Καρλ Γιουνγκ: Επτά Ομιλίες προς τους Νεκρούς - Εισαγωγή

Ανάμεσα στα έργα του Καρλ Γιουνγκ, περιλαμβάνεται και το «Septem Sermones ad Mortuos» (Επτά Ομιλίες προς τους Νεκρούς), που γράφτηκε το 1916. Ο ίδιος ο Γιουνγκ χαρακτηρίζει το κείμενο αυτό «πρώτη ύλη ενός έργου που κράτησε μια ολόκληρη ζωή». Σύμφωνα με το εξώφυλλο της πρωτότυπης έκδοσης, το έργο φέρεται ότι γράφτηκε στην Αλεξάνδρεια, «την πόλη όπου η Ανατολή αγγίζει τη Δύση». Η «Αλεξάνδρεια» αποτελεί συμβολική επιλογή ενώ, στην πραγματικότητα, το κείμενο γράφτηκε στη γενέτειρα του Γιουνγκ, τη Βασιλεία της Ελβετίας. Στο ίδιο εξώφυλλο αναγράφονται δύο ονόματα, του Καρλ Γιουνγκ και κάποιου Βασιλείδη : μοιάζει, δηλαδή, σαν ο Γιουνγκ να συνέγραψε το συγκεκριμένο κείμενο μ' έναν άνθρωπο, αγνώστων λοιπών στοιχείων, ονόματι Βασιλείδη. Αυτό που πραγματικά συνέβη είναι ότι ο Γιουνγκ βίωσε μία εμπειρία υπερκάλυψης από το πνεύμα του Διδασκάλου Βασιλείδη, γνωστού Χριστιανού από την Αλεξάνδρεια του 2ου αιώνα μ.Χ., έναν από εκείνους που αργότερα ονομάστηκαν Γνωστικοί. Ο Βασιλείδης επέστρεψε ασώματος στη γήινη πυκνότητα 18 αιώνες αργότερα και, ως Φωνή, του υπαγόρευσε το κείμενο αυτό με τίτλο «VII Sermones ad Mortuos ». Στην αυτοβιογραφία του, που επιγράφεται «Αναμνήσεις-Σκέψεις-΄Ονειρα», ο Γιουνγκ αναφέρεται αναλυτικά στις πνευματικές του εμπειρίες και την επικοινωνία του με τα αόρατα πεδία. Μάλιστα, λίγα χρόνια πριν ο Γιουνγκ επικοινωνήσει με τον Βασιλείδη, είχε αρκετές εσωτερικές συνομιλίες με μία άλλη ασώματη οντότητα, τον Φιλήμονα, για τον οποίον λέει : «Ο Φιλήμονας και άλλες μορφές των οραμάτων μου με βοήθησαν να καταλάβω τη νευραλγική αλήθεια ότι υπάρχουν πράγματα στην ψυχή που δεν τα παράγω εγώ, αλλά που παράγονται μόνα τους και έχουν τη δική τους ζωή. Ο Φιλήμονας αντιπροσώπευε μια δύναμη που δεν ήταν ο εαυτός μου. Στα οράματά μου του μιλούσα και μου είπε πράγματα που δεν τα είχα σκεφθεί συνειδητά, γιατί είδα καθαρά ότι δεν μιλούσα εγώ΄ αυτός μου είπε ότι συμπεριφερόμουν στις σκέψεις σαν να τις γεννούσα εγώ αλλά, κατά τη γνώμη του, οι σκέψεις έμοιαζαν με ζώα του δάσους, με ανθρώπους σ' ένα δωμάτιο ή με πουλιά στον αέρα και πρόσθεσε :  «Αν έβλεπες κάποιους ανθρώπους σ' ένα δωμάτιο, δεν θα πίστευες ότι εσύ τους είχες δημιουργήσει ή ότι εσύ ήσουν υπεύθυνος γι' αυτούς.» Αυτός μου δίδαξε την ψυχική αντικειμενικότητα, την πραγματικότητα της ψυχής. Αυτός μ' έκανε να καταλάβω τη διάκριση ανάμεσα στον εαυτό μου και στο αντικείμενο της σκέψης μου. Με αντιμετώπισε με αντικειμενικό τρόπο και κατάλαβα ότι υπάρχει κάτι μέσα μου που μπορεί να λέει πράγματα, τα οποία δεν τα ξέρω και δεν σκόπευα να τα πω, πράγματα που ίσως να στρέφονται εναντίον