Το τεστ του Alan Turing

Η Τεχνητή Νοημοσύνη είναι ένας εξαιρετικά ενδιαφέρων κλάδος με ιστορία λίγων μόνο δεκαετιών. Ο θεμελιώδης στόχος αυτού του κλάδου δεν είναι η απλή μίμηση της νοημοσύνης ή η δημιουργία μιας έξυπνης απάτης. Τίποτε από όλα αυτά. 

Η Τεχνητή Νοημοσύνη επιδιώκει το αυθεντικό: μηχανές προικισμένες με νόηση. Αυτή η προσπάθεια βασίζεται σε μία τολμηρή θεωρητική αντίληψη η οποία πρεσβεύει ότι και οι άνθρωποι είναι, κατά βάθος, και οι ίδιοι υπολογιστές.

Πρωτοπόρος σ' αυτόν τον τομέα θεωρείται ο Alan Turing, ο Βρετανός μαθηματικός που δημιούργησε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου μια μηχανή με σκοπό να σπάει τα κωδικοποιημένα μηνύματα των Γερμανών. Αμέσως μετά παρουσίασε μια άλλη μηχανή, η οποία προς τιμήν του ονομάστηκε «μηχανή Turing», εξαιρετικά απλή στο σχεδιασμό της, η οποία μπορούσε, θεωρητικά, να κάνει κάθε δυνατό υπολογισμό. 


Το ερώτημα που αμέσως γεννήθηκε ήταν το εξής: «Είναι δυνατό αυτή η μηχανή να εξελιχθεί σε τέτοιο βαθμό ώστε να παρουσιάσει ανθρώπινη σκέψη; Κι αν ναι, πώς μπορούμε να ελέγξουμε αυτό τον ισχυρισμό, πως μπορούμε δηλαδή να διαπιστώσουμε τη νοημοσύνη της;»

Το παιχνίδι της μίμησης

Ο Turing πρότεινε ένα απλό τεστ το οποίο βασίζεται σε ένα παιχνίδι που ονομάζεται «το παιχνίδι της μίμησης» και παίζεται από τρεις παίχτες, άγνωστους μεταξύ τους. Οι δύο είναι οι «μάρτυρες» και είναι αντίθετου φύλου. Ο τρίτος, ο «ανακριτής», προσπαθεί να προσδιορίσει την ταυτότητα του κάθε μάρτυρα με μόνη ένδειξη το πώς απαντούν στις ερωτήσεις.

Ο ένας παίχτης, ας πούμε ο άντρας, προσπαθεί να ξεγελάσει τον ανακριτή ότι είναι γυναίκα ενώ ο άλλος παίχτης βοηθά τον ανακριτή να μαντέψει σωστά. Φυσικά η λύση θα ήταν εύκολη αν υπήρχαν εξωτερικές ενδείξεις όπως η εμφάνιση των παιχτών ή οι φωνές τους. Για να ξεπεραστούν αυτά τα εμπόδια η επικοινωνία γίνεται μέσω τηλετύπων ώστε να είναι φανερά μόνο τα λόγια των παιχτών.

Ο Turing εισήγαγε τον υπολογιστή στο παραπάνω παιχνίδι τοποθετώντας τον στη θέση του ενός παίχτη. Το παιχνίδι πλέον αναδιαμορφώθηκε καθώς ο ανακριτής έπρεπε όχι να διακρίνει το φύλο των παιχτών αλλά τον άνθρωπο από τη μηχανή. Αν ο ανακριτής μπέρδευε τη μηχανή με τον άνθρωπο τότε η μηχανή είχε περάσει το τεστ.

Γιατί όμως το παραπάνω τεστ μπορεί να θεωρηθεί κριτήριο ανθρώπινης σκέψης εκ μέρος του υπολογιστή; Η απάντηση έγκειται στο διάλογο. Μια μηχανή, δηλαδή, που δε θα ακούγεται όπως ένας άνθρωπος αλλά θα μιλά ως τέτοιος, λέγοντας πράγματα που ένας μέσος άνθρωπος θα έλεγε κάτω από παρόμοιες συνθήκες. Μια μηχανή που θα μπορούσε, σε λεκτικό επίπεδο, να μετάσχει στις συζητήσεις των ανθρώπων σα να είναι «κανονικός άνθρωπος».

