Η Δύναμη του Χιούμορ

του Στέφανου Ελμάζη

Πριν μέρες ήμουν με μια παρέα φίλων σε μια ταβέρνα. Πήγαινα για πρώτη φορά και όλα ήταν τέλεια, το φαγητό, το περιβάλλον, οι τιμές, η εξυπηρέτηση. Έτσι λίγο πριν φύγουμε, ζήτησα από τον σερβιτόρο μια κάρτα του μαγαζιού. Πράγματι, αμέσως μου έφερε μια, την άφησε στο τραπέζι και μου είπε: «Ελπίζω να έχεις χιούμορ!»

Για λίγο σάστισα, αλλά κοιτώντας την κάρτα κατάλαβα: υπήρχε το όνομα του καταστήματος, η διεύθυνση και στο τέλος η φράση «τηλέφωνο, δεν έχουμε». Για ένα κλάσμα του δευτερολέπτου έμεινα μετέωρος: σχεδόν ανεπαίσθητα κάτι μέσα μου πήγε να προσβληθεί και μετά ξέσπασα σε γέλια…

Και ήταν μια μικρή ελευθερία: σαν να έπεσε ξαφνικά η συνηθισμένη «πανοπλία» που φοράω καθημερινά και να ανέπνευσα πιο ελεύθερα, με αληθινή χαρά.

Το «άνοιγμα» βέβαια κράτησε λίγο. Γρήγορα και ασυναίσθητα ξαναφόρεσα τη «μάσκα» και έγινα πάλι ο συνηθισμένος «εαυτός μου». Ωστόσο, το συμβάν με άφησε κάπως προβληματισμένο. Θυμήθηκα και άλλες φορές όπου παρόμοια μικρά σοκ είχαν δημιουργήσει ανάλογες καταστάσεις εσωτερικής ελευθερίας και χαράς. Θυμήθηκα πόσο ζωντανός και ανάλαφρος ένιωσα εκείνες τις στιγμές, σαν να είχα πετάξει κάθε περιττό από πάνω μου, όμως γρήγορα η άδολη αυτή χαρά χανόταν. Γιατί άραγε;

Κάνοντας κι άλλες συνδέσεις στο νου μου, διαπίστωσα επίσης ότι υπάρχει μια σχέση, που μέχρι τώρα δεν υποπτευόμουν, ανάμεσα σε αυτό που ονομάζω «εσωτερική δουλειά με τον εαυτό μου» και στην ύπαρξη του χιούμορ στην καθημερινότητά μου.

Και αντιλήφθηκα με κάποια έκπληξη, πως όταν το γέλιο (που το καλό χιούμορ φέρνει και όχι η χονδροειδής «πλάκα») απουσιάζει από τη ζωή μου, τότε κάτι μέσα μου γίνεται πιο σκληρό, πιο αδιαπέραστο, πιο στατικό, και η εσωτερική μου προσπάθεια κολλάει.

Και τότε θυμήθηκα, αυτό που μου είχε πει ένας σοφός φίλος πριν μερικά χρόνια (μα πώς το είχα ξεχάσει;): «Δεν μπορεί να υπάρξει αληθινή πνευματική ανάπτυξη όταν απουσιάζει το χιούμορ από τη ζωή σου».

Η ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΗΣ ΑΝΑΛΟΓΙΑΣ

Το ζήτημα ξαφνικά απέκτησε πολύ ενδιαφέρον και άρχισε να με απασχολεί. Άρχισα να παρατηρώ κάτω από αυτή την οπτική τις επόμενες μέρες τον εαυτό μου και παράλληλα να ψάχνω τι έχουν πει για το θέμα φιλόσοφοι και σπουδαίοι δάσκαλοι.

Το πρώτο που είδα, παρατηρώντας τον εαυτό μου, ήταν πού οφείλεται η έλλειψη χιούμορ στην καθημερινότητά μου. Αν το έβαζα σε λέξεις, θα έλεγα πως είναι «ο ασφυκτικός περιορισμός της οπτικής μου σε μια πολύ μικρή περιοχή της ζωής».

Όταν περνάω όλη μου τη μέρα εγκλωβισμένος σε ένα πράγμα, τότε γίνομαι άκαμπτος, σκληρός, αμυντικός, φοβισμένος. Πίσω όμως από αυτές τις εσωτερικές καταστάσεις διαπίστωσα ότι υπάρχει ένας μεγάλος τροφοδοτικός  παράγοντας: η ανασφάλεια.

Και τι είναι ανασφάλεια; Η άρνησή μου να αποδεχτώ τη βαθιά ανθρώπινη ανάγκη μου να ζήσω πιο πολυδιάστατα, σε επίπεδα πέρα από αυτό του συνηθισμένου εγώ.

Κάτι άλλο πολύ ενδιαφέρον που είδα, είναι πως ζώντας μέσα σε αυτή την καταστροφική ταύτιση με αυτό που με απασχολεί –συνήθως κάποιο πρόβλημα στη δουλειά μου στη δική μου περίπτωση–  χάνω την αίσθηση της αναλογίας των πραγμάτων. Το πολύ μικρό δικό μου που με απασχολεί, γίνεται χωρίς να το καταλαβαίνω πελώριο στην αντίληψή μου, ενώ το αληθινά πελώριο, ο κόσμος που με περιβάλλει στις διάφορες όψεις του, όχι απλά γίνεται μικρό,  εξαφανίζεται!

