Επίκτητος: «Δεν είναι τα πράγματα που ταράζουν τους ανθρώπους αλλά η γνώμη που έχουν οι άνθρωποι για τα πράγματα».

Είναι κοινός τόπος ότι ο τρόπος με τον οποίο τακτοποιούμε τα δεδομένα της καθημερινότητας στο νου μας επηρεάζει τη συμπεριφορά και τη στάση μας τόσο απέναντι στον εαυτό μας όσο και στους συνανθρώπους μας.
Έχουμε παρατηρήσει ότι άνθρωποι με χαμηλή αυτοπεποίθηση ή με μια εξάρτηση σε αρνητικές και περιοριστικές κρίσεις δοκιμάζονται διαρκώς από ατυχή περιστατικά, τα οποία επαληθεύουν τη φρούδη αντίληψή τους περί μιας «συνομωσίας» που κάνει τη ζωή τους αφόρητη και δυστυχισμένη.

Επίσης, από την άλλη πλευρά υπάρχουν κι εκείνοι που αποδιώχνουν κάθε αρνητική ιδέα από το μυαλό σαν να πρόκειται για μολυσματική ασθένεια ζώντας σε έναν κόσμο περιφρουρημένο από συνεχείς διαβεβαιώσεις ότι «δε συντρέχει κανένας λόγος ανησυχίας», «κάθε αρνητική κρίση θα πρέπει να αποδιώχνεται αμέσως από το νου». Ο λόγος; Μια διαρκής φοβία και ανασφάλεια που απωθείται συνειδητά, γιατί δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί κατά πρόσωπο.

Το αποτέλεσμα; Μια ζωή α-βίωτη δίχως αυθορμητισμό, χαρά και δημιουργικότητα. Πρόκειται λοιπόν για δυο ακραίες, υπερβολικές νοητικές στάσεις που σίγουρα δε συμβάλλουν στην εξέλιξη του ατόμου, αλλά το περιορίζουν σε στερεότυπες και κενές συμπεριφορές. Ασφαλώς, δεν αποτελεί  λύση η υιοθέτηση απόλυτων κρίσεων για τα πράγματα, τα οποία απαιτούν πολύπλευρη θεώρηση και αναθεώρηση πολλές φορές. Είναι γεγονός ότι κρίσεις και στάσεις που για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα μας αντιπροσώπευαν, αργότερα να τις αναθεωρούμε, γιατί απλά δεν αντιπροσωπεύουν την τωρινή κατάσταση που διαβιούμε.  

Για το ζήτημα του πως πρέπει να αντιμετωπίζονται τα πράγματα παραθέτουμε τη γνώμη του Στωικού φιλοσόφου Επίκτητου: «Δεν είναι τα πράγματα που ταράζουν τους ανθρώπους, αλλά οι  γνώμες σχετικά με τα πράγματα, λόγου χάριν ο θάνατος: πράγμα διόλου κακό, άλλωστε θα φαινόταν και  στον Σωκράτη κακό, αλλά η γνώμη μας περί του θανάτου ότι είναι κακό, εκείνο είναι το κακό.Όταν λοιπόν εμποδιζόμαστε ή ταρασσόμαστε ή λυπόμαστε, ποτέ να μην κατηγορούμε άλλον παρά τους εαυτούς μας, δηλαδή τις γνώμες που έχουμε περί των συμβαινόντων(Εγχειρίδιον 5.1)».

Η παραπάνω θέση ίσως από μια σκοπιά αξιολογείται ως τολμηρή μέχρι και ανατρεπτική. Με μια δεύτερη ματιά υπόσχεται πολλά για την ψυχική μας τόνωση παρά τον όποιο επικοινωνιακό κυνισμό της. Πάντως είναι αλήθεια πως όταν αντιμετωπίζουμε προβλήματα αυτοπεποίθησης, σκέψεις αυτοαπόρριψης, μελαγχολίας, ελλειμματικής κοινωνικοποίησης και επικοινωνίας, έχουμε να ωφεληθούμε πολλά από την παραπάνω διατύπωση του Επίκτητου, εφόσον βέβαια επιθυμούμε να μετατοπίσουμε τη στάση μας, ώστε να μην προσκολλόμαστε πια σε θέσεις που αποδεδειγμένα δεν υπηρετούν το καλό μας. Η υιοθέτηση μιας θετικής όψης απέναντι στα πράγματα – όχι βεβιασμένης, άσκοπης και υπερβολικής - σίγουρα συμβάλλει στην αρτιότερη επαφή με τον εαυτό μας και τους γύρω μας.  

