Ήθη & έθιμα των Χριστουγέννων στην Ευρώπη

Οι ιστορικές πηγές υποδεικνύουν,

ότι ο εορτασμός των Χριστουγέννων

άρχισε να τηρείται στη Ρώμη γύρω στο 335,

αν και κάποιοι ερευνητές

βασιζόμενοι σε αρχαίους ύμνους

με χριστουγεννιάτικη θεματολογία θεωρούν,

ότι τα πρώτα βήματα που οδήγησαν

στον εορτασμό αυτό έγιναν μέσα στον 3ο 

αιώνα.

Η παράδοση θεωρεί, ότι η αρχαιότερη ομιλία για τη γιορτή των Χριστουγέννων εκφωνήθηκε από τον Μέγα Βασίλειο στην Καισαρεία της Καππαδοκίας το έτος 376 μ.Χ.

Επί Πάπα Ιουλίου Α’ (336-332) τα Χριστούγεννα σταμάτησαν να γιορτάζονται μαζί με τα Θεοφάνεια και θεσπίσθηκε ως επέτειος η 25 Δεκεμβρίου, κατόπιν έρευνας των αρχείων της Ρώμης. Στον καθορισμό της 25ης Δεκεμβρίου ως ημερομηνίας εορτασμού συντέλεσαν προφανώς η μεγάλη εθνική εορτή του «ακατανίκητου» θεού ήλιου (Dies Natalis Solis Invicti) και ο εορτασμός των γενεθλίων του Μίθρα, που ήταν διαδεδομένα σε όλη την επικράτεια της τότε Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η επιλογή αυτής της ημέρας ως ημέρας γέννησης του Χριστού είχε να κάνει με την προσπάθεια αντικατάστασης των μη χριστιανικών γιορτών που τηρούνταν εκείνον τον καιρό, όπως τα Σατουρνάλια και τα Μπρουμάλια.

Σύμφωνα με μερικούς ερευνητές, οι χριστουγεννιάτικες γενικά δοξασίες και παραδόσεις, αποτελούν ένα μείγμα από κατάλοιπα της λατρείας του Σατούρνο (θεός που ταυτίζεται με τον Κρόνο) κι άλλων δοξασιών που αναμίχθηκαν με τις χριστιανικές, για να ξεχαστεί στο πέρασμα των αιώνων η αρχική τους προέλευση.
Πάντως, όταν ο Χριστιανισμός έγινε η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, προσπάθησε να απορροφήσει και να δώσει νέα διάσταση και σημασία σε έθιμα και λατρευτικές συνήθειες αιώνων. Παρ’ όλες, όμως, τις απαγορεύσεις της εκκλησίας για πολλές από τις εκδηλώσεις που τελούνταν στην αντίστοιχη του Δωδεκαημέρου περίοδο ή τις νομοθεσίες, πολλές παλιές λατρευτικές συνήθειες διατηρήθηκαν, κυρίως στην ύπαιθρο, καθ’ όλη την διάρκεια των ρωμαϊκών αυτοκρατορικών χρόνων, μέχρι τον 5ο μ.Χ. αιώνα. Σε μεταγενέστερη εποχή πολλά από τα έθιμα (ανταλλαγή δώρων, γλέντια, κ.ά.) μεταβιβάστηκαν στον εορτασμό της Πρωτοχρονιάς.

Από τη Δύση ο εορτασμός της Γεννήσεως στις 25 Δεκεμβρίου πέρασε και στην Ανατολή γύρω στο 376. Το 386 ο Αγ. Ιωάννης ο Χρυσόστομος παρότρυνε την εκκλησία της Αντιόχειας να συμφωνήσει στην 25η Δεκεμβρίου ως ημέρα εορτασμού της Γέννησης. Τον καιρό του Αγ. Αυγουστίνου (354 – 430) η ημερομηνία της Γιορτής της Γέννησης είχε καθοριστεί, πάντως ο Αυγουστίνος την παραλείπει από τον κατάλογό του με τις σημαντικές χριστιανικές επετείους.
Με τα χρόνια επικράτησε σε όλο το χριστιανικό κόσμο εκτός της Αρμενικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, που συνεχίζει το συνεορτασμό με τα Θεοφάνια.
Το 529 ο αυτοκράτορας Ιουστινιανός απαγόρευσε την εργασία και τα δημόσια έργα κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων και τα ανακήρυξε δημόσια αργία. Ως το 1100, καθώς είχε επεκταθεί η δράση των ιεραποστολών στις παγανιστικές ευρωπαϊκές φυλές, όλα οι χώρες της Ευρώπης γιόρταζαν τα Χριστούγεννα.

Ας δούμε, όμως αναλυτικά, τα ήθη και τα έθιμα των Χριστουγέννων στην Ευρώπη.

