Julian Marias… Σκέψεις σχετικά με τα ΜΜΕ και το Ίντερνετ

Ο άνθρωπος είχε πάντα τη δυνατότητα να επικοινωνεί με την κοινωνία και να κοινοποιεί τις ειδήσεις, τις ιδέες ή τις πεποιθήσεις του ώστε η κοινωνία στο σύνολό της να έχει την γνώση αλλά και να ενσωματώσει σιγά-σιγά νέες καταστάσεις. Επί του παρόντος η επικοινωνία με την κοινωνία έχει προχωρήσει τόσο πολύ ώστε να μετατραπεί η επικοινωνία σε ένα διαφορετικό φαινόμενο που επηρεάζει την ίδια πληροφορία και έχει μεγάλη επίδραση στον άνθρωπο.

Ένα άτομο μπορεί γρήγορα να αλλάξει τρόπο σκέψης ή τη στάση του, λέγοντας ένα πράγμα σήμερα και ένα άλλο αύριο, να συμφωνεί με κάτι τον ένα χρόνο και τον επόμενο να διαφωνεί. Όμως η αλλαγή της κοινωνίας στο σύνολό της, είναι πιο αργή και πιο δύσκολη. Το να γίνει σε μεγάλη κλίμακα μια αλλαγή πεποιθήσεων είναι μια διαδικασία που διαρκεί πολύ περισσότερο. Ωστόσο, επί του παρόντος, το γεγονός αυτό συμβαίνει πολύ πιο γρήγορα λόγω της προόδου της τεχνολογίας, όχι μόνο στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και στο ίντερνετ που έχουν πρόσβαση στην πληροφορία εκατομμύρια άνθρωποι άμεσα και ταυτόχρονα.

Οι κοινωνικές αλλαγές που δημιουργούνται μεταδίδονται γρήγορα ακόμη και στο εξωτερικό. Με τη διαφορά πως όλες αυτές οι πληροφορίες δεν έχουν ρίζα και δεν μπορούν να στηριχτούν για να βρουν τη σύνδεση με τις ζωές των ανθρώπων αφού είναι στείρες πληροφορίες που απλά αναμεταδίδονται χωρίς να έχουν καμία βιωματική εμπειρία. Το φαινόμενο αυτό κάνει την ανθρώπινη επικοινωνία και την συνοχή να εξαφανίζονται και μαζί τους να εξαφανίζονται και διάφορες ηθικές αξίες.

Υπάρχει μια διαφορά ανάμεσα στις ιδέες και τις πεποιθήσεις. Μια ιδέα είναι μια σκέψη, κάτι αμφισβητήσιμο και συζητήσιμο. Μια πεποίθηση είναι κάτι που δεν σηκώνει αμφισβήτηση, διότι είναι θέμα πίστης και αντιπροσωπεύει τα πιστεύω του ατόμου. Οι πεποιθήσεις που εξαπλώνονται τόσο γρήγορα όσο οι ιδέες λειτουργούν, αλλά δεν είναι στην ουσία πεποιθήσεις. Είναι ένα μείγμα ιδεών και πεποιθήσεων, χωρίς να έχουν εξεταστεί εκτενώς αρά υπόκεινται σε αμφιβολίες. Έτσι, ενώ παλαιότερα μια πληροφορία είχε γνωστική και πρακτική σημασία, στο σήμερα μπορεί να είναι κατευθυνόμενη και χειραγωγημένη και να εξυπηρετεί συμφέροντα για κερδοσκοπικούς λόγους. Αυτές οι ιδέες και οι πεποιθήσεις, κάποιες από τις οποίες αναμεταδίδονται από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη χειραγώγηση και την άσκηση άμεσης εξουσίας, σε μια εποχή που ο άνθρωπος είναι πολύ ευάλωτος.

Στο παρελθόν μεμονωμένες δράσεις καθυστερούσαν να έχουν επιπτώσεις και να γίνουν αισθητές στην κοινωνία. Στο σήμερα όλοι μπορούν να μιλούν για το ίδιο θέμα την ίδια στιγμή σε παγκόσμιο επίπεδο καθώς και να αποσιωπήσουν κάποιες πληροφορίες ώστε να επιβάλλουν μια παγκόσμια σιγή. Έτσι κανένας δεν μιλά σε παγκόσμιο επίπεδο για κάτι που μπορεί να αφορά τους ανθρώπους σε παγκόσμιο επίπεδο. Αυτή η κατάσταση αντιπροσωπεύει μια νέα μορφή ολοκληρωτισμού, όχι μόνο της κρατικής εξουσίας αλλά μιας παγκόσμιας εξουσίας. Αλλά το πιο εντυπωσιακό είναι ότι καλλιεργείται ένα ολοκληρωτικό πνεύμα του τι θεωρείται πολιτικά σημαντικό και άξιο της προσοχής μας. Φαίνεται πως τίποτα δεν είναι άνευ σημασίας και ότι τα πάντα πρέπει να χειραγωγούνται, να ελέγχονται και αν απαιτείται να γίνονται και παρεμβάσεις. Αυτό παλαιότερα συνέβαινε μονάχα σε κράτη που διοικούνταν από ολοκληρωτικά καθεστώτα αλλά σήμερα εμφανίζεται και σε πολιτικά ελεύθερες κοινωνίες, με αποτέλεσμα την απώλεια της ελευθερίας και του αυθορμητισμού του ανθρώπου.

Βλέπουμε λοιπόν πως τα μέσα μαζικής ενημέρωσης μπορούν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στον κοινωνικό ιστό και συντελούν στην μόνιμη απώλεια της οικειότητας και της ιδιωτικής ζωής του ανθρώπου. Σήμερα τα πάντα μπορεί να καταγραφούν, οι άνθρωποι μπορούν να κατασκοπεύουν ο ένας τον άλλον με μεγάλη ευκολία ακόμη και χωρίς κάποιο έννομο συμφέρον. Το αποτέλεσμα είναι ο άνθρωπος να αισθάνεται έρμαιο των εξελίξεων και της ταχύτητας της πληροφορίας αφού δεν έχει τον χρόνο να την μετουσίωση σε γνώση. Ωστόσο, όλες οι «αποθήκες» πληροφοριών για τα εκατομμύρια των ανθρώπων πρακτικά δεν μπορούν να χρησιμοποιηθούν λόγω χρόνου, εκτός από εκείνες που αφορούν ορισμένα δημόσια πρόσωπα. Η αδυναμία, λοιπόν, να επεξεργαστούν όλες αυτές οι ανεκτίμητες πληροφορίες μπορεί να είναι η μεγάλη ευκαιρία που έχουμε να υπερασπιστούμε την απώλεια της ιδιωτικής μας ζωής αλλά και να ανακτήσουμε τον αυθορμητισμό και την ελευθερία μας. Απλά αρκεί να αυξήσουμε λίγο την οξυδέρκειά μας στο τι μας νοιάζει και στο τι πραγματικά μας απασχολεί.

Σήμερα μόνο οι ηλίθιοι κάνουν δικτατορίες με τανκς, από τη στιγμή που υπάρχει η τηλεόραση.
Umberto Eco

Πηγή: Julian Marias, Άρθρο στο Planet το 1998.

Το Κλειδί της Σκέψης 
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