Αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας

Αντιμετώπιση της ενδοοικογενειακής βίας:

Από τις παρεμβάσεις διαμελισμού των σχέσεων, στις παρεμβάσεις αλλαγής της αλληλεξάρτησης των ανθρώπων.

Ο συνήθης τρόπος αντίληψης και κατ’ επέκταση, αντιμετώπισης του φαινομένου της βίας, είτε από τους θεσμούς (Δικαστικό Σύστημα, Κοινωνικές Υπηρεσίες, Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας….) είτε από την ίδια την Κοινωνία, είναι ο εξής: ο θύτης διαπράττει μια κακοποιητική πράξη προς το θύμα το οποίο υφίσταται αυτή την πράξη. (Γραμμική αντίληψη). Έτσι αντιλαμβανόμαστε ένα άτομο δράστη-ένοχο, προς τον οποίο διακείμεθα αρνητικά (είναι το τέρας, ο εγκληματίας ) και ένα άλλο αθώο, προς το οποίο η στάση μας είναι συμπονετική, που κακοποιείται. Έτσι ταυτιζόμαστε με το θύμα, το καλό και προβάλλουμε το κακό στον θύτη.

Ωστόσο μια τέτοια οπτική, είναι εξαιρετικά απλουστευτική όταν εξετάζουμε φαινόμενα μεγάλης πολυπλοκότητας όπως είναι οι σχέσεις ανάμεσα σε ζώντες οργανισμούς. Αναμφίβολα  αναγκαζόμαστε να προβούμε σε τέτοιες απλοποιήσεις για να μπορέσουμε να δράσουμε με κάποιο τρόπο και να λειτουργήσουμε με στόχο τον έλεγχο της πράξης και παράλληλα να ισορροπήσουμε ψυχολογικά. Νοιώθουμε υποχρεωμένοι να εξαφανίσουμε τέτοιες συμπεριφορές, ως εν δυνάμει απειλητικές για την ζωή του θύματος και κατ’ αρχήν σωστά πράττουμε. Όμως έτσι προβαίνουμε σε τακτικές Διαμελισμού σχέσεων και Οικογενειών. 

Αντιμετωπίζουμε το φαινόμενο της βίας με μια ακόμα βίαιη συμπεριφορά.

“Δεν θα ήθελα να ήμουν στη θέση εκείνων των δικαστών. Τέτοιου είδους διλήμματα αντιμετωπίζουν σε κάθε υπόθεση, το δίλημμα ότι όλα αυτά τα κοινωνικά τεχνουργήματα, συμπεριλαμβανομένου και του ίδιου του δικαστηρίου, δεν μπορούν να δώσουν λύση. Το δικαστήριο πρέπει διαρκώς να αποφασίζει ανάμεσα σε δύο δεινά. Αν αποφασίσει λανθασμένα ίσως χρειαστεί να ζήσουμε με το βάρος του θανάτου ενός παιδιού. Αν αποφασίσει να απομακρύνει το παιδί, θα πρέπει να ζήσουμε με την ευθύνη του διαμελισμού μιας Οικογένειας” ( Minuchin  σ. 134)

Διαχωρίζουμε λοιπόν το θύμα από την θύτη. Αναθέτουμε στο Δικαστικό - Σωφρονιστικό σύστημα τον θύτη και το θύμα το αναλαμβάνουν το Σύστημα Ψυχικής Υγείας και Πρόνοιας, με αυτές τις Δομές (στον βαθμό που υπάρχουν και λειτουργούν) να μην έχουν, τουλάχιστον θεσμικά, καμία σχέση μεταξύ τους. Ωστόσο αν ανατρέξουμε στη βιβλιογραφία αλλά και στους σύγχρονους αστικού μύθους και στην προσωπική μας εμπειρία, εύκολα διαπιστώνουμε ότι η παραπάνω τακτική κάθε άλλο από επιτυχής μπορεί να χαρακτηρισθεί. Κατά κανόνα  διαιωνίζει τον κύκλο της βίας.