Αγγλία

Στην Αγγλία οι «κάλτσες των δώρων» κρεμιούνται στο τζάκι ή στην πόρτα και είναι έτοιμες να υποδεχθούν τα δώρα από τον Father Christmas, που τα ρίχνει από την καμινάδα, καθώς περνάει πετώντας με το έλκηθρό του πάνω από τις στέγες των σπιτιών. Οι «κάλτσες των δώρων» είναι οι κάλτσες, που ο Άγιος Βασίλης αφήνει τα δώρα για τα παιδιά και συνήθως τοποθετούνται κοντά στο τζάκι ή στη βάση του Χριστουγεννιάτικου δένδρου, δίπλα στη φάτνη ή στην εξώπορτα. Σύμφωνα με τη “βόρεια” αυτή χριστιανική παράδοση, όλα άρχισαν σε ένα σπίτι ενός πατέρα με τρεις κόρες, που πρόσφατα είχαν χάσει τη μητέρα τους. Οι δουλειές του πατέρα δεν πήγαιναν και πολύ καλά και έτσι η οικογένεια μετακόμισε σε ένα παλιό και πιο μικρό σπίτι. Όταν όμως οι κόρες έφθασαν σε ηλικία γάμου, ο πατέρας έπεσε σε απόγνωση, καθώς δεν μπορούσε να τις προικίσει. Τότε, όμως, πλησίαζαν και τα Χριστούγεννα.

Ο Άγιος Βασίλης, που γνώριζε τη κατάσταση, αποφάσισε να βοηθήσει. Έτσι, όταν η οικογένεια έπεσε να κοιμηθεί, ερχόμενος ο Άγιος Βασίλης τοποθέτησε από ένα πουγκί με χρυσό στις κάλτσες των κοριτσιών, που τις είχαν αφήσει κοντά στο τζάκι με άλλα ρούχα, για να στεγνώσουν. Το επόμενο πρωί οι κοπέλες βρήκαν με μεγάλη έκπληξη τα δώρα του Αϊ Βασίλη και η ζωή τους άλλαξε. Αυτό το έθιμο τηρείται σε πολλές χώρες με διάφορες παραλλαγές, όπως είσοδος του Αγίου από τη καμινάδα ή από τον κήπο (σημεία που τα παιδιά το επόμενο πρωί βρίσκουν τα δώρα τους).
Στην Αγγλία το έθιμο επιβάλει το σπίτι να είναι πλούσια διακοσμημένο για την υποδοχή του Αγίου Βασιλείου. Η αγγλική κλασική διακόσμηση περιλαμβάνει φωτεινά κόκκινα αλεξανδρινά γύρω από το τζάκι, καθώς και κλαδιά “γκι”, που κρέμονται από την οροφή του σπιτιού. Σύμφωνα με την παράδοση, όποιος στέκεται κάτω απ΄ αυτά, πρέπει να ανταλλάσσει φιλιά με αγαπημένα πρόσωπα. Για τους Άγγλους δεν νοείται εορταστικό χριστουγεννιάτικο τραπέζι χωρίς γεμιστή γαλοπούλα (με τρεις διαφορετικές γεμίσεις: κάστανα, εντόσθια και κρέας λουκάνικου), κρεατόπιτα και χριστουγεννιάτικη πουτίγκα για καλή τύχη.

Στη μεσαιωνική Αγγλία ο εορτασμός των Χριστουγέννων περιελάμβανε την παρασκευή μιας γιγαντιαίας πίτας. Τα συστατικά της ήταν: 80 κιλά αλεύρι, 20 λίβρες βούτυρο, 4 χήνες, 2 κουνέλια, 4 αγριόπαπιες, 2 κόκορες, 6 μπεκάτσες, 4 πέρδικες, 2 βοδινές γλώσσες, 2 τουρλίδες, 6 περιστέρια και 7 κοτσύφια!
Στη βικτοριανή Αγγλία οι γαλοπούλες θεωρούνταν εξαιρετική λιχουδιά και αποτελούσαν, όπως και σήμερα, το κατεξοχήν χριστουγεννιάτικο δείπνο. Οι περισσότερες εκτρέφονταν στο Νόρφολκ και τις οδηγούσαν στις αγορές του Λονδίνου… πεζή. Για να μη λερωθούν τα πόδια τους, τους φορούσαν ειδικά παπουτσάκια από λινάτσα ή δέρμα! Αντίθετα, στις χήνες άλειφαν τα πόδια τους με πίσσα!
Ακόμη και σήμερα σε μερικές βρετανικές περιοχές υπάρχει ένα περίεργο έθιμο! Οι αγρότες γλεντούν σε κήπους με μηλιές την παραμονή των Χριστουγέννων και αφού σκοτεινιάσει, πηγαίνουν στα περιβόλια, σχηματίζουν παρέες γύρω από τα παλαιότερα δέντρα και πίνοντας μπύρα τραγουδούν τα κάλαντα. Αξιοσημείωτο είναι και το γεγονός, ότι πυροβολούν στα κλαριά για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Επίσης, πριν από χρόνια άφηναν τριγύρω γλυκίσματα, για να καλοπιάσουν τα πνεύματα και να εξασφαλίσουν καλή σοδειά.

