Η έκρηξη του ηφαιστείου στη Σαντορίνη το 1650 μΧ μέσα από επιστολές της εποχής γεμάτες τρόμο κι απόγνωση...

Γράφει (κι αντιγράφει) ο Γιώργος Ανεστόπουλος

Το υποθαλάσσιο ηφαίστειο Κολούμπους της Σαντορίνης έγινε ευρύτερα γνωστό όταν πρόσφατες έρευνες έδειξαν πως ο κρατήρας του είναι πλούσιος σε πολύτιμα μέταλλα (πχ χρυσός, άργυρος, αντιμόνιο, κλπ).

(Και βεβαίως μετά απ’ αυτό ανακαλύψαμε μια ακόμη αιτία του ασφυκτικού pressing που δέχεται η χώρα-Πηνελόπη από διάφορους ξεδιάντροπους, βάρβαρους (τουτέστιν «βιαστικούς» μνηστήρες – όχι, θα δείξουμε «ευπρέπεια» και δεν θα εξηγήσουμε τι σημαίνει αυτό το «βιαστικοί»...ούτε το «βάρβαροι»...)....

Στο τέλος του κειμένου θα μπει σχετικός σύνδεσμος για πιο πολλά επί τούτου.

Το θέμα μας για την ώρα είναι πως μας προέκυψε αυτό το ρημάδι το Κολούμπους που κινδυνεύουμε ανά πάσα στιγμή – ιδίως αν κάνει κολεγιά με το άλλο το τέρας το δίδυμο αδερφάκι του από το 1650 πΧ – να μας τα κάνει ρημαδιό, όχι μόνον στη Μεσόγειο αλλά πολύ πολύ ευρύτερα)...

Άντε λοιπόν να κάνουμε μια προς τα πίσω – σχεδόν 400 χρόνια – και να ρίξουμε μια ματιά σε κάποια «τρομαγμένα γράμματα» της εποχής...

Άραγε πως βίωσαν οι κάτοικοι της Σαντορίνης την έκρηξη του ηφαιστείου το 1650 μΧ;

Και αν διαβάζαμε σήμερα τις επιστολές που αντάλλαξαν μεταξύ τους οι παθόντες νησιώτες θα καταλαβαίναμε τίποτα;

Ή μήπως μιλούσαν καμιά άγνωστη κορακίστικη γλώσσα κι επ’ ουδενί Ελληνικά;

Τουτέστιν, πόσο διαφορετική είναι η σημερινή Ελληνική από την τότε;

Για να το δούμε...

(Τα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ελήφθησαν από το βιβλίο «Το χρονικό της Περίσσας», Φιλίππου Κατσίπη, «Περιστατικά και συμβάντα της νήσου Σαντορίνης», Αθήνα 1958. Μέσα από το κείμενο, χωρίς να το καταλάβει ο αναγνώστης έχει «επικοινωνήσει» με τον συγγραφέα μέσα από τρεις διαφορετικές φάσεις της «ντοπιολαλιάς» αλληλοδιακλαδούμενες. Του 1958, του 1836 και του 1650. Κι όμως. Σχεδόν ούτε καν το «καταλαβαίνεις». Τόσο «αβίαστα» ρέει η «κατανόηση της γλώσσας»! Τόσο «αδιάλλειπτη» είναι η συνέχεια της γλώσσας μας σ’ αυτή τη γωνιά της γης. Αν και πάνε σχεδόν 400 χρόνια από τότε! Μήπως απ’ την άλλη απλώς φαντασιωνόμαστε εθνοκεντρικά και αυτάρεσκα; Μήπως εντέλει είναι και κείνη η «φάση» της γλώσσας μας «νεκρή»; Ας το δούμε στην πράξη μέσα από τις ίδιες τις πηγές των ανθρώπων της εποχής του «ηφαιστειακού δράματος»).

«Βρισκούμεστοι στα 1836.

Ήσυχο και ξέγνοιαστο, από σεισμοί και συμφορές είτανε το νησί μας κ’ είχε και καλοχρονιά. Ο πιότερος κόσμος δούλευε τη γης, που κάρπιζε πλούσια τα γενήματά της και ζούσε αμέριμνος κι’ ευτυχισμένος. Κι’ άλλοι, που ταξιδεύανε με τα καράβια, κουβαλούσανε με τις κασέλες τ’ ασημένια τάλληρα, τις λίρες, τα ρούμπλια και τουρλού – τουρλού μονέδες.

