Η καρδιά ως σύμβολο

Στις μέρες μας υπάρχει ανάγκη αναθέρμανσης της απολιθωμένης καρδιάς.

Όλοι σχεδόν οι πολιτισμοί τοποθετούν στην παλλόμενη καρδιά την αρχή και το τέλος της ζωής και θεωρούν την καρδιά ένα ευρύτερο «ηλιακής φύσεως» κέντρο (παρόμοιο ίσως με τον ήλιο σε ό,τι αφορά το σύμπαν) το οποίο βηματοδοτεί και συντηρεί όλες τις ζωτικές ανθρώπινες λειτουργίες.

Η καρδιά στους περισσότερους πολιτισμούς θεωρείται όχι μόνο τροφοδότης της ζωής και των βιολογικών λειτουργιών αλλά κέντρο των συναισθημάτων και των παθών. Επίσης αποδίδονται συχνά στην καρδιά ιδιότητες που την καθιστούν ένα κέντρο ευρύτερης και ιδιαίτερης νόησης, το οποίο συνδέεται με την κατανόηση μιας βαθύτερης υπαρξιακής αλήθειας και αυτογνωσίας την οποία συνιστά η λεγόμενη «καρδιακή γνώση».

Σύμφωνα με την Αριστοτελική θεώρηση, η καρδιά εκτελούσε και τις ανώτερες νοητικές λειτουργίες τις οποίες στη συνέχεια ο Ιπποκράτης και οι μαθητές του απέδωσαν ορθότερα στη λειτουργία του εγκεφάλου. Μάλιστα ο ιδανικός στόχος της ασκητικής και πνευματικής ζωής στην ελληνική ορθόδοξη παράδοση αποτελεί η συγχώνευση ορθού λόγου και συναισθημάτων, η οποία έχει διατυπωθεί θεολογικά ως η κάθοδος του «νου» και η εγκατάστασή του μέσα στην «καρδιά».

Επιπλέον, ο καρδιακός παλμός συνιστά το ρυθμικό πρότυπο και το υπόστρωμα πάνω στο οποίο ξετυλίγεται η μελωδική ιστορία της ζωής. Το έμβρυο ακούει το ρυθμικό ήχο της καρδιάς της μητέρας περίπου 26 εκατομμύρια φορές. Η αίσθηση αυτού του ρυθμού ασκεί ένα είδος προστασίας στον άνθρωπο, συνδέεται με την ασφάλεια που παρέχει το μητρικό περιβάλλον και είναι μεγάλης σημασίας για τη ζωή και την ανάπτυξή μας.

Μάλιστα οι σύγχρονοι μουσικοθεραπευτές χρησιμοποιούν ηχογραφημένους καρδιακούς ήχους της μητέρας, προκειμένου να ηρεμήσουν τα νεογνά και τα βρέφη σε μονάδες εντατικής φροντίδας.

Η έννοια της καρδιάς έχει επίσης υποστεί μια τέτοια τροποποίηση, όταν η συμβολική της χρήση στο μοντερνισμό αδειάζει από το ιστορικό και ηθικό της περιεχόμενο, στηρίζεται σε ψυχολογικές έννοιες και μειώνεται στο να προβάλλει κάτι ασυνείδητα μη λογικό και συμπτώματα συναισθημάτων.

Απολίθωση και καταναλωτισμός

Στην επιστήμη η καρδιά ορίζεται μηχανικά ως ένας μυς με βαλβίδες που αντλεί αίμα, τίποτε περισσότερο. Η επιστήμη δεν αναρωτιέται καν για το τι έχουμε στην καρδιά μας. Η ανήσυχη καρδιά, με όλες τις αγωνίες και τα ερωτήματά της, απολιθώνεται αντικειμενικά στο σιδερένιο κλουβί του φιλόσοφου Max Weber-μέσα στην ελεύθερη αγορά-σε ένα μηχανικό σύστημα παραγωγής και κατανάλωσης (βλ. Max Weber «Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού»  (1920).

Με αυτό τον τρόπο χρησιμοποιείται ένας αρχικά χριστιανός άγιος (Άγιος Βαλεντίνος) για να αγιοποιήσει μια ύψιστα υλιστική εμπορική γιορτή και μια ερωτοποιημένη επιθυμία αγοράς. Η θεϊκά εμπνευσμένη καρδιά του Μπερνάρ και του Λούθηρου, η οποία ύμνησε την αγάπη προς τον πλησίον, συμβολίζει στη σημερινή κοινωνία έναν καταναλωτισμό, στον οποίο μπορεί να συμμετέχει μόνο το πλούσιο τμήμα του κόσμου και ο οποίος δεν ωφελεί κανέναν.

