Περιήγηση στις λέξεις του 2012

                                        

Το άρθρο που ακολουθεί δημοσιεύτηκε προχτές, στο κυριακάτικο φύλλο της Αυγής που κυκλοφόρησε κατ’ εορταστική εξαίρεση το Σάββατο. Βέβαια, όπως ξέρουν οι φίλοι του ιστολογίου, συζήτηση για τις λέξεις του 2012 έχουμε ήδη κάνει, πολύ περισσότερο που ψηφίσαμε και για τη λέξη της χρονιάς, βγάζοντας πρώτη την επαναδιαπραγμάτευση.

Ας πούμε πως το άρθρο της Αυγής κάνει μια ανασκόπηση, παίρνοντας υπόψη και τα συμπεράσματα της δικής μας προηγούμενης συζήτησης. Και αφού το άρθρο αυτό θα είναι το τελευταίο για τις λέξεις του 2012, ας αναφέρω και μια μικρή συνέντευξη που έδωσα σε ειδησεογραφικόν ιστότοπο που αναδημοσίευσε την είδηση για την ψηφοφορία μας και στη συνέχεια τα αποτελέσματά της.

(Ο πίνακας αριστερά είναι του Πικάσο, “Κορίτσι μπροστά στον καθρέφτη” (1932) και συνόδευε το άρθρο στην έντυπη και την ηλεκτρονική δημοσίευσή του στην Αυγή).

Όπως πέρυσι, έτσι και φέτος η στήλη θα υποκύψει στο έθιμο των ημερών και θα έχει χαρακτήρα ανασκόπησης. Αλλού ίσως διαβάσατε για τα βιβλία ή τις κινηματογραφικές ταινίες της χρονιάς, όμως εμείς εδώ λεξιλογούμε, σχολιάζουμε κάθε μήνα τις λέξεις της επικαιρότητας, οπότε λογικό είναι να επιχειρήσουμε να καταγράψουμε τις λέξεις της χρονιάς, μ’ άλλα λόγια τις λέξεις που σημάδεψαν το 2012, που συζητήθηκαν και ακούστηκαν πολύ, ή και που γεννήθηκαν μέσα στη χρονιά που πέρασε.

Το ίδιο ερώτημα το συζητήσαμε και με τους φίλους επισκέπτες του ιστολογίου «Οι λέξεις έχουν τη δική τους ιστορία» (sarantakos.wordpress.com), που έχει τον ίδιο τίτλο με τη στήλη μας, κι εκείνοι ψήφισαν για Λέξη του 2012 την επαναδιαπραγμάτευση. Λέξη του μισού 2012 θα μπορούσε να τη χαρακτηρίσει κανείς, αφού η πολυσύλλαβη αυτή λέξη ακούστηκε κατά κόρον, σε όλες τις πτώσεις και σε όλους τους τόνους, στο πρώτο εξάμηνο της χρονιάς, και ιδίως τον μήνα ανάμεσα στις δυο εκλογικές αναμετρήσεις· κι αφού έγινε το εθνικό σύνθημα που ένωνε τα τρία κόμματα της ημιτρικομματικής μας συγκυβέρνησης, εντελώς ξαφνικά λίγο μετά τις δεύτερες εκλογές η επαναδιαπραγμάτευση (των όρων του μνημονίου, εννοείται) έπαψε απότομα να ακούγεται, τόσο που στο σχετικό μας άρθρο την είχα χαρακτηρίσει «τη συντομότερη εννιασύλλαβη λέξη της ελληνικής γλώσσας», πιο σύντομη κι από το «θα».

Η επαναδιαπραγμάτευση είναι μια από τις σχετικά λίγες σύνθετες λέξεις με τρεις προθέσεις (επί, ανά και διά). Αν προσπαθήσουμε πολύ, θα βρούμε και σύνθετη λέξη με τέσσερις προθέσεις, την επαναδιεκπεραίωση, που είδα να τη χρησιμοποιούν οι μηχανικοί που κάνουν τακτοποιήσεις αυθαιρέτων (επί, ανά, διά και εκ). Ωστόσο, πολύ φοβάμαι πως η κυβέρνηση με τη νέα επιδρομή φόρων που αποφάσισε (και που ακόμα δεν την έχουμε νοιώσει ολόπλευρα στο πετσί μας) έχει διαλέξει για τον ελληνικό λαό μιαν άλλη λέξη που αποτελείται αποκλειστικά από τρεις προθέσεις, την αναπαραδιά!

