Νίτσε, Βοήθησε τον εαυτό σου, τότε όλα θα σε βοηθήσουν

Έντερ Μαρία, "Χωρίς τίτλο" Το έργο παρουσιάζει ένα τοπίο, με 

κοιλάδες και υψώματα και θυμίζει έντονα τους plein air πίνακες της Έντερ. 

Οι πίνακες αυτοί ζωγραφίστηκαν με τη μέθοδο της διευρυμένης όρασης. 

Στόχος τους, να απεικονιστούν με οριζόντιες, κάθετες και καμπύλες συνθέσεις... 

Μεγάλα λάθη που κάνουν οι άνθρωποι κατά τον Νίτσε:

Το λάθος της σύγχυσης αιτίας και αποτελέσματος. 

Δεν υπάρχει πιο επικίνδυνο λάθος από το μπέρδεμα της αιτίας με το αποτέλεσμα. Το ονομάζω πραγματική διαφθορά του λογικού. Κι όμως τούτο το λάθος εντάσσεται στις αρχαιότερες και στις νεότερες συνήθειες της ανθρωπότητας: είναι καθαγιασμένο και φέρει το όνομα της «θρησκείας» ή της «ηθικής». Όποια πρόταση διατυπωθεί από τη θρησκεία και την ηθική το περιέχει. Οι ιερείς και οι νομοθέτες ηθικών κανόνων είναι οι γεννήτορες τούτης της διαφθοράς του λογικού.


Το λάθος της ψευδούς αιτιότητας 

Οι άνθρωποι πάντα πίστευαν ότι γνωρίζουν τί είναι μια αιτία: από που παίρναμε όμως τη γνώση μας - ή ακριβέστερα, την πίστη μας ότι είχαμε αυτήν τη γνώση; Από τη σφαίρα των περίφημων «εσωτερικών γεγονότων», από τα οποία κανένα δεν αποδείχτηκε μέχρι σήμερα πως είναι όντως γεγονός. 

Πιστεύαμε ότι είμασταν αιτιώδεις στην πράξη της θέλησης: νομίζαμε πως τουλάχιστον εδώ συλλαμβάναμε την αιτιότητα επί το έργον. Δεν υπήρχε καμιά αμφιβολία πως όλα τα προηγούμενα μιας πράξης, οι αιτίες της, έπρεπε να αναζητηθούν στη συνείδηση, και πως θα βρίσκονταν εκεί αν πράγματι αναζητούνταν - με τη μορφή «κινήτρων»: αλλιώς κανείς δεν θά 'ταν ελεύθερος και υπεύθυνος για την πράξη αυτή. 
Τέλος, ποιος θα αρνιόταν ότι μια σκέψη προκαλείται από μια αιτία;  Ότι το εγώ γίνεται αίτιο της σκέψης;

Το λάθος των φανταστικών αιτιών

Για να αρχίσουμε με τα όνειρα: κατόπιν εορτής, μια αιτία τοποθετείται λαθραία κάτω από μια αίσθηση (λόγου χάρη, την αίσθηση που δημιουργείται από το μακρινό πυροβολισμό ενός κανονιού) - συχνά η αιτία αυτή είναι ένα ολοκληρωμένο μυθιστόρημα όπου κεντρικό πρόσωπο είναι ακριβώς αυτός που ονειρεύεται. 

Η αίσθηση διαρκεί στο μεταξύ, μ' ένα είδος αντήχησης: περιμένει, ώσπου να της επιτρέψει το αιτιώδες ένστικτο νά 'ρθει στην πρώτη σειρά, όχι πια σαν τυχαίο συμβάν, αλλά σαν «νόημα». Ο πυροβολισμός του κανονιού παρουσιάζεται μ’ έναν αιτιώδη τρόπο, μέσα σε μια φαινομενική αντιστροφή του χρόνου.  Αυτό που είναι πραγματικά τελευταίο, το κίνητρο, βιώνεται πρώτο -συχνά με εκατοντάδες λεπτομέρειες που περνούν σαν αστραπή - και ο πυροβολισμός ακολουθεί...  Τι συνέβη; Οι παραστάσεις που δημιουργήθηκαν από μια ορισμένη κατάσταση θεωρήθηκαν λανθασμένα αιτίες της.


Το λάθος της ελεύθερης θέλησης 

Σήμερα δε νιώθουμε καμιά λύπηση για την έννοια της «ελεύθερης θέλησης»: ξέρουμε πολύ καλά τι είναι - το πιο ολοκληρωμένο κατασκεύασμα των θεολόγων που θέλει να κάνει «υπεύθυνη» την ανθρωπότητα με τη δική τους έννοια, δηλαδή να την κάνει να εξαρτάται απ' αυτούς.   Δίνω εδώ μόνο την ψυχολογία κάθε «απόπειρας υπευθυνοποίησης»...