Ξέρετε, μας διαφεύγει πόσο σημαντικό πράγμα είναι να διατηρούμε στη ζωή μας την αίσθηση της αναλογίας των πραγμάτων. Τι είναι αυτή η αίσθηση; Όπως πολύ εύστοχα αναφέρει μια σπουδαία γιουγκιανή ψυχολόγος, η Helen Luke, πρόκειται «για την ικανότητα να διακρίνει κανείς και να ανταποκρίνεται στη σχέση ανάμεσα στο μέρος και στο όλον».

Και τι είναι αυτό που αποκαθιστά αυτή την τόσο πολύτιμη ικανότητα; Το χιούμορ! Όταν αυτή η σχέση αποκαθίσταται, είναι σαν να μπαίνει ένα νέο φως. Σαν να ήμασταν τυφλοί και έξαφνα βλέπουμε. Και στιγμιαία αντιλαμβανόμαστε πόσο φυλακισμένοι ήμασταν μέχρι πριν λίγο σε μια πολύ στενή, προσωπική οπτική.

ΑΝΤΙΔΟΤΟ

Σε όλες τις πνευματικές παραδόσεις, το χιούμορ υπήρξε πάντα το «εργαλείο» ενός ιδιαίτερου τρόπου διδασκαλίας, ένα είδος αντίδοτου για την ταύτιση και την εμμονή του ανθρώπου με ένα μικρό μόνο τμήμα της ζωής.

Το χιούμορ έχει την ικανότητα να δημιουργεί μια ορισμένη απόσταση τόσο από τον εαυτό μας όσο και από τον κόσμο. Χωρίς αυτή την απόσταση από τα πράγματα, διατρέχει κανείς το σοβαρότατο κίνδυνο να γίνει αιχμάλωτος των καταστάσεων και εντέλει βορά τους.

Αντίθετα, εάν κανείς διατηρεί μια απόσταση από τα πράγματα, τότε όλες οι εντάσεις, οι επιθετικές και αμυντικές στάσεις στη συμπεριφορά του, μπορεί να δώσουν τη θέση τους σε ένα χαμόγελο.

Κι αυτό ισχύει και στην εσωτερική εργασία. Στην εσωτερική πάλη με τον εαυτό μας συχνά παγιδευόμαστε σε ένα είδος σπουδαιότητας για την πορεία μας, για τα επιτεύγματά μας, που μπορεί σταδιακά να οδηγήσει σε μια εμμονή για την ανωτερότητα ή την κατωτερότητά μας, ανάλογα τον άνθρωπο.

Έτσι όμως μένουμε με τις στείρες ηθικές συμβατικότητές μας – ένα είδος κτητικής, σχεδόν ιεροεξεταστικής, στάσης απέναντι στην «πνευματικότητα», απ’ όπου λείπει κάθε ζωντάνια.

Και όχι μόνο. Η στάση αυτή έχει ακριβώς το αντίθετο αποτέλεσμα από αυτό που επιδιώκουμε: όλα τα αρνητικά συναισθήματα –βία, απληστία, θυμός κλπ.– αντί να γίνουν πιο αδύναμα, ισχυροποιούνται.

ΤΙΠΟΤΕ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ

Διαβάζουμε ορισμένες φορές για χαρισματικούς ανθρώπους, που είχαν την ικανότητα να γελούν ακόμη και στις πιο δραματικές στιγμές της ζωής τους. Και αναρωτιόμαστε πώς το κατάφερναν, και κατά συνέπεια πώς κι εμείς να έχουμε αυτή τη χαρά στη ζωή μας.

Συχνά πιστεύουμε πως η λύση είναι να ξεμπερδεύουμε μια ώρα αρχύτερα με τις λεγόμενες καθημερινές υποχρεώσεις μας, προκειμένου να ασχοληθούμε με εκείνα που θεωρούμε πιο σημαντικά και ενδιαφέροντα. Και μας διαφεύγει, ότι ίσως εντέλει η πολυπόθητη ελευθερία να κρύβεται στην αναγνώριση από μέρους μας ότι κάθε στιγμή, κάθε πράγμα είναι ουσιώδες και τίποτε δεν είναι στ’ αλήθεια σημαντικό!

Ο «βασιλικός» δρόμος προς αυτή την ελευθερία είναι η αίσθηση του χιούμορ, που διαπερνώντας τα δεσμά της επιφανειακής σκέψης μας, αγγίζει την πρωταρχική αθωότητα μέσα μας, η οποία φέρνει μαζί της τη συμπόνια και την αγάπη.

Όπως το καταλαβαίνω, μόνο εκείνος που πάντα είναι έτοιμος να γελάσει απέναντι στις αξιώσεις του εγώ του μπορεί να νιώθει πραγματικά ελεύθερος, ελεύθερος από όλη την καταπίεση της προσωπικότητάς του, όπως και της προσωπικότητας των άλλων.

Το κείμενο «Η Δύναμη του Χιούμορ» πρωτοδημοσιεύτηκε στο ΑΒΑΤΟΝ Νο 125.

iordanisp

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