Η Σαπφώ...Και Οι Μαθήτριες Της

Ένα πέπλο μυστηρίου και μυθοπλασίας καλύπτει την ύπαρξη και τη ζωή της. Ονομάζεται Σαπφώ ή Ψαπφώ ή Ψάπφα. Γεννιέται στη Λέσβο το 630 και πεθαίνει γύρω στο 570 π.χ. Μεγαλώνει με ιδιαίτερη άνεση και παιδεία αφού οι γονείς της είναι Λέσβιοι αριστοκράτες. Παντρεύεται κάποιον πλούσιο Ανδριώτη απ΄ τον οποίο αποκτά μια κόρη την Κλεϊδα. Οι πολιτικές αναταραχές την οδηγούν στη Σικελία όπου ζει για δέκα χρόνια. Όταν επιστρέφει στηΜυτιλήνη, μαζεύει γύρω της νέες κοπέλες απ΄ την αριστοκρατία του νησιού κι απ΄ τις μικρασιατικές πόλεις για να τους διδάξει την τέχνη της μουσικής και της ποίησης.

Κι όπως λέει ο Πλάτωνας "Εννέα τας Μούσας φασίν τινες, ως ολιγώρως, ήν ιδέ και Σαπφώ Λεσβόθεν, η δεκάτη". (Λένε κάποιοι, χωρίς να σκεφθούν, πως οι Μούσες είναι εννιά. Να και η δέκατη, η Σαπφώ από τη Λέσβο).


Αθάνατη Αφροδίτη του Διός κόρη,
όλο παγίδες στήνεις της αγάπης.
Δέσποινα παρακαλώ,
μη να χαρείς, μη ρίχνεις άλλο βάρος
από καημούς και πίκρες στην ψυχή μου.
Δέσποινα παρακαλώ,
μη να χαρείς.

Τι να `ναι πάλι τι
εκείνο που ποθεί η τρελή καρδιά μου.
Ποια να `ναι πάλι αυτή
που την Πειθώ ικετεύεις να σου φέρει πίσω.
Ποια να πονέσεις σ’ έκανε Σαπφώ;
Ποια να `ναι πάλι αυτή
που την Πειθώ ικετεύεις να σου φέρει πίσω.
Έλα λοιπόν ακόμα μια φορά
να με λυτρώσεις απ’ τα βάσανά μου.

" Η φύση δημιουργεί τις δικές της συγγένειες, κάποτε πολύ πιο ισχυρές από τις άλλες που μας χαλκεύει το αίμα. Διόμισυ χιλιάδες χρόνια πίσω, στη Μυτιλήνη, βλέπω ακόμη τη Σαπφώ σαν μια μακρινή εξαδέρφη που παίζαμε μαζί στους κήπους, γύρω απ΄ τις ίδιες ροδιές, πάνω απ΄ τις ίδιες στέρνες. Λιγάκι μεγαλύτερη στα χρόνια, μελαχρινή, με λουλούδια στα μαλλιά, κι ένα κρυφό λεύκωμα γεμάτο στίχους, που δεν μ΄ άφησε ν΄ αγγίξω ποτέ.

Βέβαια, είναι που ζήσαμε στο ίδιο νησί. Πού είχαμε την ίδια αίσθηση του φυσικού κόσμου, τη χαρακτηριστική, που εξακολουθεί αναλλοίωτη από τα χρόνια εκείνα ίσαμε σήμερα να παρακολουθεί τα τέκνα της Αιολίδας. Αλλά πάνω απ΄όλα είναι που δουλέψαμε - στα μέτρα του ο καθένας - με τις ίδιες έννοιες, για να μήν πω περίπου με τις ίδιες λέξεις: Με τον ουρανό και τη θάλασσα, τον ήλιο και τη σελήνη, τα φυτά και τα κορίτσια, τον έρωτα. Μια συζυγία, μισή στον ουρανό και μισή στη γη, μισή στην αμφιβολία και μισή στην αθανασία - ευδιάκριτη εάν όχι τίποτε άλλο. 

