Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟΥ ΕΝΑΤΟΥ ΚΥΜΑΤΟΣ

ΕΙΔΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΑΣΩΣΤΗΣ

Όποτε έβλεπα την προστακτική να γράφεται με “-είστε” αντί “-ήστε”, μου γυρνούσαν τα μάτια ανάποδα… αλλά, δεν είχα ποτέ ασχοληθεί με το να στοιχειοθετήσω μια εξήγηση του γιατί είναι λανθασμένη αυτή η γραφή…

Και να, λοιπόν, που βρήκα μια άριστη ανάλυση του nickel επί του θέματος. Υπάρχει, ανάλογα με το φωνήεν της ρίζας του ρήματος, προστακτική σε -ήστε, αλλά και σε -είστε, -ίστε, -ύστε και -οίστε!!!

Τα πράγματα είναι σαφώς πιο σύνθετα απ’ ό,τι αρχικά νόμιζα, αλλά, τουλάχιστον, τώρα γνωρίζω ακριβώς τι παίζει!!

Περισσότερα, παρακάτω:

Περιεχόμενα / Contents [κρύψε / hide]

–είστε, –ήστε, –ίστε: Είστε ή δεν είστε του κλαμπ;

Του κλαμπ που γράφει «τηλεφωνείστε» όταν θέλει να πει «πάρτε τηλέφωνο». Και τι άλλο θα ήθελαν να πουν πάνω από 7.000 «τηλεφωνείστε» στο διαδίκτυο; «Τηλεφωνείστε συχνά με τη μητέρα σας;» Διότι μόνο μεσοπαθητική φωνή μπορεί να είναι το «τηλεφωνείστε». Και το πιθανότερο τότε είναι να πούμε «τηλεφωνιέστε».

Κουίζ: Δώστε μια μονολεκτική προστακτική που να τελειώνει σε –είστε. (Η απάντηση παρακάτω.)

Αν δεν είστε του κλαμπ και πιστεύετε ότι δεν έχετε τέτοιο πρόβλημα, σταματείστε εδώ το διάβασμα. Αν δεν σας πετάχτηκαν έξω τα μάτια στο «σταματείστε», αναθεωρήστε και συνεχίστε. Επιτρέψτε μου τη φλυαρία, γιατί το διαδίκτυο είναι πήχτρα στα λάθη αυτού του είδους. Έχουμε και λέμε:

Κατάληξη –είστε

Κατάληξη –είστε παίρνουν στον ενεστώτα της οριστικής ή της υποτακτικής μια παρέα μεσοπαθητικά ρημάτα με λόγια κλίση (π.χ. παραιτούμαι, παραιτείστε) — αντί για το αρχαϊκό –είσθε ή την κατάληξη –ιέστε που έχουν τα ρήματα της δημοτικής αυτής της παρέας (κρατιέστε, αγαπιέστε, βαριέστε, ξεχνιέστε). [Μεσοπαθητικά είναι ρήματα όπως το αρνούμαι και το συκοφαντούμαι, και τα λέμε έτσι επειδή στη δημοτική δεν διαφέρουν στην κλίση τους όπως διέφεραν τα μέσα ρήματα της αρχαίας από τα παθητικά. Στον ενεστώτα δεν διαφέρει η οριστική από την υποτακτική. Έτσι έχουμεαρνείστε και να αρνείστε, συκοφαντείστε και ας συκοφαντείστε. Ας σημειωθεί ότι το «ας» σαν νόημα ανήκει στην προστακτική αλλά μορφολογικά στην υποτακτική. Το ίδιο ισχύει στην περίπτωση του «μη(ν)», που είναι «να μη(ν)» και «ας μη(ν)». Το «μην παραιτείστε» είναι προστακτική, αλλά το «παραιτείστε» είναι ο τύπος της υποτακτικής.]

Κατάληξη –ήστε

Κατάληξη –ήστε (αυτή την πολύπαθη) παίρνουν ρήματα στην προστακτική αορίστου της ενεργητικής φωνής: προχωρήστε, ρωτήστε, χρησιμοποιήστε. Τα ίδια ρήματα, στην υποτακτική και στον μέλλοντα, τελειώνουν σε –ήσετε (όχι –ήστε): Θα προχωρήσετε τέλος πάντων; Να ρωτήσετε στη ρεσεψιόν. Ας χρησιμοποιήσετε αυτό τώρα. Μην τηλεφωνήσετε.

