ΝΕΡΩΝ: Η ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΣΤΡΕΒΛΩΣΗ ΜΙΑΣ ΣΗΜΑΝΤΙΚΗΣ ΜΟΡΦΗΣ

 Το  αυτοκρατορικό  άστυ  της  Ρώμης

-

Ο  Ρωμαίος  αυτοκράτωρ  Νέρων  είναι  μία  από  τις  πλέον  αμφιλεγόμενες  ρωμαϊκές  προσωπικότητες  και  ο   βίος  του  είναι  γνωστός.  Για  αυτό,  εδώ  θα  ασχοληθώ  μόνο  με  μερικούς  γνωστούς  «μύθους»  γύρω  από  τη  ζωή  του,  και  θα  επιχειρήσω  πολύ  συνοπτικά  να  παραθέσω  μια  πιο  αντικειμενική  εικόνα  για  το  ποιος  ήταν  πραγματικά  ο  παρεξηγημένος  Νέρων.

Ο  Νέρων  έχει  κατηγορηθεί  για  πάμπολλα  εγκλήματα  και  εξαιρετικά  βάναυσες  ενέργειες.  Υπήρξε  πράγματι  εγκληματικός,  αλλά  όχι  στον  βαθμό  που  του  αποδίδεται  και  κυρίως  όχι  περισσότερο  από  άλλους  Ρωμαίους  αυτοκράτορες  στους  οποίους  έχει  αποδοθεί  μία  θετική  ιστορική  εικόνα.  Το  σημαντικότερο  είναι  ότι  ο  Νέρων  μεγάλωσε  μέσα  στην  εγκληματικότητα  λόγω  της  αδίστακτης  μητέρας  του, Αγριππίνας.  Αυτή  ευθυνόταν  και  για  τις  πολλές  δολοφονίες  που  διέπραξε  ο  Νέρων  ακόμη  και  μετά  τον  θάνατο  της,  προκειμένου  να  σταθεροποιήσει  την  εξουσία  του, επειδή  από  εκείνη  διδάχτηκε  αυτό  το  μάθημα  κατ’ επανάληψη  σε  όλη  τη  ζωή  της.  Η  Αγριππίνα  έβλεπε  τον  γιο  της  μόνο  σαν  όργανο  προκειμένου  να  ασκεί  την  πλήρη  εξουσία  στην  αυτοκρατορία.  Για  αυτό  ο  Νέρων  τελικά  την  σκότωσε,  μην  έχοντας  άλλη  επιλογή.  Θεωρείται  πολύ  πιθανό  ότι  η  Αγριππίνα  η  οποία  είχε  αποπλανήσει  πολλούς  άνδρες  για  να  πετύχει  την  άνοδο  της  στην  απόλυτη  εξουσία, αποπλάνησε  και  τον  ίδιο  της  τον  γιο.