Μια άλλη επίσης εννιασύλλαβη λέξη που ακούστηκε πολύ είναι η περίφημη ανακεφαλαιοποίηση των τραπεζών, που αποδίδει το αγγλικό recapitalisation, και στην οποία διατέθηκαν όλα τα κεφάλαια της πολυπόθητης δόσης (άλλη μια λέξη που ακούστηκε πολύ πέρυσι), όσα δηλαδή περίσσεψαν από την εξόφληση χρεών. Σε γλωσσικό επίπεδο, παρατηρώ ότι ακούστηκαν και άλλες παραλλαγές της λέξης, όπως ανακεφαλαίωση (που όμως τη χρησιμοποιούμε με άλλη σημασία εδώ και πολλά χρόνια), επανακεφαλαιοποίηση, επανακεφαλαίωση. Να σημειώσουμε και την απαγκίστρωση την οποία πρότεινε ο κ. Κουβέλης σαν εναλλακτική της επαναδιαπραγμάτευσης, καθώς και την επιμήκυνση.

Η λίστα ακούστηκε πολύ προς το τέλος του 2012 (γράψαμε και σχετικό άρθρο) αλλά μάλλον θα βαρεθούμε να την ακούμε και τη χρονιά που μόλις άρχισε, καθώς αποκαλύφθηκε ότι η λίστα Λαγκάρντ, ο κατάλογος των Ελλήνων που είχαν λογαριασμούς στην ελβετική τράπεζα HSBC, ήταν παραποιημένη. Ο πρώην υπουργός κ. Παπακωνσταντίνου δηλώνει ότι δεν θα γίνει Ιφιγένεια, δηλαδή δεν θα θυσιαστεί για να σώσει άλλους, αλλά αν έχουμε διάθεση για λογοπαίγνια θα τον παρομοιάσουμε με τον Ιησού Χριστό, αφού βρίσκεται τώρα εσταυρωμένος εν μέσω… δύο λιστών, της πραγματικής και της πειραγμένης λίστας Λαγκάρντ!

Δεν είναι καλό να ευλογάμε τα γένια μας, αλλά αναμφισβήτητα μια από τις λέξεις της χρονιάς ήταν και ο ΣΥΡΙΖΑ, που με την ορμητική του εκτίναξη μετά τον σεισμό της 6ης Μαΐου άλλαξε άρδην την πολιτική κατάσταση στη χώρα. Κοντά σ’ αυτό, και ο συριζαίος, όπου μάλλον πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα χρησιμοποιείται η κατάληξη -αίος για οπαδούς ή μέλη κόμματος (κυρίως σε τοπωνύμια την ξέραμε: Λαρισαίος κτλ.). Το «συριζαίος» χρησιμοποιήθηκε μειωτικά στην αρχή, αλλά τώρα ακούγεται και ουδέτερα, ενώ χρησιμοποιείται και από μέλη του ΣΥΡΙΖΑ, διότι δεν υπάρχει άλλος μονολεκτικός όρος· το συριζίτης που θα ήταν αναμενόμενο (όπως εδαΐτης, κνίτης κτλ.) παραμένει μειοψηφικό. Η στήλη καλεί τα όργανα του ΣΥΡΙΖΑ να σκεφτούν αν είναι επιθυμητή η οικειοποίηση του όρου Συριζαίος, και αν ναι, να την ενθαρρύνουν.

Σε μια σχετική διαδικτυακή συζήτηση, κάποιος είπε ότι ίσως ένας λόγος που δεν προτιμήθηκε το συριζίτης είναι επειδή θυμίζει το απαίσιο χρυσαυγίτης. Δεν ξέρω αν ευσταθεί αυτό, αλλά, κακά τα ψέματα, η άλλη μεγάλη συνέπεια από τον σεισμό της 6ης Μαΐου είναι ότι βγήκαν στην επιφάνεια και θρονιάστηκαν στο ναό της δημοκρατίας τα πρωτοπαλίκαρα της ναζιστικής συμμορίας. Μοιραία, η λέξη Χρυσαβγίτης είναι μια από τις λέξεις της χρονιάς που πέρασε. Θα προσέξατε πως το γράφω ανορθόγραφα: επίτηδες το κάνω, για να συσχετίσω τη λέξη όχι με την αυγή, αλλά με τα αβγά — και θα πρότεινα στην Αυγή να σκεφτεί να το υιοθετήσει, ώστε να μη μιαίνεται έμμεσα ο τίτλος της κάθε φορά που κάνει λόγο για τους νοσταλγούς του Μεταξά και του Χίτλερ.