(Παρένθεση)

Ανοίγω παράθυρο: Η προστακτική ενεστώτα κάποιων απ’ αυτά τα ρήματα λήγει σε –είτε, όπως και η οριστική και η υποτακτική, π.χ. (να) χρησιμοποιείτε, άλλων σε –άτε, π.χ. (να) ρωτάτε, και άλλων ανάμεσα σε δημοτική και λόγια ανάμνηση — συχνότερα (να) προχωράτε παρά (να) προχωρείτε, αλλά συχνότερα (να) τηλεφωνείτε παρά (να) τηλεφωνάτε. [Όσοι θυμούνται τα συνηρημένα της αρχαιοκαθαρεύουσας καταλαβαίνουν καλύτερα τους λόγους. Τα ρήματα αυτά ήταν τηλεφωνέω καιπροχωρέω, αλλά ερωτάω. Αλήθεια, πώς μαθαίνουν οι ξένοι ελληνικά; Ομιλέω/ομιλώ στα αρχαιοκαθαρευουσιάνικα: Μην ομιλείτε στον οδηγό. Μιλάω στη δημοτική: Μην του μιλάτε του παιδιού. Στη μεσοπαθητική: Μα δεν μιλιέστε; Συνομιλείτε αλλά γλυκομιλάτε. Κόλαση!]

Πίσω στα [iste]: Παραδείγματα

Έφυγα όμως από το θέμα μου, που είναι τα [íste]. Πάρτε μια γερή δόση παραδείγματα με τις διαφορές:

Ρήμα σε –ώ (προστακτική)	Ρήμα σε –ούμαι (οριστική / υποτακτική)
αμφισβητώ: Αμφισβητήστε τα δόγματα.	αμφισβητούμαι: Αμφισβητείστε από τα παιδιά σας;
απασχολώ: Απασχολήστε τα παιδιά δημιουργικά.	ασχολούμαι: Μην ασχολείστε με λεπτομέρειες.
απειλώ: Απειλήστε ότι θα τους τα κάνετε λίμπα.	απειλούμαι: Νιώθετε ότι απειλείστε;
ασκώ: Ασκήστε τους μυς σας.	ασκούμαι: Πρέπει να ασκείστε τακτικά.
διατηρώ: Διατηρήστε τη σιλουέτα σας.	διατηρούμαι: Μα πώς διατηρείστε τόσο νέα;
αιτιολογώ: Αιτιολογήστε την απάντησή σας.	δικαιολογούμαι: Δεν δικαιολογείστε να κάνετε τέτοια λάθη.
αξιολογώ: Αξιολογήστε πρώτα τις πληροφορίες.	αξιολογούμαι: Ας μην ξεχνάτε ότι αξιολογείστε καθημερινά.
γελοιοποιώ: Γελοιοποιήστε τους αντιπάλους σας.	γελοιοποιούμαι: Γελοιοποιείστε με τα καμώματά σας.
δωροδοκώ: Δωροδοκήστε μερικούς αν θέλετε να κάνετε τη δουλειά σας.	δωροδοκούμαι: Εσείς δεν δωροδοκείστε;
ενεργώ: Ενεργήστε τα δέοντα.	ενεργούμαι: Ενεργείστε κανονικά;
εξαντλώ: Εξαντλήστε την επιείκειά σας.	εξαντλούμαι: Μην εξαντλείστε σε άκαρπες προσπάθειες.
εξυπηρετώ: Εξυπηρετήστε την κυρία πρώτα.	εξυπηρετούμαι: Εξυπηρετείστε;
θεωρώ: Θεωρήστε τον εαυτό σας τυχερό.	θεωρούμαι: Θεωρείστε ένας από τους μεγαλύτερους σκηνοθέτες.
ικανοποιώ: Ικανοποιήστε τις επιθυμίες της.	ικανοποιούμαι: Ικανοποιείστε εύκολα;
κινώ: Κινήστε τις διαδικασίες.	κινούμαι: Με τι μέσο κινείστε στην πόλη;
κρατώ: Κρατήστε την αναπνοή σας.	κρατούμαι: Κρατείστε ως ύποπτος φόνου. (Αλλά: Καλά κρατιέστε.)
κυριαρχώ: Κυριαρχήστε στον επαγγελματικό σας χώρο.	κυριαρχούμαι: Κυριαρχείστε από το συναίσθημα.
νομιμοποιώ: Νομιμοποιήστε τα αυθαίρετα.	νομιμοποιούμαι: Δεν νομιμοποιείστε να παρεμβαίνετε.
παρακολουθώ: Παρακολουθήστε τον αγώνα στη ΝΕΤ.	παρακολουθούμαι: Το ξέρετε ότι παρακολουθείστε;
παρατώ: Παρατήστε τις μεμψιμοιρίες.	παραιτούμαι: Παραιτείστε έτσι εύκολα;
πληροφορώ: Πληροφορήστε τους για τις αλλαγές.	πληροφορούμαι: Πληροφορείστε ότι η αίτησή σας έγινε δεκτή.
πολιορκώ: Πολιορκήστε την ασφυκτικά.	πολιορκούμαι: Πολιορκείστε συχνά από θαυμάστριες;
προπονώ: Προπονήστε τους παίκτες στις πάσες.	προπονούμαι: Προπονείστε για το μαραθώνιο;
στερώ: Στερήστε τους την ευκαιρία.	στερούμαι: Στερείστε σοβαρότητας.
συγκινώ: Συγκινήστε την με μια ανθοδέσμη.	συγκινούμαι: Συγκινείστε εύκολα;
συγχωρώ: Συγχωρήστε με. Συγχωρήστε την άγνοιά μου.	συγχωρούμαι: Δεν συγχωρείστε να μη γνωρίζετε τη διαφορά.
συνταξιοδοτώ: Συνταξιοδοτήστε τις πολύτεκνες μητέρες.	συνταξιοδοτούμαι: Από ποιο ταμείο συνταξιοδοτείστε;
ταλαιπωρώ: Αν σας ταλαιπωρούν, ταλαιπωρήστε τους κι εσείς.	ταλαιπωρούμαι: Ταλαιπωρείστε χωρίς λόγο.
τιμωρώ: Τιμωρήστε τους ενόχους.	τιμωρούμαι: Τιμωρείστε για τις αμαρτίες σας.
τοποθετώ: Τοποθετήστε τα πιάτα στο ράφι.	τοποθετούμαι: Πώς τοποθετείστε σ’ αυτό το θέμα;
φιλοξενώ: Φιλοξενήστε μας για λίγο.	φιλοξενούμαι: Φιλοξενείστε κάπου;
φορολογώ: Φορολογήστε τους πλούσιους.	φορολογούμαι: Φορολογείστε στην Ελλάδα;

