Ιερό και Μαντείο των Δελφών -Τα μάτια της Ελλάδος και ο σωτήρας της

Ψηλά, πάνω από τον Κορινθιακό κόλπο, στο ιερό βουνό του Παρνασσού, περικυκλωμένο από έλατα, βρίσκονταν το ιερό του θεού Απόλλωνα, Δελφοί.
Για πολλούς αιώνες η φωνή των Δελφών, του πιο σπουδαίου ιερού, ήταν η απόλυτη οδηγήτρια δύναμη στους Έλληνες.  Απλοί άνθρωποι καθώς και απεσταλμένοι πόλεων το επισκέπτονταν, για να λάβουν απάντηση και οδηγίες για το μέλλον και πεπρωμένο τους. Οι χρησμοί υπακούονταν και η πειστική δύναμη τους ήταν τέτοια, που πόλεμοι κερδήθηκαν ή χάθηκαν, από λίγες λέξεις της Πυθίας.
Κατά την διάρκεια του 7ου αιώνος π.Χ., όταν η βαρβαρική λατρεία του Διονύσου είχε εισέλθει στην Ελλάδα, κινδυνεύοντας να εξαλείψει τις αξίες και παραδόσεις και να στείλει τους Έλληνες σε βαρβαρικά στάδια,(αναφορά, Ελένη Παπακυριάκου/Αναγνώστου- http://www.sikyon.com ) οι Δελφοί έσωσαν την Ελλάδα εισάγοντας ευφυώς τον Διόνυσο, με τις αρετές του Απόλλωνα.

Το μαντείο των Δελφών, ένα θρησκευτικό και πολιτιστικό κέντρο, επέβαλε για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία διεθνή νόμο,  απαγορεύοντας
την εκτέλεση αιχμαλώτων πολέμου ή την μόλυνση των νερών των πηγαδιών και την καταστροφή  υδραγωγείων.
Οι Δελφοί επηρέασαν την Ελλάδα, όχι μόνο θρησκευτικά, αλλά στην εκπαίδευση και λογοτεχνία, στην τέχνη και το εμπόριο και κυρίως στον αποικισμό. Οι προσφορές ατόμων και πόλεων στο μαντείο του Πυθίου Απόλλωνα ήταν μεγάλες. Περισσότερα από πέντε χιλιάδες έργα τέχνης υπήρχαν στους Δελφούς, πριν την καταστροφή του.

2ον

 ΔΕΛΦΟΙ, Η ΓΗ ΤΟΥ ΑΠΟΛΛΩΝΑ 

Συγγραφέας: Ράνια Ιωάννου

Ο θρύλος λέει ότι οι Δελφοί ήταν το σημείο που συναντήθηκαν οι δύο αετοί. όταν ο Δίας τους έστειλε να πετάξουν από δύο διαφορετικές κατευθύνσεις. Σ’ αυτό το σημείο ο Δίας έριξε τον ιερό βράχο και οι Δελφοί έγιναν γνωστοί στα πέρατα του τότε κόσμου ως ο ομφαλός της Γης, το κέντρο του κόσμου. Σε αυτό το ανάγλυφο του τελευταίου τετάρτου του 5ου αι, π.Χ. που βρέθηκε στην Σπάρτη και έχει όμως χαρακτηριστικά αττικής γλυπτικής παριστά την Αρτέμιδα  να τείνει προχόο στον αδελφό της Κιθαρωδό εν προκειμένω Απόλλωνα που κρατά φιάλη σπονδής πάνω από τον ομφαλό των Δελφών

Οι Δελφοί το πνευματικό και θρησκευτικό κέντρο του αρχαίου ελληνισμού παραμένει ακόμα και σήμερα ένας ισχυρός τόπος δύναμης, ένας τόπος όπου το φανταστικό και το πραγματικό συναντιούνται κάτω από το προστατευτικό φως του θεού Απόλλωνα. Ο «ομφαλός της γης», όπως είναι γνωστός ο τόπος μέχρι τις μέρες μας, βρίσκεται σε υψόμετρο 500-700 μ. χαρίζοντας στον επισκέπτη μια μοναδική θέα που συνδυάζει όλες τις φυσικές ομορφιές. Στην όμορφη αυτή περιοχή της αρχαίας Φωκίδας, ανάμεσα σε δύο πελώριους βράχους, τις Φαιδριάδες πέτρες, ήταν χτισμένο το Μαντείο των Δελφών, η δημιουργία του οποίου χάνεται μέσα στην αρχαιότητα.

Το πώς και από ποιον δημιουργήθηκε αρχικά το Μαντείο δεν είναι εύκολο να βρεθεί, αφού πολλοί μελετητές θεωρούν ότι η δράση του ανάγεται στην προκατακλυσμιαία εποχή, γεγονός που ενισχύεται και από τις διάφορες θεότητες που το προστάτευαν στο διάβα της ιστορίας: η Γη, στη συνέχεια η Θέμιδα, έπειτα ο Απόλλωνας και ο Διόνυσος.

Δελφοί  François Pouqueville 1836,διακρίνονται οι  Φαιδριάδες πέτρες

Καθώς η ιστορία άπλωνε περίτεχνα το πέπλο της πάνω από το Μαντείο των Δελφών, δημιουργήθηκαν διάφοροι μύθοι που εξιστορούσαν τις απαρχές του. Επομένως, είναι ιδιαίτερα δύσκολο έως και ακατόρθωτο για τον ιστορικό ερευνητή να διαπιστώσει αν υπάρχουν ψήγματα αλήθειας σε αυτές τις διηγήσεις, καθώς και να τις αποκωδικοποιήσει.
Ένας από τους πιο γνωστούς μύθους δημιουργίας του Μαντείου, ο οποίος διασώθηκε από τον Διόδωρο τον Σικελιώτη μιλάει για έναν βοσκό, ο οποίος καθώς έβοσκε το κοπάδι του στην περιοχή διαπίστωσε ότι από ένα άνοιγμα, δίπλα στις Φαιδριάδες πέτρες, έβγαιναν διάφορες αναθυμιάσεις. Παρατήρησε μάλιστα ότι τα ζώα που πλησίαζαν στο άνοιγμα αποκτούσαν μια πολύ περίεργη συμπεριφορά.Πλησιάζοντας, λοιπόν, και ο ίδιος στο χάσμα για να δει τι συμβαίνει άρχισε να λέει διάφορα ακατάληπτα πράγματα πέφτοντας σε έκσταση, λόγια τα οποία εκ των υστέρων διαπιστώθηκε ότι προέλεγαν τα μελλούμενα. Από τότε εγκαταστάθηκε στο σημείο εκείνο μια ιέρεια, η Πυθία και άρχισε να λειτουργεί το Μαντείο.