Κι’ ο Θεός ήπεμπε και δεν ηγόγκιζε (σημ:Σαντορινιά έκφραση της εποχής: πέμπει και δεν γογκίζει=στέλνει και δεν βαρυγκομά).

Μα κι’ εκείνοι που ζούσανε στα ξένα, στέλνανε από την ξενηθειά και χτίζανε σπήθια κι’ εκκλησιές. Τότες όλοι γνοιαζόντουσαν για την πατρίδα τους. Κι’ όσον καιρό απομένανε στα ξένα ένα όνειρο και μοναδικό είχανε. Ειρηνικά να περάσουνε τα τέλη του βίου τους στο νησί, που γεννηθήκανε κ’ εκεί να κλείσουνε τα μάθια τους.

...................................

Τα παλιά τα χρόνια, για νάρθει κανένας απ’ το Καμάρι στην Περίσσα, δεν είχε ανάγκη ν’ ανέβει σαν τώρα το δρομάρι της Ζωοδόχος, να φτάσει στο φρύδι του βουνού, στον Άη-Στέφανο και να κατηφορίσει τη σελλάδα για νάρθει στην Περίσσα. Τότες είχε δρόμο σύρριζα στο βουνό και θάλασσας, που ξεκινούσε απ’ το Καμάρι και τέλειωνε στην Περίσσα. Δυό εμπλιές (σημ. βήματα) είτανε.....

Και θα μου δευτερώσετε. Και μ’ όλο σας το δίκηο.

- Και ήντα ηαπογίνηκε αυτός ο παραθαλάσσιος δρόμος;..Η θάλασσα τον εκατάπιε;...

Ναίσκε. Κι αγροικήσετε το πότε και το πως.

Ημέρα θλίψεως και οργής η σήμερον ημέρα. Ωδίνες Άδου εκύκλωσάν με

Καθώς γράφουνε χρονώνε φυλλάδες κι’ εξιστορούνε σοφοί και διαβασμένοι, στα 1650 μετά Χριστού γεννήσεως, κι’ ανήμερα του Σταυρού άναψε και παρουσιάστηκε στο νησί μας ένα καινούριο ηφαίστειο, που το λένε του Κουλούμπου. Δεν ηξεφύτρωσε απ’ τη μεριά του παλιού Βουρκάνου, παρά ηξενέρισε από το μέσα γιαλό, που λέμε, κατά τη μεριά της Αμοργός και της Νιός. Ανάμεσα Βουρβούλου κι’ Απάνω Μεριάς.

Κι’ ετούτο είτανε το περίεργο. Το καινούργιο ηφαίστειο δεν είτανε μαύρο, σαν που είνε κ’ οι Καμένες, μα είτανε άσπρο κ’ ίσαμε ένα μεγάλο αλώνι είταν η απλωσιά του. Κι’ εχτός ετούτου, είτανε και θαυματουργό, αφού έκαμε στο νησί τέθοιες ζημιές και καταστροφές, που δεν τις είχανε κάμει άλλα παρόμοια και μεγαλύτερα ηφαίστεια.

Φωτιές και πέτρες έβγαζε και τις πετούσε στο νησί. Κι’ απ’ τον πολύν τον κίσηρα (σημ.αλαφρόπετρα)  ο γιαλός έπειξε. Κακό κι’ αντάρα γίνηκε και συμφορά μεγάλη κι’ απερίγραπτη χτύπησε το νησί μας τότες. Την ώρα του σεισμού τα σπήθια, σαν τα καράβια, που τάβρηκε φουρτούνα μπατέρνανε κι’ έπειτα πάλι ξαναρχόντουσαν στη θέση τους. Από την βρώμα πούβγαζε ψοφούσανε τα ζωντανά κι’ απ’ τα δηλητηριασμένα αέρια ο κόσμος στραβώθηκε. Τα χρυσαφικά, πούχανε στις κασέλες τους γινήκανε μαύρα, σα νάτανε μπακίρες κι’ από την δούλιαση (σημ.δουλιώ=φοβάμαι) ντου ο κόσμος εσκέφτηκε να παρατήσει το νησί και να δώκει των εμμαθιώ ντου.

«Και εβγήκεν όλος ο κόσμος, μικροί και μεγάλοι, άνδρες και γυναίκες από τα κάστρα κι’ από τα σπίτια με ταις άγιαις εικόνες εις τον κάμπον με πολλά δάκρυα και έλεγαν ότι έφτασεν η συντέλεια του κόσμου και εσυγχωρούσαν ο ένας τον άλλον με πολλά και πικρά δάκρυα», γράφει ένας συγκαιριανός της καταστροφής.