Αυστρία

Η Αυστρία συνδέεται πολύ με… τη μουσική! Το πολύ γνωστό χριστουγεννιάτικο τραγούδι «Άγια Νύχτα», το οποίο μεταφράστηκε σε πολλές γλώσσες, τραγουδήθηκε για πρώτη φορά στην Αυστρία στις αρχές του 19ου αιώνα.
Στην Αυστρία, όπως και στις περισσότερες χώρες της Ευρώπης, η περίοδος των εορτών ξεκινάει την τελευταία Κυριακή του Νοεμβρίου ή την πρώτη του Δεκεμβρίου. Οι Αυστριακοί κατασκευάζουν παραδοσιακά στεφάνια και τοποθετούν πάνω τους κεριά. Κάθε Κυριακή που ακολουθεί, ανάβουν ένα ακόμη κερί μέχρι και την 24 Δεκεμβρίου. Τα στεφάνια κατασκευάζονται σε πολλές παραλλαγές. Ποικίλλουν από κλασικά στρογγυλά με σκουροπράσινα κλαδιά πεύκου, κουκουνάρια και κόκκινους φιόγκους μέχρι τα πιο μοντέρνα με πολύχρωμα αλεξανδρινά. Μόλις κόψουν τα κλαδιά, τα περνούν πάνω από φλόγα κεριού, για να διατηρηθούν μεγαλύτερο χρονικό διάστημα.

Τα δώρα στα παιδιά τα μοιράζει ο Άγιος Νικόλαος με βοηθό του τον Krampus στις 6 Δεκεμβρίου. Η εορταστική περίοδος τελειώνει με τον εορτασμό των Θεοφανείων στις 6 Ιανουαρίου. Τα παιδιά ντυμένα σαν τους τρεις Μάγους γυρίζουν τα σπίτια και τραγουδούν τα κάλαντα, εύχονται ένα ειρηνικό και ευλογημένο νέο έτος, ενώ τα χρήματα που συγκεντρώνουν τα προσφέρουν για φιλανθρωπικούς σκοπούς.
Όσο για το εορταστικό τραπέζι των Χριστουγέννων, σ’ αυτό κυριαρχεί ψητή χήνα με διάφορες γαρνιτούρες, ενώ ένα μεγάλο ψάρι ψητό φτάνει συνήθως στο τραπέζι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς.

Βέλγιο

Το Βέλγιο μπαίνει στο πνεύμα των Χριστουγέννων από νωρίς με την ημέρα του Sinterklaas και με τον πολύτιμο βοηθό του Zwarte Piet, που μοιράζει τα δώρα από σπίτι σε σπίτι. Τα παιδιά κρεμάνε τις «κάλτσες των δώρων» δίπλα στο τζάκι και αφήνουν σανό και ζάχαρη για το άλογο του Sinterklaas. (Ο Sinterklaas δεν είναι ο Santa Claus).
Στο Βέλγιο τα Χριστούγεννα εορτάζονται και με πλήθος θεατρικών παραστάσεων, όπου αποδίδονται καλλιτεχνικά σκηνές από τη Θεία Γέννηση, καθώς και λιτανείες αλλά και πολλές υπαίθριες αγορές.

Γαλλία

Τα Χριστούγεννα στη Γαλλία αποτελούν την εορταστική κορύφωση του έτους. Ειδικά η “Πόλη του Φωτός”, το Παρίσι, για 2 μήνες από το Νοέμβριο μέχρι τον Ιανουάριο, κυριολεκτικά αστράφτει!
Την παραμονή των Χριστουγέννων όλη η οικογένεια συγκεντρώνεται για ένα ολοκληρωμένο χριστουγεννιάτικο δείπνο. Ο Père Noël, ο κατά τους Γάλλους Άγιος Βασίλης, δίνει τα δώρα του στα παιδιά το βράδυ μεταξύ 24 προς 25 Δεκεμβρίου.
Μεγάλη σημασία στους εορτασμούς των Χριστουγέννων έχουν οι γαστρονομικές απολαύσεις. Το παραδοσιακό εορταστικό τραπέζι, το “Reveillon” (ρεβεγιόν) αποτελείται από μια εντυπωσιακή ποικιλία διαφορετικών πιάτων.
Οι Γάλλοι φτιάχνουν ένα παραδοσιακό κέικ στο σχήμα κούτσουρου, το οποίο ονομάζεται “χριστουγεννιάτικος κορμός”. Το μενού των ρεβεγιόν Χριστουγέννων και Πρωτοχρονιάς ποικίλλει από περιοχή σε περιοχή και εξαρτάται από την τοπική μαγειρική παράδοση. Στην Αλσατία το κυρίως πιάτο είναι ψητή χήνα, στη Βρετάνη γλυκίσματα με ξινή κρέμα γάλακτος, στη Βουργουνδία γαλοπούλα με κάστανα και στο Παρίσι στρείδια και πατέ χήνας.