Οι  περισσότεροι  μελετητές  θεωρούν  πλέον  σχεδόν  βέβαιο  ότι  ο  Νέρων  δεν  έβαλε  φωτιά  στη  Ρώμη.  Αυτή  την  αβάσιμη  φήμη  την  έγραψε  ο  ιστορικός  Κάσσιος  Δίων  ο  οποίος  έζησε  έναν  αιώνα  μετά  τον  Νέρωνα  και  αναπαρήγε  τα  «κουτσομπολιά»  της  εποχής  του  τελευταίου.  Μάλιστα  ο  Κάσσιος  Δίων  τοποθετεί  το  Νέρωνα  στον  Παλατίνο  λόφο, να  βλέπει  την  Ρώμη  που  καιγόταν  και  να  παίζει  εμπνευσμένος  την  λύρα  του.  Αυτό  φυσικά  δεν  ισχύει  επειδή  ο  Νέρων  δεν  μπορούσε  ούτε  καν  να  πλησιάσει  τον  Παλατίνο,  λόγω  του  ότι  η  φωτιά  είχε  κλείσει  τον  δρόμο.  Όταν  ξέσπασε  η  φωτιά,  ο  Νέρων  βρισκόταν  στην  πατρίδα  του  Άντιο,  στα  νότια  της  Ρώμης.  Επέστρεψε  εσπευσμένα  και  έκανε  ότι  μπορούσε  για  να  σώσει  όσους  περισσότερους  πολίτες  γινόταν,  και  να  ανακουφίσει  τους  πληγέντες  από  τη  φωτιά.  Σε  όλη  του  την  ζωή  μάλλον  τον  χαρακτήριζε  η  τάση  να  κάνει  καλό  στους  ανθρώπους,  ενώ  δολοφονούσε  όσους τον  απειλούσαν  πραγματικά,  μεταξύ  των  οποίων  και  τη  μητέρα  του.  Απεχθανόταν  τη  βία  παρότι  ήταν  αναγκασμένος  να  την  χρησιμοποιεί  για  να  επιβιώνει.  Το  αρνητικό  κλίμα  όμως  το  οποίο  είχε  δημιουργηθεί εναντίον  του  στη  Ρώμη,  λόγω  αυτής  της  εξαρχής  φιλάνθρωπης  στάσης  του  έναντι  των λαϊκών  στρωμάτων,  και  λόγω  της  αντιπαράθεσης  του  με  τους  αριστοκράτες,  έστρεψε  από  τότε  τις  υποψίες  για  τον  εμπρησμό  της  πόλης  σε  εκείνον.  Αυτό συνέβη  όχι  επειδή  η  κατηγορία  σε  βάρος  του είχε  κάποια  λογική,  αλλά  σαν  πρόσχημα  προκειμένου  να  δυσφημιστεί.  Και  οι  υποψίες  αυτές  εντάθηκαν  όταν  ο  Νέρων,  εκμεταλλευόμενος  τον  δημόσιο  χώρο  που  καθαρίστηκε  από  την  φωτιά  έκτισε  εκεί  ένα  λαμπρό  παλάτι,  ένα  ολόκληρο  οικοδομικό  τετράγωνο.  Φαίνεται  όμως  πως  ο  Νέρων  απλά  εκμεταλλεύθηκε  την  καταστροφή  που  έφερε  η  πυρκαγιά,  για  να  κτίσει  εκεί  το  παλάτι  που  σχεδίαζε  να  κτίσει  στα  περίχωρα  της  Ρώμης.

Από  την  άλλη  πλευρά,  ο  Νέρων  δεν  ήταν  φιλικός  με  τις  λαϊκές  τάξεις  της  Ρώμης  τόσο  από  φιλανθρωπία,  όσο  από  την  ανάγκη  να  τις  προσεταιρισθεί  προκειμένου  να  έχει  την  υποστήριξη  τους  κατά  τη  διαρκή  αντιπαράθεση  του  με  τους  αριστοκράτες  συγκλητικούς  και  με  όσους  αμφισβητούσαν  την  εξουσία  του,  λόγω  των  αδίστακτων  πράξεων  της  μητέρας  του.

Ποιος  όμως  ευθυνόταν  για  τον  εμπρησμό  της  Ρώμης;  Κυρίως  οι  Πραιτωριανοί  και  οι  Χριστιανοί  έχουν  κατηγορηθεί  για  αυτόν,  επειδή  συνολικά  αντιπαθούσαν  το  Νέρωνα.  Για  τους  Πραιτωριανούς  αυτό  δεν  φαίνεται  να  ισχύει  επειδή  είχαν  και  πυροσβεστικά  καθήκοντα. Ομοίως  δεν  φαίνεται  να έβαλαν  τη  φωτιά  οι  χριστιανοί.  Οι  τελευταίοι  θεωρήθηκαν  ως  οι  εμπρηστές  της  Ρώμης  από  μερικούς  σύγχρονους  ιστορικούς,  μεταξύ  των  οποίων  και  ο  Adolphe  Lods,  κυρίως  λόγω  του  θρησκευτικού  φανατισμού  τους.  Μάλιστα  ο  Λοντς  παραθέτει  μια  μαρτυρία  της  εποχής  για  μια  απειλή  των  χριστιανών  σε  ένα  αξιωματούχο  του  Νέρωνα (μάλλον  στον  Τυγγελίνο) ως  αντίποινα  για  τις  διώξεις  σε  βάρος  τους.  Του  είπαν  δήθεν: «Μια  νύχτα, μερικοί  από  εμας,  με  λίγους  πυρσούς…».  Ωστόσο  άποψη  μου  είναι  ότι  πρόκειται  για  μία  «κατασκευασμένη»  μαρτυρία  προκειμένου  να  στηριχθεί  το  κατηγορητήριο  εναντίον  τους  (αρχαίο  ή/και  σύγχρονο).