Μα καλλίτερά μου τόχω να διαβάσετε αμοναχοί σας, παρά να σας τα λέω εγώ, το παρακάτω γράμμα, που  στείλαν οι παπάδες της Σαντορίνης στους Αξώτες ιερείς κι’ όπου τους ιστορούνε τα μαρτύρια και τα βάσανά τους. Και νάτε, το ίντα τους γράφανε.

«Εβλαβέστατι ιερίς και τίμιοι γέροντες της χόρας και περιχόρων της νίσου Ναξίας.

Εμείς φτωχοί έρημοι και σκλάβοι οι πολά χαϋμένοι απέ ταις αμαρτίαις μας απέ το νησί σαντορίνης δίδομεν είδησιν δια το μυστήριον τούτο οπού μας εσέβικεν εις τον τόπον ετούτον τον οργισμένον απώ τον μαιγαλοδύναμον Θεόν.

Κατέχετε πος απέ ταις δέκα του σετεβρίου έρχισαν οι σεισμοί εις τούτω το νισι και έτραιμεν οσάν τραίμει το καλάμι και εκάμαμεν μερονυχτίς δέϊσιν.

Και εις ταις 26 του  αφτού μηνός ένιξε μήα φλέγα πυρινή και φωτιά με καπνόν μέσα εις την θάλασσα διό μίλια αλάργου εις τόπον λεγούμενον Κουλούπου

και εις τρις ημέραις πάλι άνηξε η φλέγα με τον σεισμόν και έβγαλε φοτιά με καπνόν και αστραπές με βροντές με αστροπελέκια με σεισμό και με ταραχί μεγάλη και τρομαχτική και εχάλασε τα σπίτια μας και επλάκοσε ανθρόπους

και όσοι άνθροποι ίτον όξο ολοι επέθαναν και τα πετούμενα ολα εψοφίσασει και τα χοντρά ζώα όλα εχάθυκαν και ο αέρας ετίφλονε τους ανθρόπους μικρούς και μεγάλους και η θάλασα έφιγεν απέ τον τόπο τις και έπιρε τα χοράφια μας όλα

και ευγένει τόσος βρόμος οπού δεν εμπορούμεν τα φάμεν αμή το στόμα μας είναι γεμάτο διάφη αμή ακόμα έως τώρα έχωμεν περισοτερω φώβον και ο μαιγαλοδίναμος Θεός να κάμι ελεϊμοσίνη εις εμάς και η θάλασα έπιξε από ανκισιρα και δεν ειμπωρεί πλεούμενον τα περάση και ο παντοδίναμος να μας λυτρόσι απε τουτην την δηστηχίαν οπού είμεσταν.

1650 οκτοβριου εις ταις 3...»

Ιδού και η απάντηση.

«Κόπια – ήγουν το ίσον της απόκρισις εις την είδησιν της σαντορίνης.

Αιδεσιμώτατοι παπάδες και πρόκριτοι της μεγαλειοτάτης κοινότης Σαντορίνης.

Με μεγάλο μας καμό και λύπησι των ψυχών μας εσκάσαμε το γράμμα σας και εδιαβάσαμεν τα κάζα και τη δυστυχία της αφεντιά σας και πρέπει πως ο πανέλεος Θεός θε να ρίξει την κατάρα του απάνω σε τούτα τα δυστυχισμένα νησιά και στέκουντεν όλα κατατρεμένα από πάσα λογής κακοτρέξιμο και δυστυχίες και αφανισμοί

αμή και εδώ στη Ναξία επήραμεν είδησι και εκούσαμεν και το βοητό που εγένηκε στο ουρανό και εις τη γη εις τη θάλασσα και ετρέμαμεν όλοι μικροί και μεγάλοι έσχοντας και να μην εμετρομεν α θε νάναι το τέλος του κόσμου και ύπνο ήσυχο δεν εκοιμούμαστεν απαντέχοντας ώρα την ώρα το χαλασμό του νησιού μας ήγουν από σεισμό

και από ετούτη όλη τη θεϊκή οργή που ακολούθησεν και σας γράφομεν πως αν ορίζετε από εσάς να ξεκινήσετε εις δια το νησί μας θε να σας αποδεχτούμεν ως είναι το μπορετό μας με την πάσα μας καλή καρδιά ως για να γλυτώση η αφεντιά σας από τα αστροπελέκια και την φλόγα οπού συντρέχει σε σας και απομείνομεν έχοντας και την αποθυμία να εξέρωμεν και πως απογενίκετε.

