…Στέκεσαι στον πίνακα, Μπαμπά,
στη φωτογραφία που κρατώ,
δεν έχεις δίχηλη οπλή παρά πιγούνι σχιστό
κι όμως διάβολος είσαι σωστός
είσαι ο άντρας ο σκοτεινός
που την όμορφη κόκκινη καρδιά μου έσκισε στα δυο…
Σύλβια Πλάθ “Μπαμπάς” 1961
Η απώλεια σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να θεωρηθεί σαν μία από τις δυσκολότερες συνθήκες της ζωής. Ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωποι με την απώλεια διαφόρων πραγμάτων στην καθημερινότητά μας, που άλλες φορές μας επηρεάζουν λιγότερο και άλλες περισσότερο. Για παράδειγμα η απώλεια ενός αγαπημένου μας προσώπου μπορεί να μας φέρει αντιμέτωπους με καταστάσεις που πολύ δύσκολα θα καταφέρουμε να ξεπεράσουμε και συνήθως μας σημαδεύουν για μεγάλο διάστημα της ζωής μας. Η θλίψη και το πένθος έρχονται να καλύψουν το κενό που δημιουργείται από την κατάσταση της απώλειας και σκοπεύουν να κρατήσουν μέχρις ότου ο πάσχον να βρει την δύναμη και την θέληση να δημιουργήσει ξανά εκ νέου τον εαυτό του. Αυτή η κατάσταση τριβής της παλαιάς καταστάσεως (πριν της απώλειας) με την καινούργια είναι και η δυσκολότερη όσον αφορά μία προσπάθεια ανάκτησης του εαυτού. Πιστεύω πως η δημιουργικότητα και η συναισθηματική αναγνώριση σε συνδυασμό με την θέληση για ζωή θα φέρει τον άνθρωπο αντιμέτωπο με την καινούρια αυτή συνθήκη στην οποία θα θρηνήσει το παρελθόν και θα είναι έτοιμος να ζήσει στο τώρα.
Ti προϋποθέτει όμως την γέννηση της απώλειας; Ο John Bowlby (1907-1990), Βρετανός ψυχίατρος και ψυχαναλυτής, έγραψε για την θεωρία της “προσκόλλησης” (attachment theory). Σε αυτήν αναφέρει ότι χωρίς την “ασφαλή προσκόλληση” του παιδιού σε ένα σημαντικό πρόσωπο (γονιός), η συναισθηματική του ανάπτυξη δεν θα είναι επαρκής για να καταφέρει να συσχετισθεί θετικά με άλλους ή με τον εαυτό του. Αντίθετα, με την “ασφαλή προσκόλληση” το παιδί μπορεί να ενσωματώσει ένα θετικά εσωτερικό αντικείμενο με το οποίο στο μέλλον θα μπορέσει να αναπτύξει μια καλύτερη επαφή με τον εαυτό του και να ορίζει καλύτερα τις σχέσεις του με τους άλλους. Το βρέφος κλαίει για μία αγκαλιά και με την αγκαλιά μαθαίνει να εμπιστεύεται και η εμπιστοσύνη είναι αυτή που βάζει τα θεμέλια για να αναπτύξει στο μέλλον υγιείς κοινωνικούς και προσωπικούς δεσμούς. Είναι σημαντικό εδώ να πούμε ότι ο άνθρωπος θα περάσει από το στάδιο του θρήνου και της απώλειας είτε έχει ενσωματώσει ένα θετικό εσωτερικό αντικείμενο, είτε όχι.
… Όταν σ’ έθαψαν ήμουν δέκα χρονών
και στα είκοσι προσπάθησα να σκοτωθώ
για να έρθω πίσω, πίσω σε σένα.
Και στα κόκαλα ακόμη θα μπορούσα να αρκεστώ…
Σύλβια Πλάθ “Μπαμπάς” 1961
Οπότε η απώλεια έχει μία πολύπλευρη ερμηνεία. Απώλεια λέμε ότι υπάρχει όταν ο σημαντικός άλλος είναι απών και έτσι το παιδί δεν καταφέρνει να ενσωματώσει ένα θετικό εσωτερικό αντικείμενο. Η απώλεια επίσης δημιουργείται όταν έρχεται η περίοδος χωρισμού και αποκόλλησης του παιδιού από τη μητέρα. Τέλος, η απώλεια βιώνεται με το θάνατο ενός κοντινού ή αγαπημένου προσώπου. Σε όλες τις περιπτώσεις είναι σίγουρο ότι ο άνθρωπος θα υπάρξει σε μία καινούρια κατάσταση στην οποία εμφανίζονται και οι περισσότερες νευρώσεις ή και ψυχώσεις. Αυτή η κατάσταση πένθους εμποτίζεται με θλίψη, πόνο, στεναχώρια και σύγχυση. Ο άνθρωπος εσωτερικά είναι κατακερματισμένος γιατί χάνει το “θετικά φορτισμένο αντικείμενό” του, ενώ εξωτερικά προσπαθεί να προστατέψει τον εαυτό του προβάλλοντας τον θυμό του σε άλλους και έτσι το άτομο απομονώνεται ή ψάχνει να βρει αντικατάσταση σε κάποιο άλλο πρόσωπο. Το πένθος και η θλίψη είναι αποτελέσματα απώλειας και η προϋπόθεση της απώλειας είναι να υπάρξει αγάπη.
