Θυμός

Δεν θα ξεκινήσουμε δίνοντας ορισμό του θυμού. Όλοι ξέρουν πώς είναι να θυμώνεις, κι αν κανείς δεν ξέρει γιατί έχει, ας πούμε, κάποιο πρόβλημα και δεν είναι σε θέση να εκδηλώσει την συγκεκριμένη συγκίνηση, όποιον ορισμό και να του δώσουμε δεν πρόκειται να τον κάνουμε να καταλάβει τι εννοούμε. Η αναστάτωση και η επιθετικότητα, σε εκρηκτικούς συνδυασμούς ή σε ελεγχόμενα από τους φόβους και τις άλλες αναστολές πλαίσια, δεν περιγράφεται με ορισμούς. Ας περάσουμε λοιπόν σε ορισμένες ειδικές κι όχι εξαντλητικές του θέματος διαπιστώσεις.

Μοιάζει μάλλον προφανές πως κανείς δεν θα ήθελε να θυμώνει έντονα και εύκολα. Γιατί αυτό τον κάνει ανεπιθύμητο στους άλλους ανθρώπους, γιατί έτσι προβαίνει σε πολύ λαθεμένους χειρισμούς που μπορεί να έχουν τραγικές συνέπειες για τον ίδιο ή τους άλλους, γιατί ο θυμός είναι αρνητικό συναίσθημα που δηλητηριάζει την ψυχή και φθείρει συνολικά την υγεία προκαλώντας ένα πλήθος βλαβερών ενδοκρινικών και σωματικών διεργασιών, εμφανέστερη και γνωστότερη εκ των οποίων είναι η αρτηριακή υπέρταση. Γνωρίζοντας τις τεράστιες διαφορές επιθετικότητας που υπάρχουν μεταξύ των ανθρώπων καθώς και στο πώς υποδέχονται και αντιδρούν σε ερεθίσματα, θα λέγαμε πως οι άνθρωποι που δεν καταφέρνουν να ελέγχουν τον θυμό, αυτοί που ο κόσμος χαρακτηρίζει ως νευρικούς, ευέξαπτους, επιθετικούς, είναι θύματα ενός νευρικού συστήματος που τους οδηγεί εκεί, χωρίς να μπορούν να το ελέγξουν.

Αν έτσι έχουν τα πράγματα, αυτό που θα έπρεπε να κάνει κανείς για να αντιμετωπίσει το θυμό είναι να προσέχει την καλή κατάσταση του νευρικού του συστήματος και να αναπτύξει κατάλληλες τεχνικές, όπως π.χ. να μετράει μέχρι το δέκα πριν αντιδράσει σε κάτι που τον εκνευρίζει. Είναι αλήθεια πως η καλή κατάσταση του νευρικού συστήματος, η κούραση, η αϋπνία, η πείνα, η αρρώστια, είναι πολύ σημαντικοί παράμετροι για τον έλεγχο των άμετρων εκδηλώσεων του θυμού.  Επειδή ο καθένας θα έχει το έχει παρατηρήσει, δεν θα ήθελα να αναφερθώ σε αυτά, αν και υπάρχουν ενδιαφέροντα και μη κοινότυπα πράγματα, όπως η σχέση της ευερεθιστότητας με την κατανάλωση γλυκών, καφεΐνης και άλλων ουσιών. Σημαντικές είναι επίσης οι τεχνικές αντιμετώπισης του θυμού, νομίζω όμως πως κανείς μπορεί να επεξεργαστεί μόνος του, σε σχέση με τις ιδιαίτερες καταστάσεις που αντιμετωπίζει ή να βρει ορισμένες από τα βιβλία που κυκλοφορούν και δεν θα ήθελα να εστιάσω τη συζήτηση σε αυτές επίσης. Ισχυρίζομαι πως ενώ η καλή κατάσταση του νευρικού συστήματος και οι τεχνικές είναι πολύ σημαντικοί παράμετροι για τον άνθρωπο που προσπαθεί να ελέγξει τον θυμό του, δεν επαρκούν. Και δεν επαρκούν γιατί ενώ με το “μπρος μέρος του μυαλού του” προσπαθεί να απαλλαγεί από τον υπερβολικό θυμό, στο “πίσω μέρος του μυαλού του”, ο θυμός είναι καλός και εργαλείο κοινωνικής σκοπιμότητας.

Γιατί όμως στο “πίσω μέρος του μυαλού” και γιατί κακός ο θυμός; Δεν είναι μήπως οι ψυχοθεραπευτές που λένε πως δεν πρέπει να πνίγει κανείς το θυμό του και προσπαθούν να κάνουν ειδικές κατηγορίες ασθενών τους να απελευθερώσουν την καταπιεσμένη και δίκαια οργή τους; Υπάρχουν εργασίες από την ψυχοφυσιολογία που έρχονται προς υποστήριξη αυτής της θέσης, δείχνοντας πως ο καταπιεζόμενος θυμός μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις και στο επίπεδο της σωματικής υγείας.