Στην ποίηση, όπως και στα όνειρα δεν γερνάει κανένας. Το πρώτο πράγμα που κάνει εντύπωση στη Σαπφώ είναι η πίστη που δείχνει στην ποιητική ιδέα, η αντίληψή της ότι γράφοντας γίνεται μέτοχος αθανασίας. Μνάσεσθαί τινά φαιμι και άμερον αμμέων δηλώνει, και αυτό είναι που ίσως ούτε ο Όμηρος είχε ποτέ σκεφθεί. Σαν να΄ξερε η ποιήτηρια ότι και τα εννέα δέκατα του έργου της να εξαφανίσει ο χρόνος, εκείνη, σαν αίσθηση ζωής θα επιβιώσει. Όπως κι έγινε... Η Σαπφώ, όπως κι ο Αρχίλοχος στην Πάρο, τ΄ ανατρέπουν όλα, φέρνουν τα αισθήματα και τα όνειρα στο πρώτο επίπεδο, τολμούν να μιλήσουν για την ατομική τους ζωή, να πουν τον καημό τους, να τραγουδήσουν, να χορέψουν.

Μέσα στα εννέα ποιητικά βιβλία που έγραψε η Σαπφώ, ένας πραγματικός θησαυρός λόγων με στοχαστική δύναμη, παρομοιώσεων τολμηρών και πρωτότυπων εικόνων είχε κιόλας δημιουργηθεί εκεί, στο χώρο του ανατολικού Αιγαίου, πριν ακόμα αρχίσει ν΄ ακμάζει εκείνο που, γενικά, θεωρούμε σαν ελληνικό θαύμα - κι εννοώ, βέβαια, την Αθηναϊκή Δημοκρατία.

Τέτοιο πλάσμα θαρρετό κι ευαίσθητο συνάμα δεν μας παρουσιάζει συχνά η ζωή. Έμα μικροκαμωμένο, βαθυμελάχρινο κορίτσι, ένα "μαυροτσούκαλο", όπως θα λέγαμε σήμερα, που ωστόσο έδειξε ότι είναι σε θέση να υποτάξει ένα τριαντάφυλλο, να ερμηνεύσει ένα κύμα ή ένα αηδόνι, και να πει "σ΄ αγαπώ", για να συγκινηθεί η υφήλιος".

Η Σαπφώ είχε την τύχη να γεννηθεί και να ζήσει στη Λέσβο, όπου οι γυναίκες απολάμβαναν μεγαλύτερη ελευθερία σε σύγκριση με άλλες ελληνικές πόλεις. Εξίσου σημαντικό είναι το γεγονός ότι στην ποίησή της έχουμε έκφραση προσωπική και όχι συλλογική, αποτύπωση του εγώ και όχι του εμείς. Η λυρική ποίηση, της οποίας εκπρόσωπος είναι η Σαπφώ (ειδκότερα της λεσβιακής μονωδίας, της ποίησης δηλαδή που εκτελούνταν από έναν τραγουδιστή συνοδεία μουσικού οργάνου- για την μονωδία συνηθέστερο όργανο ήταν η βάρβιτος), είναι ποίηση υποκειμενική, δεν εκφράζει δηλαδή καταστάσεις του δημόσιου βίου (όπως συμβαίνει στο έπος) αλλά του ιδιωτικού. Και βεβαίως, το γεγονός ότι η Σαπφώ είναι γυναίκα μας επιτρέπει να δούμε μέσα από τη γυναικεία ματιά (αν και το δείγμα δεν είναι και τόσο αντιπροσωπευτικό) θέματα όπως ο γάμος, ο έρωτας, η ομορφιά κλπ.στην ποιητική τους αποτύπωση. Ευχαριστούμε Βάσω! (Υ. Γ. Μια μικρή διόρθωση: ο χαρακτηρισμός της Σαπφούς ως δέκατης μούσας δεν ανήκει στον Πλάτωνα. Πρόκειται για επίγραμμα της Παλατινής Ανθολογίας.)
Πηγές: Οδυσσέας Ελύτης (Εν λευκώ), Χριστίνα Μανιά (Ημερολόγιο γένους θηλυκού 2014)

"Η Σαπφώ και οι μαθήτριές της"


Στη Μυτιλήνη είχε ιδρύσει ένα είδος σχολής λυρικής ποίησης, στην οποία φοιτούσαν νέες κοπέλες που προετοιµάζονταν για τη µουσική εκτέλεση των ωδών της.