O Freud στο δοκίμιό του “Πένθος και Μελαγχολία” (1917) συγκρίνει την μελαγχολία με το πένθος για να μπορέσει να κατανοήσει καλύτερα τα συμπτώματα της μελαγχολίας. Συγκεκριμένα ισχυρίζεται ότι το πένθος προκύπτει από την απώλεια ενός αντικείμενου αγάπης. Το πένθος βρίσκεται στο συνειδητό επίπεδο, ενώ η μελαγχολία είναι μια πιο σύνθετη κατάσταση. H μελαγχολία, ισχυρίζεται ο Freud, ότι εμπεριέχει την ποιότητα της αμφιθυμίας μεταξύ του μίσους και της αγάπης προς το αντικείμενο. Από την μία ο άνθρωπος ή το Εγώ, όπως αναφέρει, θέλει να αποκολληθεί από το αντικείμενο, ενώ από την άλλη θέλει να παραμείνει προσκολλημένο. Εδώ ο άνθρωπος είναι μπερδεμένος και επί το πλείστον λειτουργεί σε ασυνείδητο επίπεδο. Ο Freud γράφει ότι σε αυτό το στάδιο ο άνθρωπος βρίσκεται σε μια παθολογική κατάσταση πένθους.
Μπορεί η δημιουργική διαδικασία να βοηθήσει στην διαδικασία του πένθους? και η διαδικασία αυτή να οδηγήσει στην υποβάθμιση του πόνου και όχι στην ανάπτυξή του?
… Στην μαύρη σου καρδιά είναι μπηγμένο ένα παλούκι χοντρό
ποτέ δεν σε χώνεψε το χωριό.
Επάνω σου έστησαν τώρα χορό.
Σε είχαν καταλάβει απ’ την αρχή.
Μπαμπά, μπαμπά, μπάσταρδε, μπορώ τώρα τέλος να πω.
Σύλβια Πλάθ “Μπαμπάς” 1961
Εδώ η Σύλβια Πλάθ, μέσω της γραφής, καταφέρνει να δώσει ένα τέλος στον εσωτερικό πόλεμο μεταξύ της αγάπης και του μίσους προς τον πατέρα της, ο οποίος πέθανε από διαβήτη μόλις η Σύλβια Πλάθ ήταν 8 ετών. Μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα τον θυμό της για την απώλεια του αγαπημένου της πατέρα και πώς μέσω της δημιουργίας κατάφερε να ελευθερώσει τον εαυτό της. Η τέχνη και η δημιουργία είναι μία συμβολική έκφραση που λειτουργεί σαν κάθαρση για την ζωή του δημιουργού. Ορθώς ο Τάσος Λιβαδείτης λέει ότι “τέχνη είναι να σκαρφαλώνεις σε μία φανταστική τριανταφυλλιά για να κόψεις ένα αληθινό τριαντάφυλλο”. Η τέχνη είναι μία συνεχής διαδικασία κατανόησης του τι είναι αληθινό ή φανταστικό, η Σύλβια Πλαθ σκοτώνει συμβολικά, μετά από δέκα χρόνια, τον πατέρα της σε ένα από τα σημαντικότερα ποιήματα της. Αυτό της δίνει την δυνατότητα να μπορέσει να πει “τέλος” και να συνεχίσει τη ζωή της.
Στην εικαστική θεραπεία η θεραπευτική εικόνα και σχέση μπορεί να λειτουργήσει σαν ένας “δυνητικός χώρος” στον οποίο ο θεραπευόμενος θα μπορέσει να ξαναβιώσει το τραύμα της απώλειας σε ένα ασφαλές χώρο. Η διαδικασία της επαναβίωσης λειτουργεί σαν μία διαδικασία πένθους και το αντικείμενο που δημιουργείται μπορεί να μελετηθεί σαν ένα ιερό αντικείμενο το οποίο εμπεριέχει την κρυμμένη αλήθεια του θεραπευόμενου. Εδώ για πρώτη φορά μπορούμε να πούμε ότι η αρχική εμπειρία της απώλειας αναβιώνεται σαν μια νοητική διαδικασία η οποία θα φέρει και την αλλαγή στην ζωή του θεραπευόμενου.
Πάνος Κούρτης
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου
Επειδη Η Ανθρωπινη Ιστορια Δεν Εχει Ειπωθει Ποτε.....Ειπαμε κι εμεις να βαλουμε το χερακι μας!
Σημείωση: Μόνο ένα μέλος αυτού του ιστολογίου μπορεί να αναρτήσει σχόλιο.