κ.ο.κ.

–ούμαι, –είστε

Ρήματα σαν τα παρακάτω, που δεν συνηθίζονται στην ενεργητική φωνή ή ανήκουν σε άλλο κλιτικό πρότυπο, δεν θα πρέπει να τα βρείτε με κατάληξη –ήστε:

αρκείστε, αρνείστε, αφαιρείστε, διανοείστε, διηγείστε, εισηγείστε, εκδικείστε, εξαιρείστε, επικαλείστε, επιμελείστε, επωφελείστε, ηγείστε, μιμείστε, οικειοποιείστε, παρακαλείστε, περιποιείστε, προαιρείστε, προηγείστε, προθυμοποιείστε, προσκαλείστε, προσποιείστε, συνεννοείστε, φιλοτιμείστε.

Και με γιώτα: Βυθίστε το Βίσμαρκ!

Για να μην ξεχνιόμαστε, υπάρχουν κι άλλα ρήματα που τελειώνουν σε [íste], κυρίως τα ρήματα σε –ίζω. (Προχωρήστε, αλλά χωρίστε.) Αυτά στην προστακτική του αορίστου λήγουν σε –ίστε:
τηγανίστε, χρωματίστε, λυγίστε, εξασφαλίστε, αντικρίστε, καθίστε, θυμίστε κ.ο.κ.

ΠΡΟΣΟΧΗ: Αν λέτε (και γράφετε) καταχωρίζω, καταχωρίστηκε, καταχωρισμένος, στην προστακτική θα γράψετε καταχωρίστε. Αν πάλι λέτε καταχωρώ, καταχωρήθηκε, καταχωρημένος, στην προστατική θα γράψετε καταχωρήστε.

Το ίδιο συμβαίνει με το εξασθενίζω / εξασθενώ. Επιμένουν τα λεξικά του Κέντρου ότι το εξασθενώδεν πρέπει να χρησιμοποιείται σαν μεταβατικό, αλλά δεν νομίζω ότι μπορούν να αναστρέψουν το ρεύμα.

Κουίζ: η απάντηση (–είστε, –ύστε, –οίστε!)

Με διαφορετικό τρόπο γράφεται το [íste] όταν διαφορετικό είναι το φωνήεν της ρίζας. Έτσι:

κλείνω – κλείστε, αποκλείω – αποκλείστε, δανείζω – δανείστε, πείθω – πείστε
αναλύω κ.λπ. – αναλύστε, απολύστε, διαλύστε, ενισχύστε, επενδύστε, ιδρύστε, καταλύστε, προσελκύστε
λύνω κ.λπ. – λύστε, γδύστε, ντύστε, φτύστε
δακρύζω – δακρύστε
μεθάω (χρόνοι από μεθύω) – μεθύστε
αθροίζω – αθροίστε

Ένα μάτσο –ήστε

Τα παρακάτω ρήματα όταν τελειώνουν σε [íste] είναι συνήθως ή πάντα προστακτικές — ή, τέλος πάντων, υποψιάζομαι ότι κάπου 8.000 «εξηγείστε» στο διαδίκτυο μάλλον θα ήθελαν να είναι «εξηγήστε» και δεν αντιστοιχούν σε κάποιο «πολύ σκάρτα εξηγείστε». Επίσης, ας μην ξεχνάμε ότι πολλές παθητικές θα ήταν καλό να διατυπώνονται στην ενεργητική (π.χ. ένα παθητικό «πολεμείστε», καλύτερα θα ήταν στην ενεργητική, «σας πολεμούν»).