Ένας άλλος μύθος θέλει τον ήρωα Παρνασσό, το όνομά του οποίου δόθηκε στο ομώνυμο βουνό, ν’ ανακαλύπτει σ’ εκείνη την περιοχή την οιωνοσκοπία, μαντεύοντας από τον τρόπο που πετούσαν τα πουλιά της περιοχής.

Στην Ομηρική Οδύσσεια, στην Ραψωδία Θ’ γίνεται αναφορά στο Μαντείο των Δελφών, χωρίς όμως να δίνονται επιπλέον πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο και τον χρόνο ίδρυσής του. Επιπλέον πληροφορίες παίρνουμε από άλλα τρία κείμενα: τον Ομηρικό Ύμνο στον Απόλλωνα και τις τραγωδίες Ευμενίδες του Αισχύλου και Ιφιγένεια εν Ταύροις του Ευριπίδη.

Ο Απόλλων σκοτώνει τον Πύθωνα / Παράσταση σε ανάγλυφο

Σύμφωνα με τον Ομηρικό Ύμνο εις Απόλλωνα Πύθιον, ο Απόλλων έχτισε τον πρώτο του ναό στους Δελφούς, αφού σκότωσε πρώτα τον δράκοντα με μορφή φιδιού Πύθωνα, από το όνομα του οποίου φαίνεται να προήρθαν μετέπειτα και τα ονόματα Πυθώ, Πυθία, Πύθιος κλπ. Θέλοντας ο θεός να εξαγνίσει τον χώρο από τη παρουσία του θηρίου έφερε εκεί το ιερό του δέντρο, τη δάφνη, με την οποία έχτισε μάλιστα και τον πρώτο του ναό. Στο μέρος αυτό χρησμοδοτούσε ο Απόλλων διά στόματος της Πυθίας, η οποία καθόταν πάνω σ’ ένα γήινο χάσμα από το οποίο έβγαιναν αναθυμιάσεις.
Μάλιστα σύμφωνα με τον ύμνο, οι πρώτοι ιερείς του ναού ήταν Κρήτες, τους οποίους έσωσε ο ίδιος ο θεός με τη μορφή δελφινιού μεταφέροντάς τους στην πλάτη του σ’ εκείνη την περιοχή. Σε ερώτησή τους προς το θεό πως θα καταφέρουν να επιβιώσουν σε αυτό τον τόπο, εκείνοι που ήταν συνηθισμένοι να ζουν κοντά στη θάλασσα, ο θεός τους απάντησε ότι θα ζήσουν από τις προσφορές των πιστών. Έτσι, λοιπόν, φαίνεται ότι οι Κρήτες έφεραν στον τόπο τη λατρεία του Απόλλωνα Δελφίνιου και μάλλον από αυτούς ονομάστηκε το μέρος Δελφοί. Ο μύθος αυτός επιβίωσε σε διάφορες εορταστικές αναπαραστάσεις που λάμβαναν χώρα στους Δελφούς με αποκορύφωμα τα Πύθια, τα οποία περιελάμβαναν μουσικούς διαγωνισμούς κι αθλητικούς αγώνες και τελούνταν κάθε τέσσερα χρόνια.

Δελφοί -Στάδιον του 4ου αι π.Χ.

Στην τραγωδία Ευμενίδες ο Αισχύλος μας παρουσιάζει μια διαφορετική εκδοχή. Η πρώτη προφήτισσα στους Δελφούς ήταν η θεά Γη την οποία διαδέχθηκε η κόρη της Θέμις. Στη συνέχεια ήρθε η Τιτάνιδα Φοίβη, κόρη επίσης της Γης και έπειτα ήρθε ο Απόλλων, ο οποίος προφανώς και ονομάστηκε Φοίβος από τη Φοίβη. Στο μύθο του Αισχύλου, ο Απόλλων φαίνεται να ήρθε από τη Δήλο και να εγκαταστάθηκε στον τόπο χωρίς να χρειαστεί να φονεύσει τον Πύθωνα.

Αγάλματα αθλητών από ευρήματα στους Δελφούς

Στην Ιφιγένεια εν Ταύροις του Ευριπίδη, αναφέρεται ότι ο Απόλλων ενώ ήταν ακόμα βρέφος έφτασε μαζί με τη μητέρα του Λητώ από τη Δήλο στον Παρνασσό κι εκεί κατέλαβε το μαντείο, αφού πρώτα σκότωσε το τεράστιο τέρας που το φύλαγε. Η Γη όμως θύμωσε γιατί με αυτό τον τρόπο εκδιώχθηκε βίαια από το μαντείο η κόρη της η Θέμις κι άρχισε να στέλνει προφητικά όνειρα στους ανθρώπους, με σκοπό ν’ αποδυναμώσει τη δύναμη του θεού Απόλλωνα. Το πρόβλημα επιλύθηκε τελικά με παρέμβαση του Δία, ο οποίος πήρε το μέρος του Απόλλωνα δίνοντάς του την εξουσία.

Ανάγλυφο από την Αίγινα του ναού του θεού  που παριστά τον Πύθιο Απόλλωνα να κρατά φιάλη και κιθάρα πάνω στον Δελφικό ομφαλό .350 π.Χ.

Ακριβώς το ίδιο δρώμενο σε νομίσματα από τα Μέγαρα της εποχής του Σέπτιμου Σεβίρου. Ο Πύθιος Απόλλων διαχρονικά αγαπητός στον ελληνικό κόσμο

Διαπιστώνουμε μέσα από αυτά τα χαρακτηριστικά παραδείγματα ότι υπήρχαν διάφοροι μύθοι σχετικά με το από ποιον και κάτω από ποιες συνθήκες ξεκίνησε να λειτουργεί το Δελφικό Μαντείο, το όποιο με τον καιρό εξελίχθηκε σε θρησκευτικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδας.