Ανάμεσα στις μαθήτριές της αναφέρονται : η Αναγόρα η Μιλήσια, η Γογγύλα η Κολοφώνια και η Ευνείκια η Σαλαμίνια.
Η σχολή αυτή, διακρινόταν για τη στενή φιλία των µελών της. 
Η Σαπφώ εκδήλωνε έντονο συναισθηματισμό προς τις μαθήτριές της.Μάλιστα σε μεταγενέστερη εποχή, οι Αττικοί κωμωδιογράφοι τη δυσφήμησαν για ομοφυλοφιλικές τάσεις. 
Αναφέρεται ότι η Σαπφώ είχε ερωτευθεί την Ατθίδα, την Τελέσιππα και την Αριγνώτα.

Για την τελευταία έγραψε ένα ποίημα ,που φανερώνει την αληθινή ευγένεια στην ποίηση της Σαπφούς και το ότι συµµερίζεται ειλικρινά τα συναισθήµατα του άλλου ...

Το ποίηµα "Η ξενιτεμένη φίλη"είναι εµπνευσµένο από τα ευγενικά αισθήµατα που συνέδεαν τη Σαπφώ µε τις µαθήτριες της και τις ίδιες τις µαθήτριες µεταξύ τους.
Είναι εγκώµιο της ξενιτεµένης Αριγνώτας, που µαζί µε την Ατθίδα φοιτούσε στη σχολή της μεγάλης λυρικής ποιήτριας. 

Η ΞΕΝΙΤΕΜΕΝΗ ΦΙΛΗ 

"... Συχνά απ’ τις Σάρδεις 
σε µας δω πέρα η σκέψη της γυρίζει, 
πως ζούσαµε µαζί· τι εφάνταζες µπροστά της 
σαν µια θεά, κι η πιο τρανή χαρά της 
το δικό σου τραγούδι ήτανε πάντα. 
Τώρα µες στις Λυδές γυναίκες ξεχωρίζει, 
καθώς σαν πέσει ο γήλιος, η σελήνη 
ροδοδάχτυλη λάµπει, τ’ άστρα τ’ άλλα 
σκοτεινιάζοντας, κι ίδια γύρω αφήνει 
το φως της ν’ απλωθεί, πα σ’ αλµυρά πελάγη 
και σε πολύανθες χώρες. Κι έχει πάρει 
γλυκιά δροσιά να χύνεται, τα ρόδα 
µοσκοβολούν και τ’ απαλό χορτάρι 
και το τριφύλλι ολούθε τ’ ανθισµένο. 
Κι εκείνη πέρα δώθε τριγυρίζει 
την Ατθίδα θυµάµενη· η καρδιά της 
η τρυφερή από πόθο πληµµυρίζει 
κι απ’ τον καηµό βαραίνει µες στα στήθη. 
Κι εµάς τις δυο φωνάζει, να βρεθούµε κοντά της. 
Όµως..."
(Μετ. Ι. Θ. Κακριδή)
---------
Το λεξικό της Σούδας αναφέρει ανάμεσα στις μαθήτριές της και την Ήρρινα από την Τήλο της Δωδεκανήσου (Τέω).
Ένα ευαίσθητο κορίτσι με ποιητικό ταλέντο,που από νωρίς διέκρινε η δασκάλα της Σαπφώ.
Πολλοί,μάλιστα λένε πως την ξεπέρασε στην ποιητική έμπνευση!

Η Ήριννα αγαπήθηκε πολύ ,όπως και το ποίηµά της "Ηλακάτη" ,ένα επύλλιο αποτελούμενο από 300 εξάμετρους σε δωρική διάλεκτο γραμμένο σε ηλικία δέκα εννιά χρονών.
Σώθηκε σε πάπυρο,που σήμερα βρίσκεται στην Biblioteca Medicea Laurenziana.

Ο επιγραµµατοποιός Ασκληπιάδης ο Σάµιος συγκρίνει τους 300 στίχους της ποιήτριας µε τον Όµηρο και της αφιερώνει ένα επιτύµβιο επίγραµµα :
"Αυτή η κοπέλα η δεκαεννιάχρονη, κι ας έχει γράψει στίχους τριακόσιους, µε τον Όµηρο να παραβγούν αξίζουν". 