αγνοήστε τους, αδιαφορήστε, αθετήστε, αισιοδοξήστε, αλληλογραφήστε, αναθαρρήστε, αναθεωρήστε, αναπολήστε, ανασκοπήστε, αναφωνήστε, αναχωρήστε, ανησυχήστε, αντιδικήστε, αντλήστε, απαιτήστε, απαριθμήστε, απεργήστε, απλοποιήστε, αποκρατικοποιήστε, απομαγνητοφωνήστε, απομυθοποιήστε, απορήστε, αποσοβήστε, αποχωρήστε, αργήστε, αργοπορήστε, αριθμήστε, ασεβήστε, ατακτήστε, γεννήστε, γνωστοποιήστε, δακτυλογραφήστε, διακοσμήστε, διαλαλήστε, διαφωνήστε, διεκδικήστε, διενεργήστε, διευθετήστε, δραματοποιήστε, δρομολογήστε, δυσπιστήστε, δυσφορήστε, εγκληματήστε, εικονογραφήστε, εκπονήστε, εκφωνήστε, εκχωρήστε, ελαχιστοποιήστε, ελεήστε (το φτωχό), εξακολουθήστε, εξηγήστε, εξιστορήστε, εξοικονομήστε, εξουσιοδοτήστε, εξοφλήστε, επαναστατήστε, επικοινωνήστε, επινοήστε, επισημοποιήστε (τη σχέση σας), επισκοπήστε, επιχειρηματολογήστε, επιχειρήστε, ερωτοτροπήστε, ετυμολογήστε, ευθυμήστε, ευκαιρήστε, ευχαριστήστε (παθ. ευχαριστιέστε), ζήστε, ζητήστε, ηρεμήστε, θρηνήστε, θριαμβολογήστε, ιδιωτικοποιήστε, ιεραρχήστε, ισορροπήστε, καινοτομήστε, κατανοήστε, καταπολεμήστε, κοινολογήστε, κοινοποιήστε, κοινωνήστε, κολλήστε, κοστολογήστε, κυκλοφορήστε, λειτουργήστε, λιποτακτήστε, λογοδοτήστε, μαρτυρήστε, μεγαλουργήστε, μελαγχολήστε, μεσολαβήστε, μετανοήστε, μετρήστε, μιλήστε, μονομαχήστε, μονοπωλήστε, μοχθήστε, ξοφλήστε (τα χρέη σας), οικοδομήστε, ομολογήστε, οπισθογραφήστε, οπισθοχωρήστε, οριοθετήστε, παρατηρήστε, παραχωρήστε, πατήστε, πενθήστε, περιφρουρήστε (τα συμφέροντά σας), περπατήστε, πιστοποιήστε, πολεμήστε, πουλήστε, πραγματοποιήστε, προνοήστε, προξενήστε, προσπαθήστε, προσχωρήστε, προωθήστε (το μήνυμα), πρωταγωνιστήστε, πρωτοστατήστε, πρωτοτυπήστε, πυροβολήστε, πυρπολήστε, ρευστοποιήστε, σηματοδοτήστε, σκηνοθετήστε, σκληραγωγήστε, συγκατοικήστε, συγκρατήστε, συμμαχήστε, συμφωνήστε, συναρμολογήστε, συνειδητοποιήστε, συνηγορήστε, συνθηκολογήστε, συνομιλήστε, συνωμοτήστε, σφυρηλατήστε, ταξινομήστε, ταχυδρομήστε, τεκνοποιήστε (γιατί χανόμαστε), τηρήστε, τιμολογήστε, τιτλοφορήστε, τρομοκρατήστε (τους τρομοκράτες), τροποποιήστε, υιοθετήστε (οικολογικές συνήθειες), υλοποιήστε, υμνήστε (την ομορφιά), υπηρετήστε (το δίκαιο), υποχωρήστε, φλυαρήστε, φωταγωγήστε, φωτογραφήστε (την Ακρόπολη), χειροκροτήστε (τους δημιουργούς), χορηγήστε, χτυπήστε, ψυχολογήστε (την) και άλλα πολλά.

Θυμίζω ότι οι παραπάνω προστακτικές δεν ισχύουν με το «μη(ν)» μπροστά. Θα πρέπει να πείτε «μην τους αγνοήσετε» κ.ο.κ.

Κανένας κατάλογος από τους παραπάνω δεν είναι πλήρης. Στις περιπτώσεις άλλων τέτοιων ρημάτων στηριζόμαστε στη λογική μας (και ποτέ σε παραδείγματα του διαδικτύου!).

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