μου. Ψυχολογικά, ο Φιλήμονας αντιπροσώπευε την ανώτερη ενορατικότητα. ΄Ηταν μια μυστηριώδης μορφή για μένα. Μου φαινόταν πολύ πραγματικός, ήταν μια ζωντανή πραγματικότητα. Περπατούσα στον κήπο μαζί του και ήταν για μένα αυτό που οι Ινδοί λένε γκουρού. ( ... ) δεν θα μπορούσα να επιθυμήσω τίποτα καλύτερο από έναν πραγματικό, ζωντανό γκουρού, κάποιον με ανώτερη γνώση και ικανότητα, που να ξεδιάλυνε για λογαριασμό μου τις αθέλητες δημιουργίες της φαντασίας μου. Αυτό το έργο το ανέλαβε η μορφή του Φιλήμονα, που στο πρόσωπό του αναγκαστικά αναγνώριζα τον ψυχαγωγό μου. Και ήταν γεγονός ότι μου μεταβίβασε πολλές διαφωτιστικές ιδέες.» ΄Ετσι φτάνουμε κάποια στιγμή στην καθοριστική, όπως θα δούμε, για την πορεία του Γιουνγκ «συνάντησή» του με τον Διδάσκαλο Βασιλείδη. Λειτουργώντας «ως διάμεσο που δίνει στους νεκρούς την ευκαιρία να εκδηλωθούν», ο ίδιος περιγράφει την εμπειρία του με τα παρακάτω λόγια: «Αργά και βαθμιαία άρχισε να διαγράφεται μέσα μου το περίγραμμα μιας εσωτερικής αλλαγής. Το 1916 ένιωσα την ώθηση να δώσω σχήμα σε κάτι. Θάλεγα πως αναγκάστηκα από μέσα μου να διατυπώσω και να εκφράσω αυτά που θα μπορούσε να τα είχε πει ο Φιλήμονας. ΄Ετσι γράφτηκε το Septem Sermones ad Mortuos με την παράξενη γλώσσα του. ΄Αρχισε σαν μια ανησυχία, που δεν ήξερα το νόημά της ούτε και το τι «ήθελε» από μένα. Γύρω μου επικρατούσε μια δυσοίωνη ατμόσφαιρα. Είχα την παράξενη αίσθηση ότι ο αέρας ήταν γεμάτος από φασματικές οντότητες.  ΄Υστερα προστέθηκε η αίσθηση ότι το σπίτι μου άρχισε να στοιχειώνει. Η μεγάλη μου κόρη είδε μια λευκή μορφή να διασχίζει το δωμάτιο. Η δεύτερη κόρη μου, ανεπηρέαστη από την πρώτη, είπε ότι κάποιος ή κάτι είχε αρπάξει την κουβέρτα της δυο φορές τη νύχτα. Και την ίδια νύχτα, ο εννιάχρονος γιος μου είδε ένα αγχώδες όνειρο. Το πρωί ζήτησε από τη μητέρα του τα κραγιόνια και, ενώ ποτέ πριν δεν ζωγράφιζε, κάθισε και ζωγράφισε το όνειρό του. Ονόμασε τον πίνακά του «Ο πίνακας του ψαρά».  Στο κέντρο της εικόνας έτρεχε ένα ποτάμι και στην όχθη στεκόταν ένας ψαράς μ' ένα καλάμι. Είχε πιάσει ένα ψάρι. Στο κεφάλι του ψαρά ήταν ένα φουγάρο. Φλόγες και καπνός τινάζονταν από το φουγάρο. Από την άλλη μεριά του ποταμού ερχόταν πετώντας ο διάβολος. Βλαστημούσε επειδή του είχαν κλέψει το ψάρι του. Αλλά επάνω από τον ψαρά πετούσε ένας άγγελος, που είπε : «Δεν μπορείς να του κάνεις τίποτα. Πιάνει μόνο τα κακά ψάρια!» Ο γιος μου ζωγράφισε αυτή την εικόνα ένα Σάββατο. Την Κυριακή το απόγευμα, γύρω στις πέντε, το κουδούνι της μπροστινής πόρτας άρχισε να χτυπά δαιμονιωδώς. ΄Ηταν μια λαμπερή καλοκαιριάτικη ημέρα. Οι δύο υπηρέτριες βρισκόντουσαν στην κουζίνα, απ' όπου φαινόταν η ανοιχτή πλατεία έξω από την μπροστινή πόρτα. Αμέσως όλοι κοιτάξαμε να δούμε ποιος ήταν, αλλά δεν φαινόταν κανείς. Καθόμουν κοντά στο κουδούνι της πόρτας και όχι μόνο το άκουσα, αλλά είδα ακόμα και την ταλάντευσή του. Κοιτάξαμε ο ένας τον άλλο. Η ατμόσφαιρα ήταν πυκνή, πιστέψτε με!  ΄Υστερα ένιωσα ότι οπωσδήποτε κάτι θα γινόταν. Ολόκληρο το σπίτι ήταν γεμάτο θαρρείς από πλήθη, ξέχειλο από πνεύματα. ΄Ηταν στριμωγμένοι μέχρι την πόρτα και ο αέρας ήταν τόσο πυκνός που η αναπνοή είχε γίνει πια πολύ δύσκολη. ΄Οσο για μένα, με διακατείχε το ερώτημα : «Για όνομα του Θεού, τι συμβαίνει;» Τότε φώναξαν όλοι μαζί με μια φωνή : «Γυρίσαμε από την Ιερουσαλήμ όπου δεν βρήκαμε αυτό που αναζητούσαμε». ΄Ετσι αρχίζουν οι Septem Sermones. ΄Υστερα άρχισε να αναβλύζει από μέσα μου και μέσα σε τρία μόλις βράδια είχε ολοκληρωθεί. ΄Οταν έπιασα την πένα, ολόκληρη η φασματική συνάθροιση εξατμίστηκε. Το δωμάτιο ηρέμησε και η ατμόσφαιρα καθάρισε. Το στοίχειωμα έλαβε τέλος». Η εμπειρία αυτή καθόρισε τη ζωή και το έργο του Γιουνγκ, όπως λέει ο ίδιος. Εκτός του γεγονότος ότι ο Βασιλείδης του παρέδωσε μία διδασκαλία με συγκλονιστικό περιεχόμενο, του αποκάλυψε ταυτόχρονα και τον προορισμό του στον γήινο κόσμο, του άνοιξε το δρόμο να δει το έργο του το οποίο, όπως αποδείχθηκε, υπήρξε μεγάλο, δημιουργικό και καινό. «Από κει κι έπειτα, οι νεκροί έγιναν για μένα οι ευκρινείς φωνές των Αναπάντητων, των Αναποφάσιστων και των Αλύτρωτων. Αφού τα ερωτήματα και οι απαιτήσεις, που ο προορισμός μου ήθελε να απαντήσω, δεν μου έρχονταν απ' έξω, θάπρεπε νάρθουν από τον εσωτερικό κόσμο. Αυτές οι συνομιλίες με τους νεκρούς απετέλεσαν ένα είδος προοιμίου γι' αυτά που θάπρεπε να ανακοινώσω στον κόσμο σχετικά με το ασυνείδητο΄ ένα είδος εύρυθμου σχεδίου και ερμηνείας των γενικών του περιεχομένων. ( ... ) Τότε ήταν που αφιέρωσα τον εαυτό μου στην υπηρεσία της ψυχής. Το αγαπούσα και το μισούσα, αλλά ήταν ο μεγαλύτερος πλούτος μου. Το ολοκληρωτικό δόσιμό μου σ' αυτήν ήταν, θάλεγε κανείς, και ο μόνος τρόπος που έκανε υποφερτή την ύπαρξή μου και μου έδωσε τη δυνατότητα να τη ζήσω με τη μεγαλύτερη δυνατή πληρότητα. Σήμερα μπορώ να πω ότι ποτέ δεν έχασα την επαφή μου με τις αρχικές μου εμπειρίες. ΄Ολα μου τα έργα, όλη η δημιουργική μου δραστηριότητα προέρχονται από εκείνα τα αρχικά οράματα και όνειρά μου, που άρχισαν το 1912, σχεδόν πριν από πενήντα χρόνια. ΄Ο,τι πέτυχα στη μεταγενέστερη ζωή μου περιεχόταν ήδη σ' αυτά τα οράματα, αν και αρχικά μόνο με τη μορφή συναισθημάτων και εικόνων.» ΄Εχει λοιπόν, ιδιαίτερη αξία να μελετήσουμε το περιεχόμενο της υπαγόρευσης αυτής του Βασιλείδη για την οποία ο Γιουνγκ λέει : «΄Ενιωθα ότι κάτι πολύ μεγάλο μου συνέβαινε