Ένας τρόπος ερμηνείας της διαιώνισης της βίας δίνεται μέσω της ταξινόμησης που κάνει ο κοινωνιολόγος Emmanuel Marx. Διακρίνει δύο σχήματα βίας. Το ένα το ονομάζει εξαναγκαστική βία και το άλλο παρακλητική ( ή επικλητική ) βία. 

Εξαναγκαστική ονομάζει την εσκεμμένη, την ελεγχόμενη βία, που στοχεύει να πετύχει κάτι. Εμάς μας ενδιαφέρει το δεύτερο σχήμα αυτό της παρακλητικής βίας. 

Σε αυτό το σχήμα, το βίαιο άτομο προβαίνει στην βίαιη συμπεριφορά προκειμένου να δώσει ένα μήνυμα. Ότι η κοινωνία του φέρεται άδικα αφού απαιτεί από εκείνον κάτι χωρίς να του επιτρέπει πρόσβαση στα μέσα που χρειάζεται για να το πετύχει.

“Σε οικογένειες όπου εμφανίζονται φαινόμενα παιδικής κακοποίησης ή ξυλοδαρμού από τον ένα σύζυγο στον άλλο, οι δράστες της βίαιης ενέργειας συχνά αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους ως αβοήθητα πλάσματα που αντιδρούν στην παγίδα του άλλου. Σε τέτοιες περιπτώσεις, “ο αβοήθητος θύτης” κάνει έκκληση για μεγαλύτερη κατανόηση της δύσκολης κατάστασης στην οποία βρίσκεται. Παρά τη συγκινησιακή μας αντίδραση σε μια τέτοια διαστρέβλωση των γεγονότων, είναι προφανές ότι ο τιμωρητικός έλεγχος ενός τέτοιου βίαιου ατόμου θα αυξήσει την υποκειμενική εμπειρία του εαυτού του ως θύματος και θα μεγιστοποιήσει την πιθανότητα συνέχισης της βίας.” (Minuchin σ. 148)

Η Lia Mastropaolo συστημική θεραπεύτρια και διευθύντρια της Σχολής Συστημική  Διαμεσολάβησης και Συμβουλευτικής της Γένοβας, αξιοποιεί την άποψη ότι πίσω από τη έκφραση της βίας βρίσκεται ο φόβος. Ένα βίαιο άτομο είναι ένα άτομο τρομοκρατημένο. Μια στάση λοιπόν που αυξάνει το συναίσθημα του φόβου, αυξάνει την βίαιη συμπεριφορά. 

Ο Juan Linares ο Ισπανός καθηγητής της Ψυχιατρικής και Οικογενειακός θεραπευτής, ορίζει την βία ως ένα φαινόμενο τυπικά ανθρώπινο και για να το ερμηνεύσει, αναφέρεται σε μια έννοια του Maturana περί της βιολογίας της αγάπης:

“Οι άνθρωποι είναι ζώα που αγαπούν και αγαπιούνται μέχρι του σημείου να αρρωσταίνουν όταν μένουν χωρίς αγάπη” (Maturana)

Λέγει λοιπόν ο Linares:

“Η κακοποίηση είναι η πρώτη και η πιο άμεση συνέπεια της εμπλοκής της δύναμης στην αγάπη. Ο άνθρωπος κακοποιεί όταν δεν αισθάνεται να τον αγαπούν και όταν ενδιαφέρεται περισσότερο να κυριαρχεί παρά να αγαπά. Δημιουργείται έτσι μια αλυσίδα χωρίς τέλος, στην οποία το σημερινό θύμα είναι ο αυριανός θύτης” (Linares, 2002)

Είναι νομίζω αρκετά τα παραπάνω για να τεκμηριώσουμε πως η τακτική του Διαμελισμού και του Σωφρονισμού του θύτη που προκύπτει από τον συνήθη τρόπο περιγραφής της πράξης της βίας - θύτης/δράστης βιαιοπραγεί προς το θύμα/αποδέκτη της πράξης-  ρίχνει λάδι στη φωτιά. Τουλάχιστον όταν λειτουργεί μόνο αυτή.