Η πρακτική της χρησμοδοσίας

Στην αρχαία Ελλάδα υπήρχαν διάφορα είδη μαντικής τα οποία χρησιμοποιούνταν και ήταν ιδιαίτερα δημοφιλή, όπως η οιωνοσκοπία, η σπλαγχνοσκοπία, η ονειρομαντεία, η κληρομαντεία, η αστρολογία κλπ. Οι αρχαίοι Έλληνες δεν ήταν μοιρολάτρες. Αντιθέτως μελετούσαν τη φύση και προσπαθούσαν να διαβάσουν τα μηνύματά της ώστε να κατανοήσουν καλύτερα τις δομές του παρόντος και να μπορέσουν να πορευτούν σωστά και στο μέλλον. Δεν θα πρέπει επομένως να τους κρίνουμε με βάση τον σημερινό τρόπο σκέψης, μιας και ζούμε σε πολύ διαφορετικούς καιρούς.

Πυθία -Από επιτοίχια ζωγραφική ρωμαϊκής εποχής.

Επίσης, πριν προχωρήσουμε παρακάτω κι αρχίσουμε να μιλάμε για τη μαντική τέχνη όπως αυτή χρησιμοποιούνταν στο Δελφικό Μαντείο, καλό θα ήταν να επισημάνουμε τον πολύ χρήσιμο διαχωρισμό που επιχείρησε ο Δ. Δημόπουλος στο βιβλίο Στο άδυτο των ελληνικών μαντείων.

Χωρίζει, λοιπόν, τη μαντική σε δύο είδη: την «έντεχνο μαντική» και την «ένθεο μαντική». Με τον όρο «έντεχνο μαντική» εννοεί κάθε μορφή μαντικής, η οποία γίνεται μέσω «προφητών», οι οποίοι προλέγουν το μέλλον διαβάζοντας διάφορα φυσικά σημάδια.
Η μορφή αυτή δεν είναι όμως αξιόπιστη μιας και το αποτέλεσμα εξαρτάται άμεσα από την ευσυνειδησία αλλά και την ερμηνευτική ικανότητα των λειτουργών του. Ενώ, η «ένθεος μαντική» αναφέρεται στις προφητείες που δίνονταν στους πιστούς από τον ίδιο τον θεό μέσω των αντιπροσώπων του. Τέτοια είναι κι η περίπτωση του Δελφικού Μαντείου, όπου η Πυθία χρησμοδοτούσε διά στόματος του θεού.
Αυτό είναι και το είδος της μαντικής τέχνης που εξυψώνει τον άνθρωπο, γι’ αυτό και δεν θα πρέπει να υποβιβάζεται στο επίπεδο της «εντέχνου μαντικής». Δεν είναι άλλωστε τυχαίο το γεγονός ότι το μόνο είδος μαντικής που έχει επιβιώσει και χρησιμοποιείται μαζικά από εκατομμύρια ανθρώπους είναι η «έντεχνος μαντική», ενώ η «ένθεος μαντική» χάθηκε μαζί με την καταστροφή των μαντείων.

 Του Ευγένιου Ντελακρουά -Ο Λυκούργος συμβουλεύεται την Πυθία.

Όπως ήταν φυσικό, οι πιστοί είχαν σε πολύ υψηλή εκτίμηση τους χρησμούς που έδινε το Μαντείο καθώς θεωρούσαν ότι τους μιλάει ο ίδιος ο Απόλλων. Η Πυθία και οι ιερείς του Μαντείου ήταν απλά τα φερέφωνα του θείου λόγου.
Η πρόσβαση στο Μαντείο ήταν ελεύθερη σε κάθε πιστό που ήθελε να συμβουλευτεί τον θεό, όχι όμως και σε οποιοδήποτε ήθελε να παρίσταται στην τελετή από περιέργεια. Η είσοδος στο ιερό απαγορευόταν μόνο στις γυναίκες. Μπορούσαν όμως να στείλουν κάποιον αντιπρόσωπο για να θέσει στην Πυθία αντί γι’ αυτές τα ερωτήματά τους.
Ο Πλούταρχος στα Ηθικά αναφέρει ότι η Πυθία αρχικά χρησμοδοτούσε μια φορά τον χρόνο, στις 7 του μήνα Βυσίου (μέσα Φεβρουαρίου-Μαρτίου), μέρα των γενεθλίων του Απόλλωνα. Από τον 6ο αιώνα π.Χ. όμως που οι πιστοί άρχισαν να πληθαίνουν, το Μαντείο άρχισε να χρησμοδοτεί στις 7 κάθε μήνα, πλην των «αποφράδων ημερών», όπου δεν μπορούσε να δώσει χρησμό η Πυθία και τους τρεις χειμερινούς μήνες, τότε που ο Απόλλωνας ταξίδευε στους Υπερβορείους και την εξουσία του ιερού χώρου αναλάμβανε ο αδερφός του Διόνυσος.

Ο ερχομός του Διονύσου στους Δελφούς -παράσταση από ζωγραφική σε αγγείο

Η διαδικασία που θα έπρεπε ν’ ακολουθήσουν όλοι όσοι ζητούσαν χρησμό ήταν η εξής: κατ’ αρχήν πριν μπουν στο άδυτο, έπρεπε να πληρώσουν στους ιερείς τον «πέλανο», ένα είδος γλυκού, και να φέρουν κάποια ζώα για τις θυσίες που γίνονταν πριν τη χρησμοδοσία. Επίσης, έπρεπε να γνωστοποιήσουν στους ιερείς εκ των προτέρων τα ερωτήματά τους. Στη συνέχεια καθοριζόταν με κλήρωση η σειρά με την οποία θα έμπαιναν στο ιερό για να πάρουν τον χρησμό τους. Σε πολύ συγκεκριμένες περιπτώσεις, κάποιοι πιστοί απολάμβαναν για τιμητικούς λόγους το δικαίωμα της «προμαντείας», έπαιρναν δηλαδή χρησμό πριν από τους υπόλοιπους.

Σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία έπαιζε ο εξαγνισμός στην Κασταλία πηγή, που αφορούσε τόσο την Πυθία όσο και τους ιερείς και αυτούς που ζητούσαν χρησμό. Αφού, λοιπόν, εξαγνίζονταν έμπαιναν μέσα στο άδυτο κι οδηγούνταν σε μία ειδική θέση μπροστά στη Πυθία, χωρίς όμως να μπορούν να τη δουν. Τους χώριζε ένα παραπέτασμα. Η Πυθία μασώντας φύλλα δάφνης και πίνοντας νερό από την Κασσωτίδα πηγή άκουγε τα ερωτήματά και χρησμοδοτούσε. Οι χρησμοί ήταν συνήθως έμμετροι, σε δακτυλικό εξάμετρο αν και καθοριστικό ρόλο για το ποιο ακριβώς θα ήταν το μέτρο του χρησμού έπαιζε πάντα το είδος του, σε ποιον δινόταν αλλά και ο βαθμός του προβλήματος. Κάποιες φορές η Πυθία κατέφευγε και σε κληρομαντεία, ειδικά όταν τα ερωτήματα αφορούσαν διαζευκτικές ερωτήσεις κι όταν δεν υπήρχε πολύς χρόνος για χάσιμο. Επειδή ο λόγος της Πυθίας ήταν συνήθως δυσκολονόητος και γεμάτος γρίφους, οι ιερείς του ναού καλούνταν ν’ αποκωδικοποιήσουν και να μεταφέρουν το μήνυμα του θεού στους χρηστηριαζόμενους.

Είπαμε όμως λίγο πιο πάνω ότι υπήρχαν κάποιες μέρες που η Πυθία δεν μπορούσε να χρησμοδοτήσει. Οι ιερείς του Μαντείου για να διαπιστώσουν αν ο θεός επιθυμούσε να απαντήσει μέσω της Πυθίας στις ερωτήσεις των πιστών κατέβρεχαν με κρύο νερό μια κατσίκα. Αν το ζωντανό έτρεμε, τότε εκείνη τη μέρα μπορούσε να χρησμοδοτήσει η Πυθία. Αν δεν έτρεμε, τότε όλοι οι πιστοί καλούνταν να έρθουν μια άλλη μέρα. Ο Πλούταρχος, ο οποίος υπήρξε κι ο ίδιος ιερέας του Δελφικού Μαντείου, κάνει λόγο για μια περίπτωση όπου ενώ η κατσίκα δεν άρχισε να τρέμει, οι ιερείς της έριξαν παγωμένο νερό ώστε να εκβιάσουν τη διαδικασία. Η Πυθία άρχισε να χρησμοδοτεί εκείνη τη μέρα παρά τη θέληση τη δική της αλλά και του θεού. Από το στόμα της όμως άρχισαν να βγαίνουν κάποιες άναρθρες κραυγές λες και είχε καταληφθεί από δαίμονα και ουρλιάζοντας πετάχτηκε έξω από το ιερό, τρομάζοντας όλους όσοι παρευρίσκονταν μέσα σ’ αυτό. Σε λίγες μέρες η Πυθία πέθανε.

Πυθία, η εκπρόσωπος του Απόλλωνα

Η Πυθία για να αποσαφηνίσουμε μια συχνή παρανόηση δεν ήταν ένα συγκεκριμένο πρόσωπο, αλλά τίτλος που δινόταν στις προφήτισσες του Απόλλωνα που επιλέγονταν για να αφιερώσουν τη ζωή τους στην υπηρεσία του. Αρχικά, οι πρώτες Πυθίες ήταν νεαρές, παρθένες κοπέλες. Μετά από ένα συμβάν όμως όπου ένας άνδρας που είχε έρθει να ζητήσει χρησμό, ερωτεύτηκε μια Πυθία και την έκλεψε, οι Πυθίες ήταν γυναίκες προχωρημένης ηλικίας, γύρω στα 50, συνήθως παντρεμένες με παιδιά. Από τη στιγμή όμως που μια γυναίκα με οικογένεια καλούνταν να υπηρετήσει τον Απόλλωνα, εγκατέλειπε το σπίτι και την οικογένειά της κι έμενε σ’ ένα συγκεκριμένο οίκημα εντός του ναού για να διατηρείται αμόλυντη. Φορούσε άσπρα ρούχα και ζούσε με βάσει τους κανονισμούς που της είχαν θέσει εξ αρχής οι ιερείς. Δεν χρειαζόταν να έχει κάποια συγκεκριμένη μόρφωση, ούτε και κάποιες ικανότητες ενόρασης ή διορατικότητας. Στην αρχή ήταν μία η Πυθία. Όσο όμως τα χρόνια περνούσαν κι η φήμη του Μαντείου μεγάλωνε οι Πυθίες ήταν συνήθως τρεις.
Το ποιες ακριβώς ήταν αυτές οι γυναίκες, με ποια κριτήρια επιλέγονταν αλλά και πως ακριβώς έρχονταν σε επαφή με το θείο και χρησμοδοτούσαν, είναι ερωτήσεις που δύσκολα μπορούν να βρουν απάντηση. Παρ’ όλο που έχουν σωθεί πολλές μαρτυρίες ανθρώπων που είτε διετέλεσαν ιερείς του ναού, είτε έφτασαν στους Δελφούς για να ζητήσουν τη συμβολή του θεού, η αρχαιολογική σκαπάνη δεν έχει φέρει μέχρι στιγμής στο φως κάποια ευρήματα που θα μπορούσαν να διαλευκάνουν το μυστήριο της χρησμοδοσίας. Μάλιστα, η έρευνα των αρχαιολόγων κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σ’ αυτή την περιοχή δεν υπήρχε κάποιο χάσμα γης απ’ το οποίο να εκλύονταν αναθυμιάσεις. Όπως καταλαβαίνουμε, το κουβάρι περιπλέκεται ακόμα περισσότερο γεννώντας νέα ερωτήματα.

Πυθία σε αφιερωματική στάση σε δελφικό τρίποδα μαζί με Νεωκόρο .Παράσταση από ανάγλυφο.