Το Κινέζικο Δωμάτιο

Μια σημαντικότατη αντίρρηση στο παραπάνω τεστ διατυπώθηκε από τον Searle κι έμεινε γνωστή ως το «Κινέζικο Δωμάτιο». Αυτό συνίσταται από ένα δωμάτιο κλειστό από παντού πλην μίας εσοχής στην πόρτα. Μέσα στο δωμάτιο βρίσκονται ένας άνθρωπος που δεν ξέρει γρι κινέζικα αλλά έχει στην κατοχή του ένα πλήρες λεξικό της κινέζικης γλώσσας μαζί με χαρτιά και στυλό.

Κάθε, λοιπόν, που του δίνεται ένα χαρτί με κινέζικες προτάσεις, διαμέσου της εσοχής, αυτός συμβουλεύεται το λεξικό κι απαντά κατάλληλα. Ο συνομιλητής του έξω από το δωμάτιο, παίρνοντας τα χαρτιά με τις σωστές απαντήσεις στην κινέζικη γλώσσα θα νομίσει, λανθασμένα, ότι ο άνθρωπος μέσα στο δωμάτιο γνωρίζει κινέζικα.

Το ίδιο συμβαίνει και στο τεστ Turing. Η μηχανή απλώς είναι καλή στο συντακτικό χειρισμό συμβόλων, δίνοντας την ψευδαίσθηση ότι σκέφτεται, κάτι που όμως δε συμβαίνει. Η μηχανή δίνει τις σωστές απαντήσεις αλλά δεν καταλαβαίνει το εννοιολογικό πλαίσιο αυτών που γράφει άρα δεν σκέφτεται, άρα δεν είναι ευφυής.

Οι υπέρμαχοι της Τεχνητής Νοημοσύνης αντιπαρήλθαν την παραπάνω αντίρρηση υποστηρίζοντας ότι ο Searle έκανε λάθος κοιτώντας τα κομμάτια του συστήματος μεμονωμένα, καθώς η ουσία βρίσκεται στο σύνολο, στο γεγονός δηλαδή πως το δωμάτιο παρουσιάζει σωστές, νοηματικά και συντακτικά, απαντήσεις.

Οι κριτικές ωστόσο συνέχισαν να έρχονται σωρηδόν. Οι περισσότερες είναι της άποψης ότι το τεστ είναι πολύ επιεικές κι έτσι θα εντάξει στους κόλπους των νοημόνων όντων πλάσματα που δεν είναι καθόλου νοήμονα. Υποστηρίζουν ότι χρειάζονται περισσότερα κριτήρια από τον απλό «διάλογο» μέσω μιας τηλετυπικής μηχανής.

Οι κριτικές αυτές ωστόσο παρέμειναν στάσιμες καθώς δεν έχουν παρουσιάσει τα νέα, διευρυμένα, κριτήρια. Άλλες κριτικές θεώρησαν ότι το τεστ Turing είναι πολύ περιοριστικό καθώς, με τον τρόπο που λειτουργεί, θα αφήσει απέξω νοήμονα όντα χωρίς γλώσσα. Αυτή η κατηγορία περιλαμβάνει τα παιδιά που δεν έχουν αρχίσει να μιλούν, ενσυνείδητους πολίτες με τοπική αφασία, τα περισσότερα ζώα του πλανήτη που βρίσκονται ψηλά στην εξελικτική κλίμακα και όλους τους πιθανούς νοήμονες εξωγήινους που όμως δεν επικοινωνούν με την ανθρώπινη γλώσσα.