Οι Γάλλοι χρησιμοποιούν και αυτοί τα αλεξανδρινά (αποκαλούν τα γνωστά κόκκινα λουλούδια Etoiles de Noël: “Αστέρια των Χριστουγέννων”) για διακόσμηση εσωτερικών χώρων, καθώς και ως δώρο.
Από αλεξανδρινά (γνωστά και ως Αστέρια της Βηθλεέμ) φτιάχνεται συνήθως το στεφάνι με κόκκινα, πράσινα και λίγα κίτρινα φύλλα. Αυτό το στεφάνι αποτελεί βασικό μέρος του στολισμού: άλλοτε κρέμεται έξω από την εξώπορτα ή πάνω από το τζάκι και άλλοτε μαζί με κεριά στολίζει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι.

Σήμερα σχεδόν σε όλη την Ευρώπη η επίδειξη των αλεξανδρινών θεωρείται ως έναρξη του εορτασμού των Χριστουγέννων, παρόλο που το έθιμο αυτό προέρχεται από τις ΗΠΑ! Το γνωστό χριστουγεννιάτικο λουλούδι ποϊνσέτια ή αλεξανδρινό είναι ιθαγενές του Μεξικού και για πρώτη φορά μεταφέρθηκε στην Αμερική το 1829, από τον Joel Poinsett, από τον οποίο πήρε και το όνομά του.

Γερμανία

Στη Γερμανία το διάστημα που προηγείται των Χριστουγέννων είναι πολύ σημαντικό. Για κάθε οικογένεια τα χριστουγεννιάτικα μπισκότα και το χριστουγεννιάτικο κέικ αποτελούν παραδοσιακά έθιμα. Χαρακτηριστικές είναι και οι χριστουγεννιάτικες αγορές στο κέντρο κάθε πόλης, που εμφανίζονται από το πρώτο Σαββατοκύριακο του Δεκεμβρίου και τελειώνουν την παραμονή των Χριστουγέννων. Οι πάγκοι της χριστουγεννιάτικης αγοράς έχουν γεύση μεσαιωνικού παραμυθιού, γεμάτοι καθώς είναι με γλυκά, στολίδια και ζεστό κόκκινο γλυκό κρασί με μπαχαρικά.

Στις 6η Δεκεμβρίου γιορτάζεται ο Σανκτ Νικολάους (ο Άγιος Νικόλαος), που μοιάζει με τον Άγιο Βασίλειο ως προς το έθιμο των δώρων. Στη λαογραφική του έκδοση φέρνει δώρα στα καλά παιδιά, αλλά και ένα δεματάκι βέργες για να δείρει τα παιδάκια, που δεν ήταν φρόνιμα.
Οι Γερμανοί φροντίζουν πολύ τη διακόσμηση των σπιτιών τους την περίοδο των Χριστουγέννων, ενώ στον κήπο στολίζουν ένα αληθινό φυτεμένο έλατο με λαμπάκια. Λέγεται, ότι ο Μαρτίνος Λούθηρος ξεκίνησε την παράδοση των αναμμένων λαμπών στο χριστουγεννιάτικο δέντρο στη Γερμανία τον 16ο αιώνα. Η εικόνα ενός πράσινου δέντρου την παραμονή των Χριστουγέννων, με τα αστέρια να λάμπουν στον ουρανό από πάνω του, λέγεται ότι του έκανε μεγάλη εντύπωση κι έτσι τοποθέτησε ένα παρόμοιο δέντρο, διακοσμημένο με αναμμένα κεριά, μέσα στο σπίτι του. Στα μέσα του 1800, το έθιμο του χριστουγεννιάτικου δένδρου είχε επεκταθεί ταχύτατα σε όλο τον κόσμο.
Το χριστουγεννιάτικο δέντρο στολίζεται την παραμονή των Χριστουγέννων. Στα περισσότερα σπίτια κάτω από το δέντρο υπάρχει και η παραδοσιακή φάτνη. Το δέντρο είναι στολισμένο με φιγούρες (αγγελάκια, κ.ά.) ή με μπαλίτσες και φωτίζεται με αναμμένα κεράκια ή λαμπάκια. Οι γονείς τοποθετούν τα δώρα κρυφά κάτω από το δέντρο και δίπλα στη φάτνη, για να τα βρουν τα παιδιά επιστρέφοντας από την εκκλησία.