Μια άλλη λέξη της χρονιάς από την ίδια δύσοσμη πηγή είναι το εγέρθουτου, το παράγγελμα που ξεστόμισε στους δημοσιογράφους κάποιος πρώην μπράβος και νυν βουλευτής, διατάζοντάς τους να σηκωθούν όρθιοι μόλις μπήκε στην αίθουσα για δηλώσεις ο φυρερίσκος Μιχαλολιάκος, το βράδυ των πρώτων εκλογών. Πίσω από το εγέρθουτου κρύβεται το στρατιωτικό παράγγελμα εγέρθητι, που σημαίνει «Σήκω επάνω», χαρακτηριστικός τύπος της αρχαΐζουσας καθαρεύουσας που βασίλευε παλιότερα στον στρατό. Πρόκειται για προστακτική του παθητικού αορίστου του εγείρω, η οποία στο β΄ ενικό πρόσωπο έχει τον τύπο εγέρθητι και στο γ΄ πρόσωπο εγερθήτω. Ελάχιστοι παρόμοιοι τύποι επιβιώνουν σε στερεότυπες εκφράσεις, όπως το μνήσθητί μου Κύριε. Επειδή λοιπόν στη σημερινή γλώσσα τέτοιοι τύποι δεν υπάρχουν, οι φαντάροι που άκουγαν το εγέρθητι θεώρησαν πως είναι εγέρθητοι (κατά το ακίνητοι), δηλαδή πληθυντικός του (ανύπαρκτου βέβαια) επιθέτου εγέρθητος –Γιατί δεν είσαι εγέρθητος; που έλεγε την εποχή της δόξας του ο Χάρρυ Κλυνν. Ο συνδυασμός αυταρχισμού, αγένειας, αμορφωσιάς και παραστρατιωτικής πειθαρχίας που εκφράζεται μέσα από το εγέρθουτου είναι πολύ ταιριαστός στη ναζιστική συμμορία.

Η οποία συμμορία πολύ βόλεψε κάποιους που έσπευσαν να μιλήσουν για τα δύο άκρα και να την ταυτίσουν με τον ΣΥΡΙΖΑ, χωρίς να συνειδητοποιούν ότι έτσι την ενισχύουν (ή χωρίς να νοιάζονται γι’ αυτό). Ακούστηκαν λοιπόν αρκετά και τα άκρα τη χρονιά που πέρασε, όπως επίσης και τα ισοδύναμα (οι εναλλακτικές εξοικονομήσεις σε αντάλλαγμα για τη ματαίωση σχεδιαζόμενων περικοπών ή, πώς να γδύσεις τον Σάκη για να ντύσεις τον Μάκη), τα μέτρα που είναι άμετρα κι αμέτρητα, το λόμπι, υποτίθεται της δραχμής που υποτίθεται ότι το υπηρετεί (ή το διοικεί, τα παπαγαλάκια δεν έχουν αποφασίσει) ο Αλέξης Τσίπρας. Το ρήμα της χρονιάς, τουλάχιστον στα δελτία ειδήσεων, ήταν σίγουρα το «κλειδώνω», αφού η φράση κλείδωσε/κλειδώνει ακουγόταν ανελλιπώς για το φορολογικό νομοσχέδιο και όλα τα άλλα μέτρα — που ολημερίς το κλείδωναν το πακέτο και το βράδυ ξεκλειδωνόταν.

Δυο λέξεις που ήρθαν δάνεια από το εξωτερικό τη χρονιά που πέρασε είναι το γκρέξιτ ή grexit, δηλαδή το ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από την ευρωζώνη και ο δραχμαγεδδών, νεολογισμός που φτιάχτηκε από τη δραχμή και τον Αρμαγεδδώνα της Αποκάλυψης, τον λόφο στη Μεγιδδώ, που έχει μεταφορικά πάρει τη σημασία της συντέλειας του κόσμου ή της πολύ μεγάλης καταστροφής· υπονοούνται λοιπόν οι ανυπολόγιστες καταστροφικές συνέπειες που θα έχει για την παγκόσμια οικονομία η ενδεχόμενη έξοδος της Ελλάδας. Μια τρίτη λέξη που ήρθε απέξω, αλλά αφορά τον πιο αισιόδοξο τομέα της τεχνολογίας, είναι το μποζόνιο του Χιγκς.

Φυσικά έχουμε πολλές λέξεις σχετικές με την οικονομική κατάσταση, ας πούμε νεόπτωχους και φτωχοποίηση (που δεν είναι ίδια με την πτώχευση, όπως διατείνονται μερικοί: οι επιχειρήσεις πτωχεύουν, αλλά η μεσαία τάξη φτωχοποιείται), αλλά και νεοάστεγους. Λέξεις όπως ανεργία, χρεοκοπία, απολύσεις, λιτότητα, διαθεσιμότητα, ύφεση/υφεσιακός ακούστηκαν πάρα πολύ το 2012 αλλά και τα προηγούμενα χρόνια, και πολύ φοβάμαι και τα επόμενα.

Αλλά δεν είναι σωστό να κλείσει η ανασκόπηση με απαισιόδοξες νότες -υπάρχουν κι άλλες λέξεις που ακούστηκαν το 2012 και αξίζει να ακουστούν ακόμα περισσότερο την επόμενη χρονιά: ενότητα, αγώνας, συλλογικότητα, κουράγιο, αλληλεγγύη!

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