Το Μαντείο κι ο ρόλος του στην αρχαία ελληνική ιστορία

Όσο παράξενη και να μας φαίνεται σήμερα όλη αυτή η διαδικασία, θα πρέπει να τονίσουμε ότι δεν προβλημάτιζε καθόλου τους αρχαίους Έλληνες, οι οποίοι έσπευδαν σωρηδόν για να συμβουλευτούν το Μαντείο. Η εμπιστοσύνη τους στη δύναμη του Μαντείου ήταν τόσο μεγάλη που το συμβουλεύονταν για πλείστα θέματα, τόσο για πολιτικά όσο και για προσωπικά ζητήματα. Όχι μόνο φτωχοί άνθρωποι αλλά και βασιλιάδες κατέφευγαν στο Μαντείο ή έστελναν τους αντιπροσώπους τους προκειμένου να ζητήσουν βοήθεια από τον θεό. Πολλές φορές κατέφθαναν και αντιπροσωπείες από πόλεις που είχαν πληγεί από κάποια φυσική καταστροφή και ζητούσαν εξιλέωση. Σε περιόδους κρίσης το πρώτο πράγμα που έκαναν οι Έλληνες πριν αναλάβουν δράση ήταν να συμβουλευτούν το Μαντείο. Ο πιο σημαντικός ρόλος όμως που έπαιξε το Μαντείο των Δελφών έχει να κάνει με τη στάση που κράτησε και τον τρόπο με τον οποίο χειρίστηκε τους αποικισμούς που έλαβαν χώρα τον 8ο – 6ο αιώνα π.Χ.

Ο έντρομος Ορέστης κρατά τον ομφαλό, δεξιά η αδελφή του Απόλλωνα Άρτεμης κοιτά το δρώμενο και αριστερά ο Απόλλων διώχνει τις Ερινύες Αριστερά τρομαγμένη η Πυθία αφού της πέφτει το κλειδί του Μαντείου και σύμβολο της θέσης .Ο Ορέστης κατέφυγε στο Μαντείο για να ζητήσει εξιλέωση από τον Απόλλωνα για το δολοφονία της μητέρας του. Για να εκδικηθεί αναγκάστηκε να γίνει “μητραλοίας”, να σκοτώσει δηλ. την ίδια του τη μητέρα. Αυτό ξεσηκώνει εναντίον του τις Ερινύες (προσωποποίηση των τύψεων), οι οποίες τον καταδιώκουν και δεν τον αφήνουν ούτε στιγμή ήσυχο. Σύμφωνα με την εκδοχή που αναπτύσσει ο Αισχύλος στην τραγωδία του “Ευμενίδες”, ο Ο. κατέφυγε στο μαντείο των Δελφών και ο Απόλλωνας τον παρέπεμψε στον Άρειο Πάγο της Αθήνας. Εκεί δικάστηκε και αθωώθηκε με την ψήφο της Αθηνάς, η οποία ως εκπρόσωπος της αιώνιας συνείδησης του ηθικού κόσμου, όταν οι δικαστές ισοψήφησαν, κηρύχτηκε υπέρ του κατηγορούμενου. Ο Ευριπίδης όμως στην “Ιφιγένεια εν Ταύροις” πραγματεύεται με άλλο τρόπο την κάθαρση του Ο. Σύμφωνα μ` αυτόν, η Πυθία τον διέταξε να πάει στη χώρα των Ταύρων και να μεταφέρει το ξόανο της Άρτεμης. Πήγε λοιπόν με το φίλο του Πυλάδη και εκεί έγινε η αναγνώριση με την αδερφή του Ιφιγένεια, που ήταν ιέρεια του ναού της θεάς, όπου βρισκόταν και το άγαλμα. Οι τρεις νέοι κατέστρωσαν ένα σχέδιο δράσης, άρπαξαν το ξόανο, το μετέφεραν στη Βραυρώνα της Αττικής και το αφιέρωσαν στον εκεί ναό της Άρτεμης. Ο Ευριπίδης πραγματεύεται το μύθο αυτό και στην τραγωδία του “Ορέστης”, όπου ο ήρωας κατά διαταγή του Απόλλωνα παντρεύεται την Ερμιόνη, την κόρη του θείου του Μενέλαου.

Κατά τη διάρκεια αυτών των αιώνων οι Έλληνες αποίκισαν τα παράλια της Μικράς Ασίας, τον Ελλήσποντο και τον Εύξεινο Πόντο, την Κάτω Σικελία και έφτασαν μέχρι και τα παράλια της Αφρικής, ιδρύοντας εκατοντάδες αποικίες, οι περισσότερες εκ των οποίων επρόκειτο να σημειώσουν μια λαμπρή πορεία που έμελλε να αλλάξει για πάντα τον ελληνισμό και τον υπόλοιπο κόσμο. Ένα μεγάλο μέρος αυτής της επιτυχίας θα πρέπει ν’ αποδοθεί και στο Μαντείο των Δελφών ο ρόλος του οποίου, όπως φαίνεται από τα ιστορικά στοιχεία, ήταν μείζονος σημασίας.
Οι άποικοι ξεκινώντας να καταλάβουν μια ξένη περιοχή, πολύ μακριά από τη γενέτειρά τους γνώριζαν πολύ καλά ότι θα καλούνταν ν’ αντιμετωπίσουν μεγάλους κινδύνους. Γι’ αυτό και είχαν ανάγκη από τη βοήθεια και την ευλογία των θεών, την οποία επιδίωκαν να ζητήσουν από τον θεό Απόλλωνα, μιας και το Μαντείο αποτελούσε εκείνη την εποχή το κατεξοχήν θρησκευτικό κέντρο του Ελλαδικού χώρου. Ο Απόλλωνας, όπως φαίνεται από τους χρησμούς που έχουν σωθεί, άλλες φορές έδινε απλά τη συγκατάθεση και την ευλογία του κι άλλες φορές τους υποδείκνυε ακόμα και σε ποια ακριβώς περιοχή να πάνε ή όριζε ο ίδιος τον επικεφαλής του αποικισμού.
Ενδεικτικά παραθέτουμε έναν μεταφρασμένο χρησμό που δόθηκε από το Μαντείο στον Περδίκκα τον Α’ σχετικά με τον αποικισμό των Αιγών (όπου αίγα=κατσίκα), της πρώτης πρωτεύουσας των Μακεδόνων. Του είπε λοιπόν ο θεός:

Υπάρχει βασιλική δύναμη γης πλουτοφόρας

για τους ευλαβείς γιους του Τημένου, γιατί τη

δίνει ο Δίας που κρατά αιγίδα. Όμως πήγαινε

γρήγορα στη Βοττιαία γη με τα πολλά κοπάδια.