Όποιος  και  αν  ευθυνόταν,  έπρεπε  να  αποδοθεί  η  ευθύνη  επίσημα  σε  κάποιους  προκειμένου  να  σταματήσουν  και  οι  ψίθυροι  που  έλεγαν  ότι  ο  αυτοκράτωρ  ευθυνόταν  για  τον  εμπρησμό.  Και  ο  αποδιοπομπαίος  τράγος  βρέθηκε  εύκολα  στο  πρόσωπο  των  χριστιανών,  της  νέας  θρησκευτικής  ομάδας  που  ήταν  αντιπαθής  σε  όλη  τη  Ρώμη  και  έτσι  κανείς  δεν  θα  είχε  αντιρρήσεις  για  την  καταδίκη  τους.  Άλλωστε  μερικοί  χριστιανοί  χάρηκαν  φανερά  για  τον  εμπρησμό  της  Ρώμης,  λόγω  του  ότι  υπέφεραν  από  τους  διωγμούς  των  Ρωμαίων  και  διακήρυσσαν   δημόσια  ότι  να  αλλάξουν  τελείως  τον  κόσμο.  Η  φωτιά  είναι  το  καλύτερο  «εξαγνιστικό»  για  αυτήν  την  αλλαγή,  αλλά  δυστυχώς  για  τους  χριστιανούς,  και  η  προφανέστερη  αφορμή  για  να  τους  αποδοθεί  ο  εμπρησμός.  Ο  Νέρων  που  τους  απεχθανόταν  λόγω  της  πλήρους  αντίθεσης  τους  στον  ελληνορωμαϊκό  πολιτισμό,  τους  κατηγόρησε  άδικα  για  τον  εμπρησμό  και  τους  επιφύλαξε  μία  τρομερή  τιμωρία:  τους  έδεσε  ψηλά  σε  στύλους  στη  Ρώμη  και  τους  έκαψε  ζωντανούς  προκειμένου  να  χρησιμεύσουν  σαν  πυρσοί  για  τον  φωτισμό  της  πόλης.  Υπολογίζεται  ότι  από  τους  περίπου  3.000  χριστιανούς  που  είχε  τότε  η  Ρώμη,  εκτελέσθηκαν  οι  300.

Το  πιθανότερο  είναι  ότι  η  πυρκαγιά  ήταν  ένα  τυχαίο  γεγονός  όπως  πιστεύουν  οι  περισσότεροι  ερευνητές.  Οι  πυρκαγιές  στη  Ρώμη  δεν  ήταν  καθόλου  σπάνιο  φαινόμενο  και  η  αφόρητη  ζέστη  των  ημερών  ευνοούσε  την  εμφάνιση  τους.  Κατά  πάσα  πιθανότητα,  η  φωτιά  ξεκίνησε  από  τους  εμπόρους  τροφίμων  της  κεντρικής  αγοράς  οι  οποίοι  ερχόμενοι  από  μακρινές  περιοχές  και  μην  έχοντας  κατάλυμα,  διανυκτέρευαν  στον  χώρο  της  αγοράς  όπου  άναβαν  φωτιές  και  έπιναν  οινοπνευματώδη  όλη  τη  νύχτα.  Συνήθως  μεθούσαν  και  λόγω  αυτού, σε  συνδυασμό  με  τη  ζέστη  και  την  υγρασία  εκείνων  των  ημερών,  ήταν  πολύ  εύκολο  να  χάσουν  τον  έλεγχο  της  φωτιάς  που  άναβαν  για  μαγείρεμα  ή  φωτισμό,  ή  να  τους  πέσει  κάποιο  λυχνάρι  στη  σκηνή  τους  ή  να  τους  πέσει  κάποιο  δυνατό  αλκοολούχο  ποτό  στη  φωτιά.  Από  τέτοιες  απροσεξίες  μπορούσε  να  ξεκινήσει  μια  φοβερή  πυρκαγιά, όπως  εκείνη  που  έκαψε  τότε  τη  Ρώμη.