και αφιέρωσα την εμπιστοσύνη και την πίστη μου σ' αυτό που μου φαινόταν πιο σπουδαίο sub specie aeternitatis. ΄Ηξερα ότι αυτό μου γέμιζε τη ζωή και για χάρη του ήμουν έτοιμος να διακινδυνέψω τα πάντα! ( ... ) ΄Οταν ήμουν νέος, ο στόχος μου ήταν να επιτύχω κάτι στην επιστήμη μου. ΄Υστερα όμως, βρέθηκα πάνω σ' αυτό το ποτάμι λάβας, που η θερμότητα της φλόγας του διαμόρφωσε διαφορετικά τη ζωή μου. Αυτό ήταν το αρχικό υλικό που με ανάγκασε να το επεξεργαστώ και τα έργα μου αποτελούν μια λίγο-πολύ επιτυχημένη προσπάθεια ενσωμάτωσης αυτής της πυρακτωμένης ύλης στη σύγχρονη εικόνα του κόσμου. Τα χρόνια της ενασχόλησής μου με τις εσωτερικές μου εικόνες ήταν τα πιο σημαντικά της ζωής μου - όλες οι ουσιαστικές αποφάσεις πάρθηκαν αυτό το διάστημα. Τότε άρχισαν τα πάντα. Οι μεταγενέστερες λεπτομέρειες δεν είναι παρά συμπληρώματα και διευκρινίσεις του υλικού που αναδύθηκε από το ασυνείδητο και που αρχικά με είχε κατακλύσει. ΄Ηταν η πρώτη ύλη ενός έργου που κράτησε μια ολόκληρη ζωή». Λίγα λόγια, τώρα, για τον Βασιλείδη και τους Γνωστικούς Χριστιανούς : Μετά το «θάνατο» του Ιησού, πολλοί ήταν εκείνοι που μελέτησαν αλλά, κυρίως, έζησαν σύμφωνα με την αλήθεια και τη σοφία του Λόγου. Ανάμεσά τους και μία ομάδα φωτισμένων ψυχών, που έζησαν στην Αλεξάνδρεια τον 2ο μ.Χ. αιώνα και ίδρυσαν τη γνωστή Σχολή των Γνωστικών της Αλεξανδρείας. Ονομάστηκαν «Γνωστικοί», διότι πίστευαν ότι η εξέλιξη της ανθρώπινης ψυχής επιτυγχάνεται μόνο με την εμπειρία και τη βιωματική γνώση. Στη διδασκαλία τους, ο Βασιλείδης, ο Βαλεντίνος, ο Καρποκράτης, ο Σερένικος Σαμμώνιος, ο Απελλής, κ.ά. ονόμασαν το σύμπαν «Πλήρωμα» και τη δημιουργία«Creatura». Ο Θεός, ο ΄Οντων Ων, που βρίσκεται έξω και πέρα από τα όρια του «πληρώματος», ονομάστηκε «Αμπραξάς», λέξη που έχει συντεθεί από γράμματα, ο συνδυασμός των οποίων περιέχει ολόκληρη τη μυστική δομή και γεωμετρία του σύμπαντος. Ερευνώντας την προέλευση του ονόματος «Αμπραξάς», βρίσκουμε ότι ο Βασιλείδης το χρησιμοποιούσε για να περιγράψει την ανώτερη θεότητα ανάμεσα στις εφτά αρχές, που ήταν προικισμένη με 365 αρετές, συμβολικά και σύμφωνα με την ελληνική αρίθμηση (βλ. δίπλα). Το άθροισμα των αριθμητικών αξιών που αποδίδονται σε κάθε γράμμα της λέξης Αμπραξάς σχηματίζει ένα σύνολο 365 που αντιστοιχεί στις 365 μέρες του ηλιακού έτους, ή με αυτό που ισοδυναμεί με έναν κύκλο «θεϊκής δράσης», το σύνολο των 365 διαδοχικών εκδηλώσεων που αποδίδονται στο Θεό μέσα σε έτος. Ορισμένοι συγγραφείς εκλαμβάνουν τη λέξη Αμπραξάς ως παρόμοια με την εβραϊκή ιερή λέξη «Shemahamphorasch» προερχόμενη από το ευρύτερο όνομα του Θεού, και άλλοι συνδέουν το όνομα του Αμπραξά με αυτό του Αβραάμ. Στην Ανατολή