Επίσης, στη Γερμανία συναντάται συχνά το έθιμο του λεγόμενου Adventskranz. Πρόκειται για ένα κηροπήγιο από κλαδιά ελάτου, που είναι πλεγμένα έτσι, ώστε να σχηματίζουν ένα στεφάνι. Πάνω στο στεφάνι βρίσκονται τέσσερις θέσεις για κεριά, που συμβολίζουν τις τέσσερις τελευταίες εβδομάδες πριν τα Χριστούγεννα. Όπως και στην Αυστρία, κάθε Κυριακή οι Γερμανοί ανάβουν ένα κερί παραπάνω, μετρώντας αντίστροφα το χρόνο που απομένει για τον ερχομό των Χριστουγέννων. Τέσσερις βδομάδες πριν τα Χριστούγεννα ανάβουν ένα κερί, την επόμενη βδομάδα δύο, τη μεθεπόμενη τρία και τελικά την τελευταία Κυριακή πριν τα Χριστούγεννα ανάβουν τέσσερα κεριά.

Σε όλα τα σχολεία γίνονται χριστουγεννιάτικες γιορτές με θεατρικές παραστάσεις, όπου τα παιδιά ανταλλάσσουν δώρα. Το έθιμο αυτό ονομάζεται Wichteln και ακολουθείται και στις γιορτές των μεγάλων. Κάθε ένας φέρνει ένα ή παραπάνω δωράκια και τα βάζει μαζί με τα άλλα κάτω από το χριστουγεννιάτικο δέντρο. Όταν έρθει η ώρα, ένας, ένας με τη σειρά περνάνε όλοι κάτω από το δέντρο και παίρνουν από ένα δωράκι μέχρι που να τελειώσουν.

Ένα άλλο έθιμο είναι και το Adventskalender. Πρόκειται για ένα ημερολόγιο με 24 θέσεις αριθμημένες από το 1 μέχρι το 24, που συμβολίζουν τις ημέρες του Δεκεμβρίου πριν από τα Χριστούγεννα. Οι θέσεις είναι κλεισμένες με πορτάκια. Κάθε μέρα ανοίγουν το αντίστοιχο πορτάκι και βρίσκουν μια έκπληξη, που μπορεί να είναι ένα σοκολατάκι, ένα ζαχαρωτό, ένα παιχνίδι, κ.ά.

Τα δώρα φέρνει το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων ο Βάιναχτσμαν (Weihnachtsmann) ή ο Χριστούλης (Christkind). Το έθιμο αυτό ξεκίνησε από τη Μεταρρύθμιση του Λούθηρου, για να δώσει μια πιο γιορταστική μορφή στην ημέρα της γέννησης του Χριστού.
Την ημέρα των Χριστουγέννων η οικογένεια γιορτάζει γύρω από το πλούσιο τραπέζι, ενώ τη δεύτερη μέρα όλοι οι συγγενείς μαζεύονται και γιορτάζουν μαζί το απόγευμα.

Για το χριστουγεννιάτικο τραπέζι οι Γερμανοί προτιμούν παραδοσιακά σαν κύριο πιάτο τη γεμιστή χήνα με δαμάσκηνα συνοδευόμενη από λαχανικά, βραστές πατάτες και γλυκό κόκκινο λάχανο με γαρύφαλλα. Πιο σπάνια προτιμούν το ψάρι του γλυκού νερού Κυπρίνο (Κάρπφεν) μαγειρεμένο με μανιτάρια και μπέικον. Το πιο αγαπημένο ποτό των Χριστουγέννων είναι το ζεστό κόκκινο κρασί βρασμένο με ζάχαρη, κανέλα, γαρύφαλλα και άλλα μυρωδικά.
Από τα πιο διαδεδομένα γλυκίσματα είναι το στόλλεν (κέικ με μαρζιπάν και κομμάτια από αποξηραμένα φρούτα, επικαλυμμένο με ζάχαρη άχνη), τα σμαλτζγκεπέκ που μοιάζουν με τους δικούς μας λουκουμάδες (τηγανισμένα σε χοιρινό λαρδί και πασπαλισμένα με άχνη ζάχαρης) και τα λεμπκουχέν με κύρια συστατικά μέλι, κανέλα, γλυκάνισο, γαρύφαλλο, σταφίδες, μοσχοκάρυδο και πιπερόριζα ζυμωμένα σε πολλά σχήματα και με επικάλυψη σοκολάτας.

Αμέσως μετά τα Χριστούγεννα συναντάμε και το έθιμο των τριών μάγων. Από τις 27 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 6 Ιανουαρίου, παιδάκια που είναι ντυμένα τρεις μάγοι πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν. Παριστάνουν τους τρεις μάγους, που επιστρέφουν από τη Βηθλεέμ. Όποιος ανοίξει την πόρτα, τους δωρίζει γλυκά και ξηρούς καρπούς ή δίνει λεφτά. Σε αντάλλαγμα, οι τρεις μάγοι γράφουν με κιμωλία τα αρχικά τους (δηλαδή Γκασπάρ, Μελχιόρ και Μπάλταζαρ) και το τρέχον έτος, π.χ. 20 * C + M + B + 10. Το γκραφίτι αυτό θεωρείται, ότι φέρνει γούρι και γι’ αυτό δεν το σβήνουν, έτσι σε μερικά σπίτια μπορεί να δει κανείς τις υπογραφές των μάγων ολόκληρων δεκαετιών.