Οι παραπάνω κριτικές κάθε άλλο παρά αβάσιμες είναι, τους διαφεύγει όμως ο λόγος ύπαρξης αυτού του τεστ. Ο Turing ποτέ δεν ισχυρίστηκε ότι το τεστ του είναι αναγκαία και επαρκή συνθήκη για την απόδειξη νοήμονος συμπεριφοράς. Τον ρώτησαν, οι επικριτές του, πως θα μπορούσαν να ξέρουν αν η μηχανή του παρουσιάζει ευφυΐα κι αυτός τους απάντησε «Ρωτήστε την».

Προφανώς υπάρχουν άνθρωποι με τους οποίους μπορείς να μιλήσεις για κάποιο θέμα δίχως αυτοί να είναι ιδιαίτερα έξυπνοι, ενώ υπάρχουν πολλά νοήμονα όντα με τα οποία δεν μπορείς να μιλήσεις. Αυτό δεν αφορά τον Turing. Ο Βρετανός μαθηματικός μας κάνει μια απλή ερώτηση: Μπορείς να θεωρήσεις «χαζή» μια μηχανή με την οποία μπορείς να συζητήσεις;

Από την θεωρία στο Captcha

Τα captcha (προφέρεται κάπ-τσα) είναι πλέον διαδεδομένα και σίγουρα όλοι έχουμε επισκευθεί σελίδες που περιέχουν captcha. Το όνομα αποτελεί ακρωνύμιο για τo «Completely Automated Public Turing test to tell Computers and Humans Apart» που πρακτικά περιγράφει ένα είδος αυτόματου τεστ με την δυνατότητα να ξεχωρίζει αν ο χρήστης είναι άνθρωπος ή μηχανή.

Η εξέλιξη και η διάδοση του internet είχαν ως αποτέλεσμα το γνωστό φαινόμενο του spamming, ανεπιθύμητων ηλεκτρονικών μηνυμάτων που στέλνονται κατά χιλιάδες και βομβαρδίζουν τους χρήστες με ανούσιες πληροφορίες και διαφημίσεις κάθε φορά που διαβάζουν email ή σχόλια σε blog.

Συνήθως η αποστολή spam απαιτεί ένα λογαριασμό email και ένα πρόγραμμα που στέλνει καθημερινά χιλιάδες μηνύματα. Οι spammers ανακάλυψαν τις δωρεάν υπηρεσίες email (Yahoo!, Hotmail, Gmail κλπ) και είδαν ότι με την χρήση κατάλληλου λογισμικού εύκολα μπορούσαν να δημιουργούν χιλιάδες δωρεάν λογαριασμούς και να αποστέλλουν αυτόματα χιλιάδες μηνύματα.

Η λύση βρέθηκε το 2000 με την δημιουργία και χρήση των πρώτων captcha, αυτόματων τεστ στα οποία το σημερινό λογισμικό αποτυγχάνει ενώ οι άνθρωποι παιρνούν με ευκολία. Ο χρήστης καλείται να αναγνωρίσει και να πιστοποιήσει πληροφορία που παρέχει το τεστ συπληρώνοντας συνήθως κάποια φόρμα.

Τα captcha εμφανίζονται στο internet ως παραμορφωμένες εικόνες που παρουσιάζουν συνδυασμούς γραμμάτων και αριθμών σε διάφορα μεγέθη, χρώματα κλπ. Όταν ο χρήστης θέλει να δημιουργήσει ένα νέο λογαριασμό email ή να σχολιάσει άρθρα σε κάποιο blog, καλείται να αναγνωρίσει την εικόνα και το περιεχόμενο της και να συμπληρώσει σωστά τη φόρμα. Διαδικασία απλή, σχεδόν για όλους τους ανθρώπους, όχι όμως και για τις δυνατότητες των σύγχρονων προγραμμάτων (τουλάχιστον προς το παρόν, βλ. εδώ).


Βιβλιογραφία 
Η Μηχανή της Λογικής, Η Θέση της Ψυχής, Paul M. Churchland, 196Ο
Μυστικός Δείπνος, John L. Casti, 1998 

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