Ο Ηλιος κατά τους δημώδεις μύθους

Αποσπάσματα από το βιβλίο του μεγάλου λαογράφου Νικολάου Πολίτη (1852 - 1921)

Μεταφορικά ο ήλιος λέγεται μάτι του Θεού. Αυτή δε τη μεταφορά, όχι μόνο οι αρχαίοι Έλληνες χρησιμοποιούσαν ("Διός οφθαλμός", Ησιόδου, Εργ. Ημ. 267), αλλά κι όλοι σχεδόν οι λαοί, αυτοί ακόμη κι οι άγριοι...

Στους αρχαίους ο Ήλιος, εθεωρείτο πανδερκής, που θα πει αυτός που βλέπει τα πάντα και πανδαήμων που σημαίνει αυτός που γνωρίζει τα πάντα. Κατά τα ομηρικά έπη "παντ' εφορά και πάντ' επακούει", Ιλιάδα Γ, 277 (όλα τα βλέπει και όλα τ' ακούει). Στον ομηρικό ύμνο στη Δήμητρα λέγεται: Θεών σκοπός ηδέ και ανδρών (Ύμν. Στη Δήμητρ. 62). Ο Αισχύλος (Προμηθ. 91) τον αποκαλεί πανόπτην, που θα πει αυτός που βλέπει τα πάντα...

Λείψανα αυτής της πανάρχαιας λατρείας μπορούν να θεωρηθούν αυτά που γίνονται στη θερινή τροπή, οι φωτιές και οι κλήδονες και η προσευχή προς την ανατολή.

Οι Πέρσες προσκυνούσαν τον Ήλιο, στρέφοντας το πρόσωπο στην ανατολή. Η είσοδος, σχεδόν όλων, των ελληνικών ναών ήταν στραμμένη στην ανατολή. Κατά τους μεταγενέστερους χρόνους, παρέλαβαν τη συνήθεια απ' τους Πέρσες, οι Ρωμαίοι κι απ' αυτούς οι Χριστιανοί. Στους ορθόδοξους, διατηρήθηκε η προσευχή προς την ανατολή, σύμφωνα δε με τη συνήθεια αυτή, χτίζονται οι εκκλησίες, ώστε οι πιστοί να έχουν στραμμένο το πρόσωπο, πάντοτε προς την ανατολή.

Την κατά τους ιστορικούς χρόνους λατρεία του ήλιου στην Ελλάδα, αντικατέστησε, ίσως, αυτή του προφήτη Ηλία...

Κατάλοιπα, επίσης, παλιάς λατρείας είναι ίσως, σπάνιες ευχές στον ήλιο και όρκοι στο όνομά του. Κατά τον Ερωτόκριτο (Α45) ο βασιλιάς κι η βασίλισσα της Αθήνας, όντας άτεκνοι,

Το θιο παρακαλεί και το φεγγάρι,
τον Ήλιο να του δώσουσι τη χάρη.

Ενώ κατά την αρχαιότητα ο Ήλιος ταυτιζότανε με το Δία στις κορφές των βουνών, οι Έλληνες μετά τον εκχριστιανισμό τους, αντικαταστήσανε τη λατρεία του Ήλιου με του Ηλία...

Την ομοιότητα του προφήτη Ηλία με τον Ήλιο, παρατήρησαν πολλοί μέχρι σήμερα, εξηγώντας την με τη λατρεία του στις κορφές των ελληνικών βουνών... Σε απεικονίσεις της μεταμόρφωσης του Ιησού Χριστού, ο Ηλίας παριστάνει τον Ήλιο κι ο Μωυσής τη Σελήνη, όπως αυτό φαίνεται από συμβολικές εικόνες της Μεταμόρφωσης, που ανάγονται στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους, στις οποίες ο μεν Χριστός παριστάνεται με το σταυρό, μια απ' τις φάσεις της σελήνης το Μωυσή ή η λατινική λέξη Luna και τον Ήλιο η λέξη Sol...

Λαογραφικά σύμμεικτα, Β', σελ. 110 - 153

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