Δανία

Στη Δανία την περίοδο πριν από τα Χριστούγεννα φτιάχνονται πολλά χειροποίητα στολίδια για τη διακόσμηση των σπιτιών. Οι περισσότερες οικογένειες φτιάχνουν μόνες τους το παραδοσιακό αλεξανδρινό στεφάνι με τέσσερα κεριά, που συμβολίζουν τις τέσσερις Κυριακές μέχρι την ημέρα των Χριστουγέννων.
Εκτός από το στεφάνι για τη σύνθεση του οποίου χρησιμοποιούνται μικρά κόκκινα ή κίτρινα αλεξανδρινά, κλαδιά και λαμπερά στολίδια, συναντάμε και το “έθιμο του κεριού”, που είναι ιδιαίτερα αγαπητό στα παιδιά και χρησιμεύει σαν ημερολόγιο.
Κάθε παιδί έχει ένα κερί, το οποίο χωρίζεται με οριζόντιες γραμμές ή νούμερα στις μέρες, που αντιστοιχούν μέχρι τα Χριστούγεννα. Κάθε μέρα το κερί ανάβει μέχρι να πλησιάσει η επόμενη γραμμή. Έτσι, φθάνει η μέρα, που θα πάρει και το δώρο του από τον Julemonden (Αϊ Βασίλης) και το βοηθό του Nisse.
Η περίοδος των Χριστουγέννων στη Δανία συνοδεύεται και από τα απαραίτητα και πολύ σκανταλιάρικα καλικαντζαράκια τα “Julenisser”.
Η παραμονή των Χριστουγέννων γιορτάζεται με παραδοσιακό τραπέζι μεταξύ των συγγενών. Ένα μεγάλο αμύγδαλο κρύβεται μέσα στο δανέζικο γλυκό. Ο τυχερός που θα το βρει ανταμείβεται με το λεγόμενο “δώρο του αμύγδαλου”.

Ελβετία

Στην Ελβετία οι τέσσερις εβδομάδες πριν τα Χριστούγεννα γιορτάζονται με πλούσια παραδοσιακά έθιμα, όπως το γιορτινό στεφάνι και το χριστουγεννιάτικο ημερολόγιο.
Ο Samichlaus, όπως ονομάζεται στη γερμανική πλευρά της Ελβετίας ο Άγιος Νικόλαος, μοιράζει γλυκά και δώρα στα παιδιά στις 6 Δεκεμβρίου. Η παραμονή των Χριστουγέννων γιορτάζεται με το στολισμό του δέντρου, τα κάλαντα, το γιορτινό τραπέζι και τη λειτουργία των Χριστουγέννων.

Ιρλανδία

Στην Ιρλανδία, τα παιδιά μάλλον δεν ευχαριστιούνται με ένα δώρο, αφού κρεμούν στο τζάκι χριστουγεννιάτικους μεγάλους σάκους, αντί για κάλτσες. Η πρωτοτυπία όμως των Ιρλανδών βασίζεται και στην αγάπη τους για το εθνικό τους ποτό, τη μπύρα Guinness! Αφήνουν, λοιπόν, έξω από την πόρτα του σπιτιού τους ένα ποτήρι Guinness για να δροσιστεί ο Άγιος Βασίλης και μια κρεατόπιτα για να τσιμπήσει κάτι ο κουρασμένος άγιος. Παράδοση είναι να του αφήνουν και λίγες μέντες!