Κι εκεί, όπου θα συναντήσεις ασημοκέρατες

γίδες άσπρες σαν το χιόνι να κοιμούνται, στο

έδαφος εκείνης της γης θυσίασε στους

μακάριους θεούς και χτίσε την ακρόπολη της

πόλης.

Το Μαντείο των Δελφών κατάφερνε επί αιώνες να συσπειρώνει θρησκευτικά τους απανταχού Έλληνες συνδυάζοντας αρμονικά τη λογική και τη μεταφυσική, κάτι που στις μέρες μας θεωρείται ιδιαίτερα δύσκολο, έως κι ακατόρθωτο. Το Μαντείο κατόρθωσε να παραμείνει ζωντανό όλους αυτούς τους αιώνες της ακμής του ελληνικού πολιτισμού. Ακόμα κι όταν εκείνος παρήκμασε προσπάθησε με κάθε δυνατό τρόπο να κρατηθεί και να συνεχίσει το έργο του. Μόνο όταν η παλιά θρησκεία πέθανε οριστικά μέσα στις καρδιές των ανθρώπων κι αντικαταστάθηκε από τον χριστιανισμό, μόνο τότε το Μαντείο έπαψε να λειτουργεί κι η Πυθία σταμάτησε να χρησμοδοτεί στο όνομά του Απόλλωνα. Γνωστός είναι άλλωστε ο χρησμός που δόθηκε από το Μαντείο στον αυτοκράτορα Ιουλιανό που προσπαθώντας ν’ αναβιώσει την αρχαία ελληνική πίστη επιχείρησε ν’ αναβιώσει και πάλι το Μαντείο:

Να πείτε στον βασιλιά ότι σωριάστηκε κάτω η

πλουμιστή αυλή. Ο Φοίβος δεν έχει πια κατοικία

ούτε προφητική δάφνη ούτε πηγή που μιλά. Και

το φλύαρο νερό έχει στερέψει.

3ον

Φανταστική αναπαράσταση με λανθάνοντα στοιχεία ,η Πυθία γνωρίζουμε ότι βρίσκετε πίσω από παραβάν στην χρησμοδοσία ,οι γυναίκες δεν αναφέρεται πουθενά ότι φόραγαν κάλυμμα κεφαλής και ο ρουχισμός των αρρένων  παραπέμπει σε χριστιανικούς βίους. Λέων δεν υπάρχει πάνω σε στύλο όπως και η  δωρική κολώνα ουδεμία σχέση έχει με την πραγματικότητα

4ον

 Ο ΘΕΟΣ ΑΠΟΛΛΩΝ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΕΙ ΤΟ ΜΑΝΤΕΙΟ

Ο Ξέρξης κατά την εισβολή του στην Ελλάδα, κατέστρεψε όσα ιερά συνάντησε στο πέρασμα του. ενώ το 480 π.Χ., κατευθύνθηκε προς το μαντείο των Δελφών, με σκοπό να το συλήσει.
Οι κάτοικοι των Δελφών, βλέποντας τους Πέρσες να πλησιάζουν, ρώτησαν στο μαντείο τον Απόλλωνος, αν θα έπρεπε να κρύψουν ή να μεταφέρουν τα ιερά αντικείμενα του ναού.
Ο θεός δεν άφησε να τα μετακινήσουν τους είπε ότι ήταν ικανός να προστατεύσει ότι τον ανήκει…. Όταν οι βάρβαροι έφθασαν κοντά, βλέποντας από την θέση τους το ιερό, ο προφήτης που λεγόταν Ακήρατος βλέπει να μετακινούνται έμπροσθεν τον ναού όπλα ιερά που εξήλθαν από το άδυτον αυτά που δεν επιτρεπόταν να τα αγγίζει κανείς.
Τρέχει να αναφέρει το σημείο (δρώμενο) εις τους κατοίκους που είχαν μείνει. Και οι βάρβαροι όμως, όταν έφθασαν τρέχοντας εις το ιερόν της Αθηνάς Προνοίας, είδαν σημεία (δρώμενα) μεγαλύτερα από το πρώτο.
Βέβαια είναι μεγάλο θαύμα να φανερωθούν από μόνα τους αυτόματα πολεμικά όπλα, έμπροσθεν τον ναού. Τα δεύτερα όμως (σημεία) που ακολούθησαν, αξίζει να τα θαυμάσεις περισσότερο απ’ όλα τα φαινόμενα.

Όταν οι βάρβαροι έφθασαν βιαστικοί εις τον ναόν της Αθηνάς Προνοίας, πέφτουν επάνω τους κεραυνοί από τον ουρανό, δυο κορυφές από τον Παρνασσό κόβονται και κατρακυλούν επάνω τους με πολύ πάταγο και καταπλακώνουν πολλούς απ’ αυτούς…. Όσοι εσώθησαν κατευθύνθηκαν εις την Βοιωτίαν.
Αυτοί οι βάρβαροι που επέστρεψαν, όπως μου είπαν, εκτός απ’ αυτά είδαν και άλλα θεία σημεία.
Δυο οπλίτες με ανάστημα μεγαλύτερο από άνθρωπο τους ακολουθούσαν σκοτώνοντας και διώκοντας τους. Οι κάτοικοι λένε ότι αυτοί οι δυο είναι οι ντόπιοι ήρωες Φύλακος και Αυτόνοος.

(Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 8,36)

Ανάλογη τύχη με τους Πέρσες είχαν και οι Γαλάτες οι οποίοι επίσης προσπάθησαν να συλήσουν το μαντείο των Δελφών, το 279 π.Χ.

Μόλις λοιπόν συνεπλάκησαν, αμέσως κεραυνοί κατευθύνονταν εναντίων των Γαλατών και πέτρες που αποκόπηκαν από τον Παρνασσό, και άνδρες οπλισμένοι πρόξενοι, τρόμου ορθώθηκαν εναντίον των βαρβάρων.
Απ’ αυτούς λέγεται ότι άλλοι μεν ήλθαν από τους Υπερβόρειους. Ο Υπέροχος και ο Αμάδοκος και τρίτος, ο Πυρρός του Αχιλλέως.

