Μορφές Διαπροσωπικών Σχέσεων – Ερωτικές Σχέσεις

Η συντριπτική πλειονότητα των ενηλίκων επιδιώκει τη χαρά και την ευτυχία που προσφέρουν οι ερωτικές σχέσεις. Χαρακτηριστικό των σχέσεων αυτής της μορφής είναι ότι αρχικά αναπτύσσονται με πολύ ταχύ ρυθμό, ενώ με την πάροδο του χρόνου ο ρυθμός της αύξησης του ερωτικού συναισθήματος μειώνεται. Στις ερωτικές σχέσεις επικρατούν συναισθήματα συμπάθειας και στοργής, μεγάλη οικειότητα, έντονο ενδιαφέρον, υψηλή αυτοαποκαλυπτικότητα, αλλά κυρίως ισχυρή διέγερση και σεξουαλική έλξη μεταξύ των αλληλεπιδρώντων. 

Οι ερωτικές σχέσεις ωστόσο δεν κατακλύζονται πάντα από θετικά συναισθήματα. Το έντονο επίπεδο διέγερσης συχνά δημιουργεί στους ερωτευμένους άγχος, αγωνία, ανασφάλεια και έμμονες ιδέες (Hindy, Schwartz & Brodsky, 1989). Τα συναισθήματα αυτά όμως είναι δυνατόν να αυξήσουν ακόμα περισσότερο την ένταση του ερωτικού συναισθήματος. Το υψηλό επίπεδο διέγερσης των ερωτευμένων μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της ερωτικής σχέσης, αλλά μπορεί να συνιστά και μία από τις βασικές αιτίες δημιουργίας της ερωτικής σχέσης. 

Πολλές μελέτες έχουν διαπιστώσει ότι όταν το επίπεδο διέγερσης των ατόμων (για οποιαδήποτε αιτία) είναι υψηλό και ταυτόχρονα στον ίδιο χώρο βρεθεί ένα ελκυστικό άτομο του αντίθετου φύλου, τότε οι πιθανότητες δημιουργίας ερωτικού συναισθήματος αυξάνονται δραματικά. Αυτό, σύμφωνα με τον Zillmann, οφείλεται στο γεγονός ότι συχνά οι άνθρωποι «μεταφέρουν τη διέγερση» που αισθάνονται για ένα αντικείμενο σε κάποιο άλλο αντικείμενο («excitation transfer»).

Οι διαρκείς σκέψεις και οι έμμονες ιδέες για το υποκείμενο της ερωτικής έλξης συμβάλλουν επίσης στην αύξηση των συναισθημάτων πάθους. Ο Tesser (1978) διατύπωσε την άποψη ότι όσο περισσότερο σκεπτόμαστε κάποιο θέμα, τόσο πιο ακραίες θέσεις διαμορφώνουμε γι’ αυτό. Οι Tesser και Paulus (1976), ερευνώντας τις «αυτοπροκαλούμενες αλλαγές» στα αισθήματα αγάπης, διαπίστωσαν ότι όσο περισσότερο οι ερωτευμένοι σκέπτονται τους συντρόφους τους, τόσο αυξάνεται το πάθος τους. Η αγάπη δυναμώνει τη σκέψη και η σκέψη την αγάπη. 

Με αυτό τον τρόπο συχνά η αγάπη μετατρέπεται σε πάθος και η σκέψη σε έμμονη ιδέα. Ο φαύλος κύκλος γίνεται εντονότερος όταν οι σύντροφοι γνωρίζουν λίγα ο ένας για τον άλλο ή όταν οι περιστάσεις τούς κρατούν χωριστά (Beach & Tesser, 1988). Ο Person (1988), αξιολογώντας τον ρόλο της σκέψης στα αισθήματα πάθους, διατύπωσε την άποψη ότι «ο έρωτας είναι δημιούργημα της φαντασίας». Πολλοί σημαντικοί ερευνητές των ανθρώπινων αισθημάτων υποστηρίζουν ότι οι υπάρχουσες διαφορές μεταξύ του έρωτα και της φιλίας πηγάζουν από το γεγονός ότι ο έρωτας συνεπαίρνει και ενεργοποιεί τη φαντασία (Aron, Dutton, Aron & Iverson, 1989). 

Η φυσική έλξη, ιδιαίτερα στην αρχή της ερωτικής σχέσης, ενισχύει τις πιθανότητες ανάπτυξης του ερωτικού συναισθήματος, ενώ θετικά επίσης δρουν η ταυτότητα των αντιλήψεων και των αξιών και η ομοιότητα στο νοητικό κυρίως επίπεδο. Η σεξουαλική έλξη στην αρχή της επαφής εκφράζεται ασυνείδητα και ανεξέλεγκτα μέσω της μη λεκτικής οδού, με διεύρυνση της κόρης των ματιών, ένταση του μυϊκού συστήματος του προσώπου και του σώματος, προσπάθεια μείωσης της απόστασης και αύξηση του ρυθμού των απτικών επαφών.