Από Ναξία έτος 1650 εις Νοεμβρίον 17.

Οι πρόκριτοι του μέρους Κάστρου και Μπούργου Ναξίας γράφομεν.

Ιω. Ο Γας χάριει Θεού φανερός αρχιγραμματεύς και Νοτάριος νομικός τούτης της μεγαλειοτάτης κοινότης Νάξος εκοπιάρισα»...

Κι όπως εδιαβάσατε, τότες η θάλασσα ηρίγλησε (σημ.ξεχείλισε) και βγήκε στη στεργιά και τάκαμε όλα σμπαράλια κι απλάϊ (πλατεία, ισοπέδωση). Χάλασε τον παλιό τον Άη – Γιώργη το Θαλασσίτη, την Αγία Ερήνη της Περίσσας κι’ απ’ την αραθυμιά της (σημ.εδώ σημαίνει αψύς, οξύθυμος) κατάπιε και το δρόμο του Καμαριού – Περίσσας που λέγαμε, πιο πάνω. Κι από τότες σβύστηκε και δεν φαίνεται.

Ακόμη και ρίμα βγάλανε, λυπητερό τραγούδι και τόλεγε ο κόσμος. Απ’ τις πολλές ξεσήκωσα δυό στιχάκια, για τα καταλάβετε κι εσείς το κακό, που γίνηκε.

Πήρεν συκιαίς, πήρεν εληαίς, επήρεν εκκλησίας

Γη Μαδιάμ τα έκαμεν όλα απ’ αληθείας.

..........

Στον τόπον, όπου είπαμεν ήγουν εις την Περίσσαν, τα μάρμαρα, που ξέχωνε, πολλά’ τανε περίσσα.

Κι ο κόσμος, απ’ την καΐλα και τα βάσανα, που τράβηξε την εποχή εκείνη, την ονόμασε και την θυμότανε με τόνομα:

Τον καιρό του μεγάλου κακού!

Μετά πολλά, τους λυπήθηκε ο Θεός κι’ ανήμερα πάλι τ’ Άη – Νικόλα, έκαμε ένα δυνατό σεισμό κ’ η θάλασσα ξανακατάπιε το νησάκι, που βγήκε απ’ τα σπλάχνα της  κ’ ησύχασε ο τόπος. Και γιαυτό δεν ξεχωρίζει κι’ ούτε φαίνεται σήμερις αυτό το ηφαίστειο, του Κουλούμπου. Δέκα οργιές λένε, πως είνε χωσμένο κάτω απ’ τη θάλασα κι’ από τότες κοιμάται, που να μην δώκει ο Θεός και ξυπνήσει ποτές του.

Και σαν ξανάρθε στον τόπο της η ψυχή των ανθρώπων κ’ ηρεμήσανε απ’ την ταραχή και τον φόβο τους, χτίσανε μιαν εκκλησιά αγνάτια απ’ το συφοριασμένο μέρος. Πολλοί σας δεν θάχετε πάει, μα σίγουρα την έχετε όλοι σας ακουστά. Είνε, η

Παναγιά του Καλού!...

Έτσι την βγάλανε οι πρόγονοί μας, γιατί η Παναγιά τους σκέπασε και τους λύτρωσε απ’ το μεγάλο κακό...»

Αυτά για τότε...

Τι αναφέρει η wikipedia για το ηφαίστειο:

Ο Κολούμπος ή το Κολούμπο είναι υποθαλάσσιο ενεργό ηφαίστειο σε απόσταση 6,5 χιλιομέτρων βορειοανατολικά της Σαντορίνης, το οποίο ανήκει στο Ηφαιστειακό τόξο του Νοτίου Αιγαίου. Έγινε γνωστό μετά από μεγάλη ηφαιστειακή έκρηξη στις 27 Σεπτεμβρίου 1650. Από τη λάβα σχηματίστηκε μικρή νησίδα, η οποία, όμως, εξαιτίας των θαλασσίων κυμάτων, γρήγορα κατέρρευσε σε ύφαλο. Από την κατάρρευση αυτή προκλήθηκε τσουνάμι, το οποίο προκάλεσε ζημιές μέχρι και σε απόσταση 150 χιλιομέτρων.