Αυτό σημαίνει ότι κατά κάποιο τρόπο ο κύκλος έχει κλείσει, όχι μόνο για τον εορτασμό του αγίου Βαλεντίνου, που αρχικά προήλθε από μια παγανιστική ρωμαϊκή γιορτή της γονιμότητας, αλλά επίσης και για τη συμβολική χρήση της καρδιάς, η οποία από το να είναι κάτι αντικειμενικά δεδομένο στην αρχαιότητα έφτασε να γίνει κάτι υποκειμενικά εσωτερικό στον ύστερο μεσαίωνα και στο Ρομαντισμό.

Από το να είναι το μύχια εσωτερικό στον ύστερο μεσαίωνα και στο Ρομαντισμό, η καρδιά έχει γίνει σύμβολο του απόλυτα επιφανειακού εξωτερικού: κάτι θεμελιωδώς επιφανειακό. Από το να είναι ένα σύμβολο στο χριστιανισμό (το οποίο αργότερα χρησιμοποιήθηκε ξανά στη σύγχρονη τέχνη και λογοτεχνία μετά τον Ρομαντισμό) έχει γίνει κιτς και κλισέ, στην καλύτερη περίπτωση μια νεκρή μεταφορά σε καθημερινή γλώσσα και σε τετριμμένη κουλτούρα.

Έτσι ακριβώς καταναλώνεται σήμερα και ο συμβολισμός της καρδιάς, όπως οτιδήποτε άλλο στον καταναλωτισμό (βλ. Ole Martin Hoystad, Η ιστορία της καρδιάς, Εκδ. Μπαρτζουλιάνος, Αθήνα 2010)

Ζητούμενο: η αναθέρμανση της παγωμένης καρδιάς

Ο σύγχρονος άνθρωπος έχει απόλυτη ανάγκη να αναθερμάνει την καρδιά του και να βαδίσει στον δρόμο της καρδιακής γνώσης. Καρδιακή γνώση ίσως σημαίνει σοφία. Εδώ πρέπει να θυμηθώ μια σπουδαία φράση από κάποια διάλεξη του σπουδαίου ανθρώπου και επιστήμονα Καθηγητή Αντώνη Κονταράτου που έλεγε ότι το ανθρώπινο είδος είναι έξυπνο αλλά όχι σοφό (intelligent but not wise). Η σωτηρία του ανθρώπου και του πλανήτη που σήμερα καταστρέφεται εξαρτάται από την επιστροφή μας πίσω στα μονοπάτια της σοφίας και της ανήσυχης καρδιάς.

Η αναθέρμανση της παγωμένης καρδιάς και των γιατρών αποτελεί επίσης ζητούμενο στην εποχή μας όταν η υγειονομική περίθαλψη έχει πλέον εκτραπεί από την ιδεολογική της αποστολή που είναι η υπηρεσία του πάσχοντος ανθρώπου. Τα διογκούμενα οικονομικά συμφέροντα στο χώρο της υγείας έχουν μετατρέψει τον ασθενή σε αντικείμενο στυγνής εκμετάλλευσης και έχουν τροποποιήσει τον χαρακτήρα της περίθαλψης από ασθενο-κεντρικό σε ιατρο-κεντρικό αλλά οπωσδήποτε όχι ανθρωποκεντρικό.

Το μοντέλο της επιτυχίας είναι χρηματοκεντρικό και ο ιδανικός γιατρός είναι δυστυχώς εκείνος που έχει ζωογονήσει τα ταμεία και όχι τις καρδιές. Ο μεγάλος λοιπόν ασθενής είναι η ίδια η Υγεία -πρέπει να ζεσταθεί η καρδιά της Υγείας- και απαιτείται στο μέλλον επανακαθορισμός προτεραιοτήτων με σοβαρό δεδομένο και την τρέχουσα μεγάλη οικονομική κρίση που μαστίζει τη χώρα μας.

@ Αθανάσιος Δρίτσας Kαρδιολόγος, Ωνάσειο καρδιοχειρουργικό κέντρο, συνθέτης και συγγραφέας

terrapapers

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