εμφανίζεται επίσης το όνομα του Αμπραξά και εκτιμάται ότι προέρχεται από τον συνδυασμό των ινδικών λέξεων «Abhimanin» (ο μεγαλύτερος γιος του Βράχμα) και «Βράχμα». Από την άλλη πλευρά, ο Αμπραξάς ταυτίζεται με τον Μίθρα. Αναφέρεται ως ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στην ανθρωπότητα και τον μοναδικό Θεό, ο ακαταμάχητος ήλιος, που λατρευόταν στην αρχαιότητα, κατά τον 3ο και 4ο αιώνα. Αυτός ο Αμπραξάς-Μίθρας, στην περσική του προέλευση, είναι ο μεσολαβητής ανάμεσα στον Ahuramazda και τον Ariman, δηλαδή ανάμεσα στο Καλό και το Κακό. Ο ΑΜΠΡΑΞΑΣ των γνωστικών είναι ο INRI των χριστιανών, το ΤΑΟ των κινέζων, το ΖΕΝ των βουδιστών. Δεν μπορούμε επίσης να παραλείψουμε την παρουσία του Αμπραξά στη θεουργία: Ο κραδασμός του ήχου που προκαλεί η εκφώνηση αυτής της λέξης εθεωρείτο ιερός και εχρησιμοποιείτο και για θεραπευτικούς σκοπούς. Από τη λέξη Αμπραξάς προέρχεται και το «Αμπρακαντάμπρα», το οποίο προέρχεται από την εβραϊκή φράση: «Abreq ad Habra» που σημαίνει: «Στείλε την ακτίνα σου μέχρι το θάνατο» και έχει παραμείνει στη «μαγική» γλώσσα των παιδιών μέχρι τις μέρες μας. Στα ελάχιστα ιστορικά τεκμήρια που διασώθηκαν, έχουν βρεθεί μικρά τετράγωνα κομμάτια περγαμηνής, που πιθανολογείται ότι λειτουργούσαν και ως φυλαχτά και τα οποία ήταν γραμμένα με συγκεκριμένο τρόπο (βλ. δίπλα). Εναντίον των Γνωστικών, της ανεξάρτητης σκέψης και του τρόπου ζωής τους, κινήθηκε η Κατηχητική Σχολή της Αλεξάνδρειας, κυρίως όταν αποφασίστηκε η επίσημη ίδρυση της Χριστιανικής Εκκλησίας. Οι Γνωστικοί υπέστησαν διωγμούς, λοιδορήθηκαν, δυσφημίστηκαν, βασανίστηκαν και σφαγιάστηκαν. Τα γραπτά τους παραδόθηκαν στην πυρά και ελάχιστα στοιχεία απ' αυτούς διασώθηκαν μέχρι σήμερα, που η Εκκλησία εξακολουθεί να τους θεωρεί αιρετικούς. Γι' αυτό και ο Βασιλείδης στο κείμενο που ακολουθεί αναφέρει : «Προς χάριν της λύτρωσης, σας διδάσκω την αλήθεια που έχει απορριφθεί, χάριν της οποίας απορρίφθηκα εγώ». Να, λοιπόν, που τίποτα δεν χάνεται στο σύμπαν και ο Βασιλείδης επέστρεψε για να προσφέρει ξανά τη διδασκαλία του, αυτήν που κάποτε εξαφάνισαν από προσώπου γης κάποιοι άλλοι άνθρωποι. Και φυσικά επέλεξε καθόλου τυχαία ως αγωγό και γήινο συνεργάτη του την ψυχή του Καρλ Γιουνγκ. Το κείμενο αυτό ο Γιούνγκ, το πρόσφερε περιστασιακά στους φίλους του, αλλά δεν τους επέτρεπε να το εκδώσουν. ΄Εδωσε, τέλος, την άδεια για την έκδοσή του, μέσα στο βιβλίο των απομνημονευμάτων του, μετά από αμφιβολίες και μόνο «προς τιμήν της ακεραιότητας» αλλά δεν επέτρεψε να εκδοθεί η επίλυση του αναγράμματος που βρίσκεται στο τέλος της Ομιλίας VII . Τίλντα Νέγρη ΠΗΓΗ ΑΠΟΚΑΛΎΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