(Παυσανίας, Αττικά, 4,4)

 

5ον

 

 

Απόλλων Δελφίνιος

Φαίνεται ευρέως αποδεκτό ότι το όνομα του Δελφινίου Απόλλωνα προέρχεται από τo “δελφίνι” και όχι από το τοπωνύμιο των Δελφών, αν και πιθανότατα όλες αυτές οι λέξεις προέρχονται τελικά από την ίδια ρίζα.[1]Γνωρίζουμε από τον ομηρικό ύμνο στον Απόλλωνα ότι ο θεός εμφανίστηκε με τη μορφή ενός δελφινιού, για να οδηγήσει κάποιους Κρήτες στους Δελφούς, ώστε να γίνουν οι πρώτοι ιερείς του εκεί, ενώ υπάρχει και ο μύθος του Ικάδιου, γιου του Απόλλωνα, ο οποίος φτάνει από την Κρήτη στη δελφική ακτή στην πλάτη ενός δελφινιού.

Ο ομηρικός ύμνος μάς λέει επίσης ότι ο Απόλλωνας, αφού αποκάλυψε τον εαυτό του στους Κρήτες, κατά την προσέγγισή τους στην ακτή της Κρίσας τους έδωσε ειδικές οδηγίες για τη δημιουργία ενός βωμού. Τους διέταξε να προσφέρουν θυσίες και προσευχές σ’ αυτόν ως Δελφίνιο. Μόνο μετά από την εκπλήρωση αυτού του καθήκοντος ανέβηκαν στο λόφο για την Πυθώ, για να αναλάβουν τα καθήκοντά τους εκεί.

Η λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου ήταν διαδεδομένη σε όλη την περιοχή του Αιγαίου, αλλά ιδιαίτερα στην Κρήτη, και υπάρχει μια γενική πεποίθηση ότι η λατρεία συνδεόταν με τη θάλασσα και την προστασία των ναυτικών. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι μια σειρά από λατρείες του Απόλλωνα Δελφινίου εκτός Κρήτης βρίσκονταν σε μέρη με ισχυρούς δεσμούς με τη μεγαλόνησο. Μια τέτοια λατρεία υπήρχε στη Μίλητο της Ιωνίας, της οποίας ο επώνυμος ιδρυτής, σύμφωνα με έναν μύθο ίδρυσης, ήταν γιος του Απόλλωνα και εγγονός του Μίνωα. Λίγο αργότερα από τη Μίλητο έγινε ο αποικισμός της Χίου, όπου ένα διπλό λιμάνι, το οποίο ονομάζεται Δελφίνιο και αναφέρεται από τον Θουκυδίδη, πρέπει να συνδεόταν με τη λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου εκεί.

Η Χίος ιδρύθηκε από τον Ραδάμανθη, ο οποίος την ανέθεσε στον Οινοπίωνα, γιο της κόρης του Μίνωα Αριάδνης και του Διόνυσου. Ο Παυσανίας, επίσης, καταγράφει ότι ο Οινοπίων ήρθε στη Χίο από την Κρήτη και έγινε βασιλιάς και ότι μπορούσε κανείς να δει εκεί τον τάφο του. Η Θήρα, νησί με έντονες μινωικές συνδέσεις, είχε μήνα Δελφίνιο, ενώ στη Μασσαλία και την Αίγινα, εκτός από τη λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου, υπάρχουν ενδείξεις για τη λατρεία της κρητικής θεάς Δίκτυννας -ονομάζεται Αφαία στην Αίγινα- την οποία ο Πλούταρχος συνδέει με τον Απόλλωνα Δελφίνιο ως δέκτη λατρείας.

Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα πιθανό στην Αίγινα, όπου η Αφαία είχε ναό και υπήρχε μήνας και γιορτή του Δελφινίου. Τέλος, υπάρχει το Δελφίνιο στην Αθήνα, όπου η λατρεία συνδέθηκε ιδιαίτερα με τον Θησέα και τις κρητικές του περιπέτειες. Από τα στοιχεία αυτά φαίνεται πιθανό, όπως πολλοί μελετητές πιστεύουν, ότι ο Δελφίνιος ήταν κρητική θεότητα, ότι χρονολογείται τουλάχιστον από την προδωρική, αν όχι από τη μινωική εποχή, και ότι συγχωνεύθηκε με τον Απόλλωνα, όταν η λατρεία του έφτασε στους Δελφούς.

Θεωρείται επίσης ότι η λατρεία του Απόλλωνα Δελφινίου ήταν σημαντική στη Δρήρο, επειδή το ιερό του εκεί αποτελεί παράδειγμα ιερού του Απόλλωνα Δελφινίου που χρησιμοποιείται ως αρχείο του κράτους. Ο όρκος των εφήβων στη Δρήρο, που είναι ουσιαστικά μια συνθήκη μεταξύ της Δρήρου και της Κνωσού εναντίον της Λύττου, αναφέρει ότι ένα αντίγραφο θα πρέπει να στηθεί στο ιερό του Απόλλωνα Δελφινίου στη Δρήρο.

Στην Κνωσό προξενικά ψηφίσματα και συμφωνίες με άλλα κράτη, συμπεριλαμβανομένων των συνθηκών μεταξύ άλλων κρατών όπου η Κνωσός ήταν ο εγγυητής, στήθηκαν στο ντόπιο Δελφίνιο. Το ότι μερικά Δελφίνια στην Κρήτη χρησιμοποιούνταν ως δημόσια κτίρια, πριν από την εμφάνιση των πρυτανείων, υποδεικνύεται από μια επιγραφή του δεύτερου αιώνα, που αναφέρεται στην ψυχαγωγία των πρεσβευτών της Τήνου στο Δελφίνιο στην Υρτακίνα. Σίγουρα και εκτός Κρήτης ένα Δελφίνιο είχε συχνά κάποια σχέση με την διακυβέρνηση της πόλης. Τέτοια ήταν η περίπτωση της Μιλήτου, όπου το Δελφίνιο ήταν το κύριο ιερό του σώματος των Μολπών, εμπλεκόταν στην πολιτειακή ζωή και τους νόμους της πόλης και ήταν, και στην περίπτωση αυτή, επίσης το αρχείο για το ιερούς νόμους, τα διατάγματα και τις εξωτερικές συνθήκες. Στην Αθήνα, επίσης, υπήρχε σχέση μεταξύ Δελφινίου Απόλλωνα και του δικαίου της πόλης.

