωτίζει το γιατί φιλιούνται ερωτικά οι άνθρωποι.

Ο περιορισμός δύο μακάκων σε ένα μικρό κλουβί δείχνει γιατί οι άνθρωποι νιώθουν τόσο άβολα με έναν άγνωστο μέσα στο ασανσέρ.

Ο νεποτισμός των πρωτευόντων εξηγεί το γιατί εμείς προωθούμε τους συγγενείς και τους προστατευόμενούς μας στον στρατό, στον ακαδημαϊκό χώρο, στις δημόσιες υπηρεσίες.

Οι κώδικες που διέπουν τη συμπεριφορά μας είναι το αποτέλεσμα εκατομμυρίων ετών εξέλιξης πριν από την εμφάνιση των σύγχρονων ανθρώπων. Όπως διασαφηνίζει ο Maestripieri, το καθετί, από το πώς χωρίζουν τα ζευγάρια έως το πώς αναρριχόμαστε στην κοινωνική κλίμακα, καθορίζεται από τις «πρωτευοντικές» ρίζες μας.

Η φύση του ζωικού και του ανθρώπινου νεποτισμού

Για ένα βιολόγο, νεποτισμός σημαίνει ευνοιοκρατία προς τα συγγενικά πρόσωπα, έτσι ώστε να προτιμώνται ως κοινωνικοί (αλλά όχι σεξουαλικοί) εταίροι και να λαμβάνουν βοήθεια εις βάρος των μη συγγενών.

Ένας νεποτιστής σκίουρος, λόγου χάριν, που έχει φυλάξει δύο καρύδια για φαγητό, θα μοιραστεί το ένα με τον πεινασμένο αδερφό του και όχι με τον μη συγγενή του σκίουρο της «διπλανής πόρτας».

Με άλλα λόγια, από βιολογική σκοπιά, ο νεποτισμός είναι αλτρουισμός που κατευθύνεται προς τα μέλη της οικογένειας. Αυτός ο αλτρουισμός, ωστόσο, είναι κίβδηλος.

Καθώς τα μέλη της οικογένειας μοιράζονται μερικά από τα γονίδια τους, ένας νεποτιστής, με το να βοηθά ένα συγγενικό του πρόσωπο, διατηρεί το DΝΑ του μέσα στον πληθυσμό. Συνεπώς, ο νεποτισμός είναι στην πραγματικότητα μεταμφιεσμένος εγωισμός.

Πολλές εγωιστικές συμπεριφορές έχουν εξελιχθεί μέσω της φυσικής επιλογής, διότι βοηθούν στην επιβίωση και στην αναπαραγωγή των ατόμων. Τα γονίδια του εγωισμού μεταβιβἀζονται στην επόμενη γενιά μέσω των απογόνων του εγωιστικού ατόμου.

Παρομοίως, πολλές νεποτιστικές συμπεριφορές έχουν εξελιχθεί μέσω ενός συγκεκριμένου είδους φυσικής επιλογής, που ονομάζεται επιλογή συγγενών, διότι οι συμπεριφορές αυτές βοηθούν τους συγγενείς του ατόμου να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν. Τα γονίδια του νεποτισμού μεταβιβάζονται στην επόμενη γενιά μέσω των μελών της οικογένειας του νεποτισμού ατόμου.

Ο νεποτισμός αποτελεί καθολικό φαινόμενο. Η δύναμή του διαφέρει στα διάφορα ζωικά είδη, με τον ίδιο τρόπο που διαφέρει και στις ανθρώπινες κοινωνίες.

Εντούτοις, δεν υπάρχει κανένα ζωικό είδος ή ανθρώπινη κοινωνία στην οποία τα άτομα να είναι προκατειλημμένα υπέρ των μη συγγενών και εναντίον των συγγενών τους. Αυτό που κάνει τα ζώα και τους ανθρώπους λίγο πολύ νεποτιστές είναι συνήθως η διαθεσιμότητα των πόρων.

Όταν όλοι έχουν όση τροφή (ή νερό ή χρήματα) χρειάζονται ή θέλουν, μπορούν να είναι γενναιόδωροι με τους άλλους και να ενδιαφέρονται λιγότερο να διακρίνουν μεταξύ συγγενών και μη συγγενών. Όταν όμως χρειάζεται να «σφίξουν το ζωνάρι», οι οικογενειακές αξίες αποκτούν μεγαλύτερη σημασία.

Βεβαίως, δεν έχουν οι πάντες όσα χρήματα θέλουν και τούτο ίσως εξηγεί γιατί ο νεποτισμός αποτελεί μέρος της ανθρώπινης ιστορίας από τότε που ο Αδάμ και η Εύα εκδιώχθηκαν από τον Κήπο της Εδέμ.

Από τότε οι άνθρωποι έπρεπε να εργάζονται σκληρά για να κερδίσουν τα προς το ζην και έτσι πάντοτε βοηθούσαν τα μέλη της οικογένειάς τους έναντι των μη μελών. Υπάρχουν τόσα πολλά παραδείγματα νεποτισμού στη Βίβλο, ώστε κάλλιστα θα μπορούσε κανείς να την ονομάσει «Βίβλο του νεποτισμού». [...]

Απόσπασμα από την «Παιχνίδια που παίζουν τα πρωτεύοντα» του Dario Maestripieri (εκδόσεις Κάτοπτρο).

gravitonio

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