Για να διατηρηθούν όλες οι σχέσεις που περιλαμβάνουν υψηλά επίπεδα οικειότητας, χρειάζονται συχνή αλληλεπίδραση και μεγάλη προσπάθεια προσαρμογής. Στις ερωτικές σχέσεις όμως, επειδή η εξέλιξη είναι γρήγορη και σε μεγάλο βάθος, δεν υπάρχει αρκετός χρόνος για την απαραίτητη προσαρμογή στις προσωπικότητες των αλληλεπιδρώντων. Το αποτέλεσμα είναι η συχνή εμφάνιση έντονων συγκρούσεων, διαφωνιών και απογοητεύσεων. Αν μάλιστα ληφθεί υπόψη ότι οι ερωτευμένοι πολλές φορές εξαρτώνται σχεδόν απόλυτα και αποκλειστικά ο ένας από τον άλλο για τις αμοιβές τους, τότε γίνεται κατανοητό το πάθος και η ένταση των συγκρούσεων και των απογοητεύσεων τις οποίες βιώνουν. Παρά ταύτα, οι συγκρούσεις στα ερωτευμένα ζευγάρια οδηγούν σε περαιτέρω αύξηση του επιπέδου διέγερσης, με αποτέλεσμα την επιπρόσθετη τόνωση των ερωτικών αισθημάτων. Έντονες συγκρούσεις παρουσιάζονται επίσης όταν υπάρχουν ισχυρή αλληλεξάρτηση και υψηλές μη ρεαλιστικές προσδοκίες στο ζευγάρι.

Όταν τα ζευγάρια αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα, η μη λεκτική τους συμπεριφορά διαταράσσεται σοβαρά. Στα συναισθηματικά καταπονημένα παντρεμένα ζευγάρια, οι σύντροφοι αδυνατούν εντελώς να κατανοήσουν τα μη λεκτικά σήματα που εκπέμπει ο ένας στον άλλο. Δεν είναι όμως γνωστό αν η έλλειψη κατανόησης της μη λεκτικής επικοινωνίας είναι η αιτία ή ένα από τα αποτελέσματα των συγκρούσεων ανάμεσα στο ζευγάρι. Η έλλειψη ευαισθησίας στα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν προβλήματα συνεπάγεται τη μη ικανοποίηση των συναισθηματικών τους αναγκών και την ακόμα μεγαλύτερη αύξηση των εντάσεων και του στρες που βιώνουν (Gottman, Markman & Notarius, 1977). Οι άνδρες, περισσότερο από τις γυναίκες, όταν βρίσκονται κάτω από έντονο στρες, αντιμετωπίζουν πολύ σοβαρή δυσκολία στην κωδικοποίηση των συναισθημάτων των άλλων (Kahn, 1970). 

Τα συνήθη λάθη ανδρών και γυναικών στην αποκωδικοποίηση των μη λεκτικών μηνυμάτων διαφέρουν. Οι άνδρες πιο συχνά ερμηνεύουν τα θετικά ή ουδέτερα μηνύματα των συζύγων τους ως αρνητικά, ενώ αντίθετα οι γυναίκες ερμηνεύουν συχνότερα τα αρνητικά μηνύματα των ανδρών τους ως ουδέτερα ή θετικά (Gaelick, Bodenhausen & Wyer, 1985; Noller, 1991). Συχνά οι προθέσεις των ζευγαριών που βιώνουν έντονο στρες και αντιμετωπίζουν προβλήματα δεν διαφέρουν από εκείνες των ευτυχισμένων ζευγαριών. Ωστόσο δημιουργούνται συγκρούσεις μεταξύ τους διότι τα θετικά και, πολύ περισσότερο, τα ουδέτερα μηνύματα που εκπέμπουν οι άνθρωποι σε στρεσογόνες καταστάσεις ερμηνεύονται ως αρνητικά(Gottman, 1979). Τέλος, σε όλες τις περιπτώσεις των ζευγαριών που αντιμετωπίζουν προβλήματα, και οι δύο πλευρές υποστηρίζουν ότι η δική τους πρόθεση είναι θετικότερη από αυτή του συντρόφου τους.

Για την επίλυση των διαταραχών της μη λεκτικής επικοινωνίας στα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν προβλήματα, απαιτείται θεραπευτική παρέμβαση, καθ’ όσον η σωστή αποκωδικοποίηση και κατανόηση των μη λεκτικών σημάτων μεταξύ των συντρόφων είναι θεμελιώδους σημασίας. Πολύ σημαντικό είναι επίσης, όταν οι άνθρωποι παρερμηνεύουν τις προθέσεις των συντρόφων τους, να μάθουν να παραδέχονται τα λάθη τους και να ζητούν συγγνώμη γι’ αυτά. Η μείωση της έντασης των αρνητικών αντιδράσεων αποτελεί έναν ακόμα στόχο των θεραπευτών που ασχολούνται με τα προβλήματα των ζευγαριών. Με μικρή εξάσκηση το ζευγάρι μαθαίνει να ερμηνεύει και να συγκεντρώνεται στα θετικά στοιχεία. Τέλος, η μειωμένη έκφραση των θετικών συναισθημάτων είναι ένα πρόβλημα το οποίο μπορεί εύκολα να βελτιωθεί με την κατάλληλη θεραπεία. Η βελτίωση της ικανότητας έκφρασης είναι ουσιαστικής σημασίας διότι βοηθά όχι μόνο τη σχέση των θεραπευόμενων ως ζεύγους, αλλά και τον κάθε σύντροφο χωριστά σε όλους τους τομείς της ζωής τους.

Προσαρμογή από το βιβλίο της Ε. Παπαδάκη-Μιχαηλίδη, Η Σιωπηλή Γλώσσα των Συναισθημάτων – Η μη λεκτική επικοινωνία στις διαπροσωπικές σχέσεις (εκδ. Πεδίο) – απόσπασμα.

R. Magritte, The Lovers I

to23ogramma

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