Παντού όπου αναζητούνται ευθύνες, εκείνο που λειτουργεί συνήθως είναι το ένστικτο της επιθυμίας για κρίση και για τιμωρία. Το γίγνεσθαι χάνει την αθωότητά του όταν οποιοσδήποτε συγκεκριμένος τρόπος ύπαρξης αποδίδεται στη θέληση, σε σκοπούς, σε υπεύθυνες πράξεις: η θεωρία της θέλησης επινοήθηκε ουσιαστικά για το σκοπό της τιμωρίας, δηλαδή της επιθυμίας για εύρεση ενόχων. 

Ολόκληρη η παλιά ψυχολογία, η ψυχολογία της θέλησης, καθορίστηκε από το γεγονός ότι οι προπάτορές της, οι ιερείς που ήταν επικεφαλής των παλιών κοινοτήτων, ήθελαν να δημιουργήσουν για τους εαυτούς τους το δικαίωμα να τιμωρούν - ή ήθελαν νά δημιουργήσουν τούτο, το δικαίωμα για το Θεό... Οι άνθρωποι θεωρούνταν «ελεύθεροι» ώστε να μπορούν να κρίνονται και να τιμωρούνται - ώστε να μπορούν να γίνονται ένοχοι: κατά συνέπεια, κάθε πράξη έπρεπε να θεωρηθεί ηθελημένη, και η καταγωγή κάθε πράξης έπρεπε να θεωρηθεί πως βρισκόταν μέσα στη συνείδηση

Τι μπορεί νά 'ναι η θεωρία μας;  Η θεωρία μας είναι ότι κανείς δεν απονέμει στον άνθρωπο τις ιδιότητες του - ούτε ο Θεός, ούτε η κοινωνία, ούτε οι γονείς και οι πρόγονοί του, ούτε ο εαυτός του. (Η ανοησία της τελευταίας ιδέας διδάχτηκε ως «νοητή ελευθερία» από τον Καντ - ή ίσως κι από τον Πλάτωνα). 

Κανείς δεν είναι λοιπόν υπεύθυνος για το ότι είναι έτσι, για το ότι είναι φτιαγμένος με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, ή για το ότι βρίσκεται σ' αυτές τις συνθήκες ή σ' αυτό το περιβάλλον. Η αδυσώπητη μοίρα της ουσίας του δεν πρέπει να διαχωρίζεται από την αδυσώπητη μοίρα αυτού που υπήρξε και αυτού που θα υπάρξει. Ο άνθρωπος δεν είναι το αποτέλεσμα κάποιας ειδικής επιδίωξης, μιας θέλησης, ενός σκοπού' ούτε είναι το αντικείμενο μιας απόπειρας προσέγγισης ενός «ιδανικού ανθρώπου» ή μιας «ιδανικής ευτυχίας» ή μιας «ιδανικής ηθικής». 
Είναι παράλογο να θέλουμε να αναθέσουμε την ουσία κάποιου στον ένα ή στον άλλο σκοπό. Επινοήσαμε την έννοια του «σκοπού»: στην πραγματικότητα δεν υπάρχει σκοπός.

Ο καθένας μας είναι αναγκαίος, είναι κομμάτι του μοιραίου, ανήκει στο όλον, είναι μέσα στο όλον δεν υπάρχει τίποτε που να μπορεί να κρίνει, να μετρήσει, να συγκρίνει ή να καταδικάσει το «είναι» μας, γιατί κάτι τέτοιο θα σήμαινε πως θα έκρινε, θα μετρούσε, θα σύγκρινε ή θα καταδίκαζε το όλον. 
_______________________________


  Τέσσερεις ερωτήσεις συνείδησης

Τρέχεις πρώτος; Το κάνεις σαν βοσκός; Ή σαν εξαίρεση; Μια τρίτη περίπτωση θα ήταν του φυγάδα. 

Είσαι γνήσιος; Ή απλά ένας ηθοποιός; Ένας εκπρόσωπος; Ή αυτός που εκπροσωπείται; Τελικά, ίσως να είσαι απλά το αντίγραφο κάποιου ηθοποιού. 