Ο  Νέρων  έλαβε  μέρος  σε  μουσικούς  αγώνες  στην  Ελλάδα,  αλλά  η  γελοία  εικόνα  της  συμμετοχής  του  που  μας  παρέχουν  οι  προκατειλημμένες  εναντίον  του  πηγές,  δεν  είναι  πραγματική.  Οι  Έλληνες  πράγματι  χάρισαν  τη  νίκη  στον  Νέρωνα  για  να  μην  στεναχωρήσουν  αυτόν  τον  φανατικό  φιλλέληνα  αυτοκράτορα – πραγματικό  λάτρη  του  ελληνικού  πολιτισμού -,  αλλά  όχι  με  τόσο  οφθαλμοφανή  και  γλοιώδη  τρόπο  όσο  περιγράφεται  από  τους  αρχαίους  συγγραφείς  (ειδικά  οι  Λατίνοι  συγγραφείς  και  γενικά  οι  Ρωμαίοι  είχαν  δυσαρεστηθεί  από  τη  σταθερή  εύνοια  του  Νέρωνα  στην  Ελλάδα  και  στους  Ελληνες).   Προφανώς  ο  ίδιος  ο  Νέρων  δεν  θα  ήθελε  κάτι  τέτοιο  και  θα  προσβαλλόταν.  Απλά  τοποθέτησαν  σαν  αντιπάλους  του  κάποιους  Έλληνες  μουσικούς  που  ήταν  κατώτεροι  του  προκειμένου  να  εξασφαλίσουν  έτσι  τη  νίκη  του,  αλλά  σε  αγώνα  με  ίσους  όρους.  Οι  καλύτεροι  Έλληνες  μουσικοί  δεν  αγωνίσθηκαν  από  σεβασμό  και  εκτίμηση  για  τον  φιλέλληνα  αυτοκράτορα.  Ο  Νέρων  φυσικά  δεν  ήταν  ούτε  τρελός, ούτε  ηλίθιος.  Και  τα  μουσικά  του  έργα  δεν  ήταν  κακής  ποιότητας,  όπως  έχει  γραφτεί.  Ένας  σύγχρονος  του  χρονικογράφος  και  μάλιστα  εχθρικά  διακείμενος  σε  εκείνος, έγραψε  ότι  ο  Νέρων  ήταν  μεν  παράφωνος  αλλά  τα  έργα του  δεν  ήταν  άσχημα.

Στον  παρόντα  γερμανικό  χάρτη  διακρίνεται  η  επαρχία  της  Αχαϊας  (Achaia).