Iσπανία

Η χριστουγεννιάτικη περίοδος ξεκινάει στην Ισπανία με τη μεγάλη κλήρωση της 22ης Δεκεμβρίου. Για τους Ισπανούς τα Χριστούγεννα είναι η πιο σημαντική εορτή του χρόνου και ακολουθείται από την Πρωτοχρονιά, η οποία ονομάζεται “Noche Vieja”, και την 6η Ιανουαρίου την “Dia de Reyes”.
Η παραμονή των Χριστουγέννων ή αλλιώς “Noche Buena” είναι το βράδυ, που μαζεύεται όλη η οικογένεια μαζί. Τα δωμάτια διακοσμούνται με κλαδιά από πεύκα, μπεζ και κόκκινα αλεξανδρινά και αναμμένα κεριά, που προσθέτουν κατάνυξη και χρώμα στην ατμόσφαιρα.
Μετά το τραπέζι των Χριστουγέννων, στο οποίο προσφέρονται τοπικές σπεσιαλιτέ (με οστρακοειδή, ψάρια ή κάποιο κυνήγι), ακολουθεί η λειτουργία των Χριστουγέννων.
Στις 5 Ιανουαρίου στη διάρκεια μιας μεγάλης παρέλασης, της “Cabalgata de Reyes”, άνθρωποι ντυμένοι σαν τους Τρεις Μάγους και άλλες μορφές της Θρησκείας πετάνε γλυκά στα παιδιά. Η εορταστική περίοδος ολοκληρώνεται στις 6 Ιανουαρίου τη μέρα των Θεοφανείων, κατά τη διάρκεια της οποίας οι Τρεις Μάγοι φέρνουν τα δώρα στα παιδιά.
Αξίζει να αναφέρουμε, ότι το μεσαίωνα στη Βαρκελώνη υπήρχε ένα ωραίο χριστουγεννιάτικο έθιμο: η τελετή του παγωνιού. Τη μέρα των Χριστουγέννων ο βασιλιάς έπαιρνε μέσα σε μια χρυσή πιατέλα ένα ψητό παγώνι, που θεωρείται ένα από τα πιο σπάνια φαγητά και το μετέφερε στην τραπεζαρία. Τον ακολουθούσε σ’ αυτήν την πομπή ένα πλήθος από ευγενείς, υπηρέτες και σωματοφύλακες. Στην τραπεζαρία βρισκόταν η βασίλισσα. Ο βασιλιάς της πρόσφερε το παγώνι, για να το μοιράσει σε όλους τους παρευρισκόμενους. Όσοι δέχονταν την εξαιρετική αυτή τιμή, ήταν υποχρεωμένοι να ορκιστούν μπροστά στην ομήγυρη, ότι θα προσπαθήσουν να φανούν γενναίοι στον πόλεμο.

Ιταλία

Στην Ιταλία η περίοδος των Χριστουγέννων αρχίζει από τις 8 Δεκεμβρίου και ολοκληρώνεται στις 6 Ιανουαρίου, ημέρα των Θεοφανείων. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου τα σπίτια διακοσμούνται με αλεξανδρινά,χριστουγεννιάτικα δέντρα με την παραδοσιακή φάτνη και άλλα πολύχρωμα διακοσμητικά στολίδια.
Κάποιοι συνηθίζουν να νηστεύουν στις 23 και 24 Δεκεμβρίου και κατόπιν εορτάζουν με ένα παραδοσιακό γεύμα αμέσως μετά τη λειτουργία. Στις 25 Δεκεμβρίου μετά το μεσημεριανό γεύμα, τα παιδιά συνηθίζουν να απαγγέλλουν ποιήματα στην οικογένεια και στους συγγενείς τους και ανταμείβονται με μικρά χρηματικά δώρα.
Το χριστουγεννιάτικο τραπέζι στην Ιταλία διαφοροποιείται ανάλογα με την περιοχή. Αυτό που επικρατεί πάντως στις περισσότερες περιοχές για την Παραμονή των Χριστουγέννων δεν είναι η γαλοπούλα, αλλά το χέλι. Το σερβίρουν ψητό, μαγειρευτό ή τηγανητό. Το χριστουγεννιάτικο δείπνο περιλαμβάνει σπιτικά τορτελίνια, κόκορα μαγειρευτό ή ψητό και πολλά γλυκά. Στη Νότια Ιταλία τον πρώτο λόγο στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι έχουν τα θαλασσινά. Στη Νάπολη το κυρίως πιάτο είναι ψάρι ψητό, ενώ αρκετές οικογένειες συνηθίζουν το ψητό χέλι με φύλλα δάφνης. Το γιορτινό τραπέζι περιλαμβάνει ακόμη τηγανητό μπακαλιάρο, σαλάτες φρέσκες (ή βραστό κουνουπίδι και μπρόκολο), παστά θαλασσινά και χορτόπιτα. Την επόμενη ημέρα σερβίρουν κρέας σε μορφή σούπας. Χαρακτηριστικό σε όλη την Ιταλία είναι και το γλυκό Panettone.

Μια άλλη σημαντική ημερομηνία των εορτών είναι η 6η Ιανουαρίου κατά την οποία καταφθάνει τη νύχτα (μεταξύ 5-6 Ιανουαρίου) η διάσημη Befana. Στην Ιταλία, παρόλο που υπάρχει Άγιος Βασίλης, ο Babbo Natale, τα δώρα φέρνει η Befana. Πολλοί λένε, ότι πρόκειται για μια γριά μάγισσα που ζούσε τον καιρό των Τριών Μάγων, αλλά δεν μπόρεσε να φέρει δώρα στο Χριστό. Άλλοι υποστηρίζουν, ότι ήταν μια γυναίκα στην Παλαιστίνη, που δεν πήγε να δει το νεογέννητο Χριστό, γιατί είχε δουλειά. Όταν το μετάνιωσε, ήταν αργά. Από τότε, κάθε 5-6 Ιανουαρίου, γυρνάει τη χώρα ψάχνοντας το θείο βρέφος και μοιράζοντας δώρα στα παιδιά.