Γράφτηκε για το θάνατο της αγαπηµένης της φίλης Βαυκίδας,που πέθανε πάνω στον ανθό της νιότης της.
Η Ήριννα, µέσα στον πόνο για το θάνατο της φίλης, ανασύρει όλη την µικρή κοινή παιδική τους ηλικία µε τα παιγνίδια και τη δουλειά, µε µια τρυφερότητα και µε τέτοια ευαισθησία, που κατακτά και εγγίζει άµεσα. 

Στους στίχους του, περιγράφει τα παιχνίδια που έπαιζαν ως παιδιά.
Ένα αγαπημένο παιχνίδι της εποχής τους,όπως περιγράφεται στους στίχους ήταν η χελώνη,ένα ομαδικό παιχνίδι,όπου ένα μικρό παιδί καθόταν στη μέση ενός νοητού κύκλου και παρίστανε την χελώνα.

-χελύννη-χελύννη, τι ποιείς εν τω μέσω; (χελώνα-χελώνα, τι κάνεις στη μέση;)
-έρια μαρύομαι και κρόκην Μιλησίαν (μαλλί περιπλέκομαι και Μιλήσιο νήμα)
και συνεχίζει...

ΗΛΑΚΑΤΗ
"...µες στο βαθύ το κύµα 
απ’ τ’ άσπρα τ’ άλογα µε ξέφρενα πώς πήδηξες ποδάρια! 
- Καλή µου, σ’ έπιασα, σου φώναξα· και συ χελώνα εγίνης, 
κι επήρες στην αυλή µας κι έτρεχες µε πήδους µια άκρη ως 
άλλη. 
Γι’ αυτό, Βαυκίδα, κλαίω, τρισάµοιρη, και βαριαναστενάζω, 
αυτών και τώρα στη θλιµµένη µου καρδιά κρατώ τ’ αχνάρια 
πάντα ζεστά, µα όσα χαρήκαµε, χρόνια παλιά, είναι στάχτη... 
Στην κάµαρά µας πώς κρατούσαµε τις κούκλες µας 
ανέγνοιες, 
παιδιά, και νιώθαµε σα νιόπαντρες, και µε τον όρθρο νά την 
η µάνα, το µαλλί που µοίραζε στις ρογιαστές δουλεύτρες, 
και το παστό το κρέας σου φώναξε να πάρεις να µοιράσεις. 
Θυµάσαι πόσο φοβηθήκαµε µικρές µε το Μπαµπούλα, 
που περπατούσε µε τα τέσσερα, κι είχε κι αυτιά µεγάλα 
στην κεφαλή, και πώς παράλλαζε κάθε φορά την όψη; 
Μα ως σε κρεβάτι αντρός ανέβηκες, λησµονηθήκαν όλα 
όσα απ' τη µάνα σου απονήρευτη παιδούλα είχες ακούσει, 
Βαυκίδα αγάπη µου! Τις θύµησες σου πήρεν η Αφροδίτη! 
Γι’ αυτό και κλαίω πικρά· στο ξόδι σου δεν µπορώ νά ’ρθω 
ωστόσο. 
δεν είναι λεύτερα τα πόδια µου να φύγω από το σπίτι, 
κι ουδέ τα µάτια µου το λείψανο να δουν ταιριάζει, κι ούτε 
ν’ αφήνω τα µαλλιά µου ξέπλεκα, το µοιρολόι να στήσω· 
γιατί η ντροπή µε δέρνει... και κοκκινίζω... 
Από τη γη του κάκου ο αντίλαλος στον Άδη κατεβαίνει· 
αµίλητοι οι νεκροί, και χάνεται στο σκότος η φωνή µας! "

(Μετ. Ι. Θ. Κακριδής) 

Θα κλείσω με αύρα μουσική...
Με το κομμάτι "ΕΡΙΣΤΟΣ-ΗΡΙΝΝΑ"του Μ.Κουμπιού,ο οποίος πετυχαίνει μια "ηχοθεατρική προσέγγιση στο δράμα της ΄Ηριννας, της ποιήτριας της τέλειας μελαγχολίας και του απελπισμένου, χωρίς πραγμάτωση έρωτα..."

ΠΗΓΕΣ : http://filologoi.pblogs.gr/, ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ, Suda-Lexicon,http://ilakate.blogspot.gr/, Ποιήματα-Σαπφώ,εκδ.Γαβριηλίδης — μαζί με Elpida Nousa.

The Mythologists + The Mythologists

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