 Ο όρκος που επιβεβαίωνε την επιλεξιμότητα ενός αγοριού για την ιδιότητα του πολίτη δινόταν από τον πατέρα του στο Δελφίνιο. Ο Θησέας και το Δελφίνιο στην Αθήνα συνδέονταν με την Κρήτη μέσω του εξαγνιστικού ρόλου του Απόλλωνα Δελφινίου. Το Δελφίνιο στην Αθήνα ήταν ο τόπος διεξαγωγής της δίκης και του καθαρμού από το μίασμα των δικαιολογημένων ανθρωποκτονιών, ενώ εδώ ο Θησέας έκανε μια προσφορά πριν από την αναχώρησή του για την Κρήτη, για να εξιλεωθεί για τον θάνατο του Ανδρόγεω, γιου του Μίνωα, για τον φόνο του οποίου κατηγορούνταν ο πατέρας του Θησέα, ο Αιγέας. Ήταν ως εκδίκηση γι ‘αυτό το φόνο του γιου του, που ο Μίνωας απαίτησε την ετήσια εισφορά νεαρών Αθηναίων ανδρών και γυναικών για να πεθάνουν στην Κνωσό. Ο Θησέας ο ίδιος είχε προηγουμένως απαλλαγεί στο Δελφίνιο από το αίμα που σχετιζόταν με τη σφαγή των Παλλαντιδών, ανταγωνιστών του για το θρόνο της Αθήνας.

Η Κρήτη και οι Δελφοί σχετίζονται συχνά με τελετές καθαρμών, οι οποίες πιθανότατα ήταν κρητικές στην προέλευση. Υπάρχει μια παράδοση στον Παυσανία ότι ο Απόλλων πήγε στην Κρήτη, μετά τη δολοφονία του Πύθωνα, για να καθαριστεί από τον Καρμάνορα. Αν ο ίδιος ο θεός είχε υποβληθεί σε τελετή εξαγνισμού στην Κρήτη, φαίνεται εύλογο ότι θα πρέπει να θέσπισε τις ίδιες εξαγνιστικές τελετουργίες στο νέο ιερό του στους Δελφούς. Έχουμε ήδη επισημάνει το λατρευτικό σύνδεσμο μεταξύ Δελφινίου Απόλλωνα και της κρητικής θεάς Δίκτυννας, που, σύμφωνα με τον Διόδωρο, ήταν κόρη του Δία και της Κάρμης, κόρης του Εύβουλου. Αυτό το οικογενειακό δέντρο επιβεβαιώνεται από τον Παυσανία, που προσθέτει επίσης ότι ο Εύβουλος ήταν ο γιος του εξαγνιστή του Απόλλωνα, του Καρμάνορος. Φαίνεται ως εκ τούτου ότι οι ίδιες εξαγνιστικές τελετουργίες εισήχθησαν στους Δελφούς από τους Κρήτες που οδηγήθηκαν εκεί για να γίνουν ιερείς του θεού. [2]

[1] Η λέξη δελφύς δήλωνε την “μήτρα” και πιθανότατα το αρχικό όνομα των Δελφών ήταν ακριβώς αυτό (Δελφύς), ενώ η λέξη Δελφοί δήλωνε του κατοίκους της χώρας και μετά χρησιμοποιήθηκε ως τοπωνύμιο. Η λέξη δελφίς (ή δελφίν), γενική δελφῖνος προέρχεται μάλλον από την ίδια ρίζα και πρέπει να σχετιστεί με το δέλφαξ που δήλωνε τη νεαρή σκρόφα (κυριολεκτικά η γουρούνα που έχει μωρό στην κοιλιά) ή το γουρουνάκι της. Το όνομα του δελφινιού θα μπορούσε να έχει προκύψει ως ένα είδος μεταφοράς (δελφίς = το γουρουνάκι της θάλασσας). Η ίδια ρίζα δίνει βέβαια και τη λέξη ἀδελφοί (αυτοί που βγήκαν από την ίδια κοιλιά, μήτρα). Το αρχικό γράμμα της ρίζας μοιάζει να προκύπτει από κάποιο αρχαιότερο χειλοϋπερωικό φθόγγο (*gwelph-), όπως φαίνεται από τους αιολικούς τύπους Βελφοί (=Δελφοί), βέλφιν (=δελφίς ή δελφίν).

[2] Ο Απόλλων, πάντως, δεν ήταν απόλυτα ικανοποιημένος με την ποιότητα των εισηγμένων τελετών στους Δελφούς, δεδομένου ότι το μαντείο των Δελφών εξακολούθησε να καλεί Κρήτες για να βοηθήσουν σε μεταγενέστερες περιπτώσεις καθαρμού, συμπεριλαμβανομένου του καθαρμού της Αθήνας από το αίμα της ενοχής που συνδέθηκε από τον Επιμενίδη με το Κυλώνειο Άγος.

ΤΕΛΟΣ

ΑΝΑΦΟΡΕΣ
1ο μέρος -Ελένη Παπακυριάκου/Αναγνώστου- http://www.sikyon.

2ο μέρος -[Βιβλιογραφία]
– Δημόπουλος, Δημήτριος Π., Στο άδυτο των ελληνικών μαντείων, εκδ. Ελεύθερις Σκέψις, Αθήνα 2005
– Καραδημητρίου, Αναστάσιος Κ., Το μαντείο των Δελφών: χρησμοδοσία – Κείμενα των χρησμών, Ανάλυση της χρησμικής γλώσσας, εκδ. Ζήτη, Θεσσαλονίκη 2002
– Πέτσας, Φώτης Μ., Δελφοί: τα μνημεία και το μουσείο, εκδ. Κρήνη, Αθήνα 1983

3ο μέρος Η αναγρ;αφόμενη βιβλιογραφία.

4ο μέρος ΕΚ ΤΟΥ irakleitos.blogspot.gr – (Ηρόδοτος, Ιστορίαι, 8,36) – (Παυσανίας, Αττικά, 4,4).

5ο   Σταύρος Γκιργκένης Διδάκτορας κλασικής φιλολογίας.- heterophoton.blogspot.gr

Εργασία – Διηγηματική εικονογραφία  -Αρχαιογνώμων.

theancientweb

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