Νομίζω πως πράγματι δεν μπορεί να τα βάλει κανείς γενικά με το θυμό θεωρώντας κάθε εκδήλωσή του ανεπιθύμητη και βλαπτική. Ο θυμός που εκδηλώνεται σαν απάντηση σε αδικαιολόγητα κακή συμπεριφορά άλλων είναι πράξη ψυχικής υγείας και μάλλον επιβεβλημένη, προκειμένου να φανερώσει σε όσους δεν το κατανοούν από μόνοι τους πως η αδικαιολόγητα κακή συμπεριφορά τους δεν είναι αποδεκτή και θα υπάρξουν συνέπειες από αυτήν. Το άτομο που βιώνει την κακομεταχείριση, οργίζεται και καταπνίγει την εκδήλωση θυμού, που οποιοσδήποτε εξωτερικός παρατηρητής θα θεωρούσε δικαιολογημένο, δεν κάνει καλό στην σωματική και ψυχική του υγεία αλλά και στην θέση του στην κοινωνία. Το άτομο συνήθως καταπνίγει το θυμό του γιατί φοβάται τις συνέπειές του. Συνήθως φοβάται τις συνέπειες της σύγκρουσης, πως δηλαδή μπορεί να χάσει στην πιθανή μάχη, αλλά και τις απώλειες που μπορεί να υποστεί όπως εγκατάλειψη, ή απώλεια της καλής γνώμης του άλλου.

Όμως δεν θα ήθελα να μείνω στην διάσταση “λίγος θυμός”. Αυτή καθ’ αυτή δεν συνιστά ειδικό πρόβλημα. Το άτομο που πνίγει τη δίκαιη οργή, θα έπρεπε να ψάξει τον εαυτό του στο επίπεδο της αυτοεκτίμησης και των φόβων του. Το να οργίζεται κανείς περισσότερο δεν μπορεί να αποτελέσει ειδικό στόχο του. Αντίθετα, το να περιορίσει τις επικίνδυνες εκρήξεις οργής του, μπορεί να αποτελεί ειδικό και άμεσης προτεραιότητας στόχο για ένα άτομο. Αν υπάρχουν εργασίες που δείχνουν πως η καταπίεση του θυμού μπορεί να έχει αρνητικές επιπτώσεις για την σωματική υγεία, υπάρχουν άλλες πολύ περισσότερες που δείχνουν πως το να έχει εύκολο κανείς τον θυμό και να ξεσπάει διαρκώς σε οργισμένες εκρήξεις, είναι απολύτως επιβαρυντικό για την υγεία του και μπορεί να αποβεί μοιραίο. Φυσικά, οι κοινωνικές συνέπειες μιας τέτοιας συμπεριφοράς μπορεί να είναι εξ’ ίσου τραγικές, αφού εκτός από την απομόνωση και την κατακραυγή για το ίδιο το άτομο, μπορεί να έχουν τραγικές συνέπειες για τα άτομα με τα οποία συναναστρέφεται αφού μπορεί να κακοποιούνται ψυχικά και σωματικά ή ακόμα και να δολοφονηθούν από τον, ίσως κατά τα άλλα καλό, άνθρωπο που δεν μπορεί όμως να ελέγξει τις εκρήξεις θυμού του.

Η αναφορά στο “πίσω μέρος του μυαλού” έγινε για να επισημανθεί πως το άτομο που έχει πρόβλημα υπερβολικών εκρήξεων θυμών, είναι δυνατό να δηλώνει λεκτικά, κι όχι ανειλικρινώς, τον αποτροπιασμό για την συμπεριφορά του αυτή, ενώ από πίσω, οι μουγκοί δυνάστες, που ως ο Αίολος τον άνεμο αυτοί έχουν την εξουσία να εξαπολύουν το θυμό, μπορεί να εκτιμούν:”αν δεν φωνάξω, σκίσω τα ιμάτιά μου, σπάσω, χτυπήσω

·        θα με πάρει από κάτω ο άλλος, θα μου επιβληθεί

·        θα φανώ δειλός

Αν αντιδράσω έξαλλα

·        θα κυριαρχήσω, θα γίνει το δικό μου, δεν θα χάσω τον έλεγχο

·        κανένας δεν θα πει πως φοβήθηκα και δεν αντέδρασα, πως είμαι “κότα” και ανέχομαι να με πατάνε”.

Το ότι ο θυμός έχει πάντα μια χειριστική, θεατρική συνιστώσα και δεν μοιάζει με μια διεργασία φυσιολογικής έκρηξης, κάτι δηλαδή σα να σκάει ένα δοχείο με νερό, όταν η θερμοκρασία υπερβεί τους 100 βαθμούς Κελσίου, μπορεί εύκολα να το καταλάβουμε από το γεγονός πως δεν οργιζόμαστε το ίδιο με τον σπουδαίο, τον υπουργό, τον προϊστάμενο, τον ανήμπορο γέρο ή το μικρό παιδί, τον υφιστάμενο, τον συγγενή και τον οποιονδήποτε άγνωστο, για την ίδια ακριβώς “εξοργιστική” εκ μέρους τους πράξη. Σχεδόν σε κάθε περίπτωση υπάρχει μια κρυμμένη εκτίμηση για το ποια αντίδραση είναι η προσήκουσα.

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