-

Ο  Νέρων  χάρισε  την  ελευθερία  στη  νότια  Ελλάδα  (ρωμαϊκή  επαρχία  της  Αχαϊας),  κάτι  το  οποίο  ενόχλησε  πολύ  τους  συγκλητικούς  επειδή  στο  εξής  δεν  θα  εισέπρατταν  κανένα  φόρο  από  τους  Ελλαδίτες, καθώς  η  επαρχία  τους  ανήκε  σε  εκείνες  των  οποίων  τους  φόρους  λάμβανε  η  Σύγκλητος.  Η  «ελευθερία  της  Ελλάδας»  όμως  αφορούσε  μόνο  τη  φορολογική  της  ατέλεια,  επειδή  οι  Έλληνες  δεν  μπορούσαν  να  έχουν  δική  τους  εξωτερική  πολιτική.  Εξάλλου  σε  κάθε  περίπτωση  δεν  μπορούσαν  να  έχουν  εξωτερική  πολιτική  επειδή  όλος  ο  Μεσογειακός  κόσμος  ανήκε  στους  Ρωμαίους.  Μόνο  με  τους  Γερμανούς  και  Σαρμάτες  βαρβάρους  του  Βορρά  ή  με  τους  Πάρθους  θα  μπορούσαν  να  έχουν  διαπολιτειακές  επαφές,  πράγμα  αδύνατον  βέβαια  επειδή  αυτό  θα  ήταν  επικίνδυνο  για  τους  Ρωμαίους.  Εξάλλου  ούτε   αυτό  ήταν  εφικτό,  επειδή  η  νότια  Ελλάδα («Αχαϊα»)  περιβαλλόταν  από  παντού  από  εκτεταμένα  ρωμαϊκά  εδάφη.  Επίσης  η  Ελλάδα  δεν  είχε  δικές  της  στρατιωτικές  δυνάμεις,  αφού  οι  Ελλαδίτες  ήταν  πια  απόλεμοι,  για  αυτό  χρειαζονταν  τον  ρωμαϊκό  στρατό  για  την  άμυνα  τους.  Το  πιθανότερο  είναι  ότι  η  ίδια  η  Ελλάδα  μάλλον  δεν  ήθελε  να  αποσπασθεί  από  τη  Ρωμαϊκή  αυτοκρατορία.  Το  καθεστώς  που  της  παραχώρησε  ο  Νέρων  ήταν  το  καλύτερο  δυνατό  για  τους  Ελλαδίτες:  αφορολόγητοι  και  προστατευμένοι  με  τη  ρωμαϊκή  ασπίδα.  Για  αυτό  οι  Έλληνες  είχαν  πάντα  καλές  αναμνήσεις  από  το  Νέρωνα.  Η  πρώτη  ενέργεια  του  διάδοχου  του  ήταν  να  ανακαλέσει  την  ελευθερία  των  Ελλήνων.

Ο  Νέρων  μπορούσε  να  καταπνίξει  εύκολα  την  επανάσταση  που  ξέσπασε  εναντίον  του  στις  επαρχίες  και  η  οποία  τελικά  του  κόστισε  τη  ζωή  (αυτοκτόνησε  εξαιτίας  της).  Αλλά το  λάθος  του  ήταν  ότι  έδινε  πάντα  μεγαλύτερη  σημασία  στο  τι  του  έλεγαν  οι  άλλοι,  παρά  στην  ανάγκη  να ερευνήσει  ο  ίδιος  τα  πράγματα.  Έτσι  ένας  έμπιστος  του  αυλικός  ο  οποίος  στην  πραγματικότητα  τον  υπέθαλπτε,  του  είπε  ότι  επαναστάτησαν  εναντίον  του  όχι  μόνο  οι  δύο  στρατιωτικοί  διοικητές  που  πράγματι  είχαν  ξεσηκωθεί, αλλά  σχεδόν  όλοι  οι  διοικητές  της  αυτοκρατορίας, κάτι  που  δεν  συνέβαινε.  Αντίθετα  αυτοί  του  έμειναν  πιστοί.  Ο  Νέρων  πίστεψε  ότι  έμεινε  χωρίς  υποστηρικτές  αλλά  αντί  να  το  επιβεβαιώσει,  πίστεψε  τον  αυλικό  του  και  αρχικά  θέλησε  να  παραιτηθεί  από  τον  θρόνο  και  να  βρει  την  ηρεμία του  ιδιωτεύοντας  και  ασχολούμενος  με  την  αγάπη  του: τη  μουσική  και τον  ελληνικό  πολιτισμό.  Όμως  η  αμείλικτη  Ρώμη  δεν  γνώριζε  πρώην  αυτοκράτορες,  παρά  μόνο  νεκρούς  αυτοκράτορες.  Για  αυτό  ο  Νέρων  αυτοκτόνησε  μόνος  του  για  να  αποφύγει  έναν  ατιμωτικό  θάνατο  από  τον  σφετεριστή  διάδοχο  του  Γάλβα.

Αλλη  μία  προτομή  του  Νέρωνα.