Ένας εργαζόμενος για παράδειγμα αντιμετωπίζει στο χώρο εργασίας την ψυχρή στάση του προϊσταμένου του. Δεν θα ήταν λειτουργικό να αρχίσει αμέσως να σκέφτεται επικριτικά για εκείνον, άλλα ούτε και για τον εαυτό του. Θα βοηθούσε καλύτερα να υποθέσει ότι ο προϊστάμενός του μπορεί να αντιμετωπίζει κάποιο προσωπικό πρόβλημα που τον καταβάλλει Δείχνοντας κατανόηση απέναντι στο συγκεκριμένο πρόσωπο ο εργαζόμενος θα κατάφερνε να μετατοπίσει τη νοητική του στάση σε ένα πιο λειτουργικό επίπεδο αποδιώχνοντας τις αρνητικές σκέψεις, συνεχίζοντας να είναι παραγωγικός στη δουλειά του. Αν η στάση του προϊσταμένου έμενε σταθερή για μεγαλύτερο διάστημα, τότε διακριτικά θα μπορούσε να μάθει αν συντρέχει κάποιος επαγγελματικός λόγος ανησυχίας.

Ο σύντροφος μιας νεαρής γυναίκας τις τελευταίες μέρες είναι κάπως νευρικός. Εκείνη γνωρίζει την οικονομική στενότητα, τα χρέη της επιχείρησης όπου εκείνος εργάζεται, τις καθημερινές αντιξοότητες. Γι αυτό το λόγο καλό θα ήταν αρχικά να μην εκλάβει τη δυσάρεστη διάθεσή του προσωπικά, ότι δήθεν δηλαδή εκείνη έχει φταίξει σε κάτι. Με καλή πρόθεση και ύστερα από διάλογο μαθαίνοντας τι είναι ακριβώς εκείνο που τον απασχολεί θα κατάφερνε να δώσει τέλος στις άτακτες υποθέσεις που έβαζε με το μυαλό της. Συνήθως, όμως οι περισσότεροι άνθρωποι σπεύδουμε άμεσα είτε στην επίθεση, είτε στην εσωτερική αυτολύπηση και ενοχοποίηση, με αποτέλεσμα να επιτείνουμε τη δυσάρεστη ατμόσφαιρα με το περιβάλλον μας σε βάρος κυρίως του εαυτού μας μη επιλύοντας το πρόβλημα.

Λαμβάνοντας όμως υπόψη μας την επικτήτεια θέση ασκούμαστε σε έναν τρόπο αντίληψης, όπου αναλογιζόμαστε το μέρος της ευθύνης που κάθε φορά μας αναλογεί και συνειδητοποιούμε μάλιστα ότι πολλές φορές  δεν μπορούμε να προβλέψουμε ή να αναιρέσουμε κάτι το οποίο δεν περνά από το χέρι μας.

Έτσι, αποδεχόμαστε και μαθαίνουμε ότι δεν μπορούμε να ασκούμε πάντα τον έλεγχο απέναντι στις καταστάσεις παρά μόνο σε ότι αφορά τον εαυτό μας:  οι κρίσεις μας μας ανήκουν. Ας φροντίσουμε λοιπόν να τις περιβάλλουμε με αισθήματα θετικά όπως με αγάπη, ανθρωπιά, φιλαλληλία, δημιουργικότητα, διηνεκή τάση για μάθηση και κατανόηση παρά με αισθήματα εγωισμού, απληστίας, καχυποψίας, ανταγωνισμού. Είναι στο χέρι μας να ζούμε ποιοτικότερα, διοχετεύοντας το νου μας σε πηγές που τον ανανεώνουν και τον ελευθερώνουν.

Σοφία Κακιά
Φιλόλογος, ειδίκευση στην Ιστορία της Φιλοσοφίας

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