Αν θελήσουμε να δώσουμε μια ευκαιρία στην Αγάπη και όχι στην Κυριαρχία (Maturana-Linares) είναι σημαντικό να αλλάξουμε οπτική. Ν αντιληφθούμε ότι η κακοποίηση είναι ένα φαινόμενο διαδραστικό. Έχει τη ρίζα του στο πως συνδέονται δύο άνθρωποι ή μια Οικογένεια. Το πεδίο δράσης μας τότε θα γίνει όχι τα άτομα, αλλά η σχέση τους. Αυτή πρέπει να τους βοηθήσουμε να διερευνήσουν, να καταλάβουμε μαζί τι σημαίνει στο πλαίσιο της σχέσης του η βία. Και τελικά να τους βοηθήσουμε να προβούν στις κινήσεις εκείνες που θα οδηγήσουν στην αλλαγή.

Η Mastropaolo στη Γένοβα, δουλεύει με παρεμβάσεις κατά τις οποίες δίνεται η ευκαιρία στην Οικογένεια να προσπαθήσει να αλλάξει , πριν να καταλήξει σε διαμελισμό, τον οποίο φυσικά κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει εάν τα περιστατικά κακοποίησης είναι πολύ σοβαρά ή/και χρόνια. Ωστόσο για να πετύχει αυτές τις παρεμβάσεις, είτε “προληπτικές” είτε “για την αλλαγή” όπως τις ονομάζει, αναπτύσσει στενές συνεργατικές σχέσεις με τις Δικαστικές Αρχές, τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Πρόνοιας και τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας. Έτσι αναπτύσσεται ένα Δίκτυο Δομών όπου η κάθε μια έχει έναν διακριτό ρόλο, σχετικά με την αντιμετώπιση της Οικογένειας.

Ο Minuchin, αναφερόμενος πιο ειδικά στην παιδική κακοποίηση, αξιοποιεί τις μνήμες του από την Ιστορία της ευρύτερης Οικογένειας του, όπου ήταν συχνό (όπως και στη δική μας παράδοση εξάλλου) παιδιά να φιλοξενούνται σε Οικογένειες συγγενών όταν η δική τους πυρηνική Οικογένεια αντιμετώπιζε δυσκολίες. Προτείνει τη δημιουργία εθελοντικού Δικτύου Αναδόχων Οικογενειών, που με την καθοδήγηση των Κοινωνικών Υπηρεσιών και των δομών Ψυχικής Υγείας, θα μπορέσουν να στηρίξουν οι ίδιες, την Οικογένεια που έχει υποστεί Διαμελισμό, με στόχο την επανασύνδεση της Οικογένειας. Ονομάζει μάλιστα το Δίκτυο αυτό, “Δίκτυο Ευρύτερης Οικογένειας”. 

Διαβάζοντας και τα δύο αλληλοσυμπληρούμενα  μοντέλα εναλλακτικής - συστημικής αντιμετώπισης της ενδοοικογενειακής βίας, στην φαντασία μου τα είδα σαν τον σχηματισμό μιας μεγάλης Υποστηρικτικής Αγκαλιάς όπου υπηρετούνται οι παρακάτω αρχές:

Συνεργασία

Αποδοχή Διαφοράς

Σεβασμός

Ευελιξία

Τελικά αν το Βοηθούν Σύστημα (ο Σωτήρας στον τρίγωνο Θύτης - Θύμα - Σωτήρας) που θα σχηματισθεί με άξονα τις παραπάνω Αρχές, κατά την προσπάθεια του να στηρίξει την Σχέση εντός της οποίας έχει εμφανιστεί η βία, καταφέρει να διαχειριστεί τα εντός του εμφανιζόμενα φαινόμενα που παραπέμπουν στην βία - αγώνας για την κυριαρχία, συμμετρίες του τύπου “εγώ έχω μόνο δίκιο”, αποκλεισμούς κ.λπ.- τότε σίγουρα
η Αλλαγή έχει επικρατήσει του Διαμελισμού και η Αγάπη της Κυριαρχίας.

Iωάννης Ζερβάνος

Ψυχίατρος-Ψυχοθεραπευτής

Eυχαριστούμε πολυ τον Κύριο Ζερβάνο που παραχώρησε το αρθρο του για δημοσίευση στο gynaikoparea

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