-

Ο  Νέρων  σίγουρα  δεν  ήταν  ο  παρανοϊκός  ή  ανίκανος  αυτοκράτορας  που  ως  τέτοιος  έμεινε  γνωστός  στην  Ιστορία.  Ίσως  για  αυτή  την  στρεβλωμένη  εικόνα  του  έφταιξε  σε  μεγάλο  βαθμό  η  απόδοση  της  ευθύνης  από  τον  Νέρωνα  στους  χριστιανούς  για  τον  εμπρησμό  της  Ρώμης,  αλλά  και  η  σταθερή  αντιπαράθεση  του  με  την  Σύγκλητο  και  γενικά  με  την  άρχουσα  τάξη  της  Ρώμης.  Επίσης  η  στρέβλωση  της  εικόνας  του  οφείλεται  και  στην  απέχθεια  του  για  τους  χριστιανούς.  Είναι  χαρακτηριστικό  πως  όσοι  Ρωμαίοι  αυτοκράτορες  αντιτάχθηκαν  περισσότερο  στην  εξάπλωση του  χριστιανισμού, χαρακτηρίσθηκαν  «παρανοϊκοί, ψυχοπαθείς,  ανίκανοι»  κτλ,  όπως  ο  Νέρων,  ο  Ηλιογάβαλος,  ο  Ιουλιανός  ο  «Παραβάτης»,  ο  Θεοδόσιος  ο  «Μικρός».  Μάλιστα  οι «ιστορικοί χαρακτηρισμοί»  τους  (Παραβάτης,  Μικρός)  είναι  χαρακτηριστικοί  της  εμπάθειας  των  μεταγενέστερων  χριστιανών   χρονικογράφων  για  εκείνους.

Τέλος,  ο  Νέρων  πιθανότατα  κατέχει  και  μία  σχετικά  άγνωστη  «πρωτιά»: φαίνεται  πως  ήταν  ο  πρώτος  αυτοκράτωρ  της  Ρώμης  ο  οποίος  δεν  είχε  ρωμαϊκή  καταγωγή.  Ειναι  πολύ  πιθανό  ότι  ήταν  Ουόλσκος (όπως  και  ο  πατέρας  του,  Γναίος  Δομίτιος  Αηνόβαρβος).  Οι  Ουόλσκοι  οι  οποίοι  κατοικούσαν  στα  νότια  του  Λατίου,  είχαν  εκλατινισθεί  όταν  γεννήθηκε  ο  Νέρων,  όμως  επρόκειτο  για  έναν  νότιο  ουμβρικό  λαό (συγγενή  των  μητροπολιτικών  Ουμβρων  της  Ουμβρίας)   που  δεν  είχε  σχέση  με  τους  Ρωμαίους.  Μετά τον  Νέρωνα,  οι  συντριπτικά  περισσότεροι  αυτοκράτορες  της  Ρώμης  δεν  είχαν  πλέον  ρωμαϊκή  καταγωγή.

-

Περικλής   Δεληγιάννης

-

ΠΗΓΕΣ

Τάκιτος  ΙΣΤΟΡΙΑ

Τάκιτος  ΧΡΟΝΙΚΑ

Κάσσιος  Δίων  ΡΩΜΑΪΚΗ  ΙΣΤΟΡΙΑ

Πλούταρχος  ΒΙΟΙ  ΠΑΡΑΛΛΗΛΟΙ

Σουητώνιος  ΟΙ   ΒΙΟΙ  ΤΩΝ  ΚΑΙΣΑΡΩΝ

Φλάβιος  Ιώσηπος  ΡΩΜΑΪΚΗ  ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ

Φιλόστρατος  ΒΙΟΣ  ΑΠΟΛΛΩΝΙΟΥ  ΤΟΥ  ΤΥΑΝΕΩΣ

Warmington, B. Η.:    Nero: Reality and Legend. London, 1969.

Holland, R.:    Nero: The Man Behind the Myth, London  2000.

Champlin, Edward:     Nero,  Harvard University Press  2005

periklisdeligiannis

AΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