Είσαι κάποιος που κοιτάει μακριά; Ή κάποιος που δίνει ένα χέρι βοήθειας; Ή κάποιος που στρεφει το βλέμμα του αλλού και απομακρύνεται; 

Θες να προχωράς μαζί; Ή να προσπερνάς; Ή να περπατάς μόνος; Πρέπει να γνωρίζεις τι θέλεις και αυτό που θέλεις.
___________________                                                                ___________________

Αρχή της πίστης       

Όποιος δεν γνωρίζει πως να απλώνει την βούληση του στα πράγματα, τουλάχιστον απλώνει κάποιο νόημα επάνω τους: αυτό σημαίνει, ότι έχει την πίστη ότι ήδη υπακούν σε κάποια βούληση.
____________


Σκέψεις και αξιώματα

      .    Όταν πατιέται, το σκουλήκι διπλώνει. Είναι έξυπνο αυτό. Με τον τρόπο αυτό μειώνει την πιθανότητα πως θα πατηθεί ξανά. Στην γλώσσα την ηθικής: η ταπεινότητα.  
   .     Θέλω, οριστικά και αμετάκλητα, να μην γνωρίζω πολλά πράγματα. Η σοφία θέτει όρια και στην γνώση.
      .     Για να ζει κανείς μόνος πρέπει να είναι κτήνος ή θεός, λέει ο Αριστοτέλης. Παραβλέποντας μια τρίτη περίπτωση: πρέπει να είναι και τα δύο – ένας φιλόσοφος.
      .    Στην δική μας άγρια φύση ανακαλύπτουμε την καλύτερη ψυχαγωγία στην αφυσικότητά μας, στην πνευματικότητά μας.
      .    Τι;  Είναι ο άνθρωπος απλά ένα λάθος των Θεών; Ή ο Θεός απλά ένα λάθος του ανθρώπου;
      .  Αυτό που δεν με καταστρέφει, με κάνει δυνατότερο.                                                         
      .    Βοήθησε τον εαυτό σου, τότε όλοι θα σε βοηθήσουν. Αρχή της γειτονικής αγάπης.
      .    Να τολμάς την περιπλάνηση σε κάθε είδους καταστάσεων στις οποίες μπορεί να μην έχεις καθόλου υποκριτικές αρετές, όπου, όμοια με τον ακροβάτη στο σκοινί του, είτε πέφτεις είτε στέκεσαι – είτε ξεφεύγεις.
      .    Είμαι δύσπιστος προς όλους τους συστηματικούς και τους αποφεύγω. Η βούληση για κάποιο σύστημα είναι το έλλειμμα της ακεραιότητας.
      .     Υπάρχουν περιπτώσεις στις οποίες είμαστε σαν τα άλογα, εμείς οι ψυχολόγοι, και γινόμαστε ανήσυχοι: βλέπουμε την ίδια την σκιά μας να τρέμει πάνω κάτω μπροστά μας. Ο ψυχολόγος πρέπει να στρέψει τα μάτια του μακριά από τον εαυτό του αν πρόκειται να δει ποτέ το παραμικρό.
________________

 Eπιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο του Νίτσε «Λυκόφως των ειδώλων» - Εκδοτική Θεσσαλονίκης
___________________________________
                                                      

Δεν είναι και μικρή ικανότητα να παραμένεις ευδιάθετος ενώ βρίσκεσαι μέσα σε μια σκοτεινή και υπερβολικά υπεύθυνη κατάσταση· και όμως, τι θα χρειαζόταν περισσότερο από την ευδιαθεσία; 

Κανένα πράγμα δεν έχει επιτυχή έκβαση, αν η ευθυμία δεν παίζει το ρόλο της. Το πλεόνασμα δύναμης είναι η μόνη απόδειξη της δύναμης.- Μια επαναξιολόγηση όλων των αξιών, αυτό το ερωτηματικό το τόσο μαύρο, τόσο πελώριο, που σκεπάζει με τη σκιά του εκείνον που το θέτει - ένα τέτοιο πεπρωμένο ενός καθήκοντος μας αναγκάζει κάθε στιγμή να τρέχουμε έξω στον ήλιο για να πετάξουμε από πάνω μας μια βαριά σοβαρότητα, μια σοβαρότητα που έχει γίνει υπερβολικά βαριά. 

Κάθε μέσο είναι ορθό γι' αυτό το πράγμα, κάθε "περίπτωση" μια ευτυχής συγκυρία. Κυρίως ο πόλεμος. Ο πόλεμος ήταν ανέκαθεν το μεγάλο τέχνασμα όλων των πνευμάτων που είχαν γίνει υπερβολικά εσωτερικά, υπερβολικά βαθιά· ακόμη και ένα τραύμα έχει ιαματική δύναμη. [...] (Από τον πρόλογο της έκδοσης)

scholeio

 

"ΕΛΕΓΧΟΣ"

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