Σήμερα έχει ύψος 280 μέτρων (σε σχέση με τον περιβάλλοντα θαλάσσιο πυθμένα) και βρίσκεται περίπου 18 μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας. Ο κρατήρας του έχει διάμετρο περίπου 3 χιλιομέτρων και βάθος 512 μέτρων. Σε μεγάλη έκταση γύρω από το ηφαίστειο έχουν εντοπιστεί υδροθερμικά φρέατα από τα οποία αναβλύζει καυτό νερό, έως και 220^οC, με διαλυμένα μεταλλικά στοιχεία και τα οποία φιλοξενούν ένα σπάνιο οικοσύστημα από νηματοειδή βακτήρια.

Η ευρύτερη περιοχή του ακρωτηριού Κολούμπος λέγεται επίσης Κολούμπος και σχηματίζει μικρό ορμίσκο. Σε περίπου 6 χιλιόμετρα προς τα βόρεια, πριν την Άνυδρο, βρίσκεται ο υποθαλάσσιος κρατήρας του Κολούμπου, ο οποίος σχηματίστηκε το 1650 μΧ, μετά από μια ισχυρή ηφαιστειακή έκρηξη, γνωστή ως "Ο καιρός του Μεγάλου Κακού".

Μετά το πέρας εκείνης της έκρηξης, η οποία είχε ως συνέπεια 50 νεκρούς ανθρώπους, πολλά περισσότερα νεκρά ζώα και ακόμη περισσότερες απώλειες σε καλλιέργειες, χτίστηκε ο ναός "Παναγία του Καλού", ως μια προσπάθεια ευχαρίστησης των ανθρώπων για το τέλος της δυσάρεστης αυτής κατάστασης.

Για το γεγονός αυτό υπάρχουν γραπτές διηγήσεις, ανώνυμες, έμμετρες και πεζές αλλά και μια επώνυμη, γραμμένη από τον Καισάριο Δαπόντε. Για το γεγονός, υπάρχουν επίσης μαρτυρίες από τον Γάλλο ιερωμένο Francois Richard, ο οποίος δημοσίευσε τις περιγραφές του για το δραματικό αυτό περιστατικό λίγα χρόνια μετά.

Ονομασία

Για την προέλευση της λέξης έχουν διατυπωθεί πολλές απόψεις με επικρατέστερη εκείνη που θέλει τη λέξη να προέρχεται από την ιταλική colombo που σημαίνει περιστέρι, επειδή κατά την περιγραφή της έκρηξης του 1650 στην επιφάνεια της θάλασσας φαίνονταν αφροί λευκοί όπως το περιστέρι.

Ηφαιστειακή Δραστηριότητα

Η καταγεγραμμένη ηφαιστειακή δραστηριότητα του Κολούμπο ξεκίνησε με σεισμούς το 1649  και ολοκληρώθηκε το 1650, ενώ είχε ονομαστεί από τους ντόπιους "ο καιρός του Κακού". Κατά την διάρκεια της δραστηριότητας αυτής πέθαναν γύρω στα 70 άτομα και μεγάλος αριθμός οικόσιτων ζώων, κυρίως λόγω των δηλητηριωδών αερίων που εκλύονταν επί μήνες από το ηφαίστειο.

Σημερινή Κατάσταση

Η μεγάλη θερμοκρασία που καταγράφεται στα υδροθερμικά φρέατα αποδεικνύει ότι το ηφαίστειο Κολούμπο είναι ενεργό και ότι υπάρχει μάγμα κάτω από την επιφάνεια.

^{http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CF%8D%CE%BC%CF%80%CE%BF}

Κάποια περαιτέρω στοιχεία σχετικά με το «βυθισθέν» ηφαίστειο Κολούμπους του 1650 μΧ μαζί με ένα ενδιαφέρον βίντεο δείτε στο παρακάτω άρθρο:

http://aegeanhawk.blogspot.gr/2014/04/blog-post_1253.html

Για πιο εκτεταμένη εισαγωγή στο γενικότερο θέμα «ηφαιστειακή ιστορία της Θήρας» δείτε διάφορα ιστορικά στοιχεία γύρω από την μεγάλη έκρηξη του 1650 πΧ στα παρακάτω δύο άρθρα

http://aegeanhawk.blogspot.gr/2014/04/3500.html

http://aegeanhawk.blogspot.gr/2014/04/blog-post_5921.html

Γιώργος Ανεστόπουλος

aegeanhawk

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