Η παλιά καλή και φτωχή μάγισσα έρχεται και τρώει καρύδια και μπισκότα που της άφησαν τα παιδιά και πριν πετάξει μακριά, τους αφήνει δώρα μέσα στις «κάλτσες των δώρων»… Κάρβουνα για τα άτακτα παιδιά και γλυκά για τα φρόνιμα.
Εκτός από το χριστουγεννιάτικο δένδρο, σημαντικό σύμβολο των Ιταλών στον εορτασμό των Χριστουγέννων αποτελεί και η Φάτνη της Γέννησης, που υπενθυμίζει τον Φραγκίσκο της Ασίζης, που ήταν ο πρώτος που δημιούργησε αναπαράσταση της ιστορίας των Χριστουγέννων με αγαλματίδια. Όλοι οι χαρακτήρες, εκτός από το Θείο Βρέφος, τοποθετούνται στη φάτνη από τις 8 Δεκεμβρίου, ενώ το νεογέννητο τοποθετείται αμέσως μετά τα μεσάνυκτα της 24ης Δεκεμβρίου.

Στη Σικελία οι χωρικοί βγάζουν τα μεσάνυχτα των Χριστουγέννων νερό από τα πηγάδια και ραντίζουν τα ζώα τους, γιατί πιστεύουν ότι το νερό αυτό είναι αγιασμένο, επειδή την ίδια ώρα γεννιέται και ο Σωτήρας του κόσμου.

Νορβηγία

Τα Σκανδιναβικά “Jul” (Χριστούγεννα) έχουν τις ρίζες τους σε αρχαία γεωργικά έθιμα του χειμώνα, αλλά και της εποχής της συγκομιδής. Ο Julenissen, όπως ονομάζεται ο Νορβηγός Άγιος Βασίλης (η ονομασία του προέρχεται από τις προχριστιανικές παραδόσεις της Νορβηγίας), μαζί με τους βοηθούς του Nisse φέρνει δώρα και καλή τύχη στο σπίτι και στο στάβλο. Τα Nisse ήταν μικρά γενειοφόρα ξωτικά, που πείραζαν τους αγρότες και με τον καιρό εντάχθηκαν στη χριστουγεννιάτικη παράδοση.
Τη νύκτα των Χριστουγέννων τα παιδιά έβαζαν μπολ με κουρκούτι από αλεύρι στη σιταποθήκη, για να φάει ο καλλικάντζαρος που προστάτευε το κτήμα τους, ενώ αφού στόλιζαν το χριστουγεννιάτικο δέντρο πιανόταν όλη η οικογένεια χέρι-χέρι γύρω από αυτό και τραγουδούσαν τρία χριστουγεννιάτικα τραγούδια.
Η ημέρα των Χριστουγέννων ονομάζεται Julbrod και στο παρελθόν καθ’ όλη τη διάρκειά της ετοιμάζονταν μέχρι και 60 διαφορετικά πιάτα για το τραπέζι των φίλων, των συγγενών και της οικογένειας.

Σήμερα το παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο φαγητό τους λέγεται Pinnekjctt και έχει ως βάση το αρνίσιο κρέας. Στις περιοχές κοντά στη θάλασσα, το κυρίως πιάτο στο εορταστικό δείπνο είναι μπακαλιάρος ψητός ή τηγανητός, ενώ στις περιοχές της ενδοχώρας την τιμητική τους έχουν τα παϊδάκια από χοιρινό κρέας και τα λουκάνικα. Σερβίρεται, επίσης, πουτίγκα ρυζιού, μέσα στην οποία ρίχνουν ένα ολόκληρο αμύγδαλο. Όποιος από την οικογένεια ή τους καλεσμένους το βρει, κερδίζει κάποιο δωράκι και θεωρείται ο τυχερός της χρονιάς.

Ολλανδία

Η περίοδος των Χριστουγέννων στην Ολλανδία ξεκινάει με μια παράδοση, η οποία αρχικά δεν είχε καμία σχέση με τα Χριστούγεννα. Η ημέρα εορτής του Αγίου Νικολάου αποτελεί την κορύφωση της εορταστικής περιόδου. Σύμφωνα με το θρύλο, ο Άγιος Νικόλαος, ο οποίος ονομάζεται “SinterKlaas” καταφθάνει στην Ολλανδία το Νοέμβριο, τρεις βδομάδες πριν τα γενέθλιά του. Το πλοίο του είναι φορτωμένο με δώρα και το υποδέχεται στο λιμάνι η Βασίλισσα Βεατρίκη συνοδευόμενη από πλήθος κόσμου. (Αυτό το έθιμο ανάγεται στην εποχή, που η Ολλανδία είχε αποικίες και από αυτές έρχονταν και τα χριστουγεννιάτικα προϊόντα).
Τις ημέρες που ακολουθούν, ο SinterKlaas γυρίζει όλη τη χώρα μαζί με το βοηθό του, τον Zwarten Piet (Μαύρο Πιτ). Τα περισσότερα παιδιά του κόσμου βάζουν κάλτσες στο τζάκι περιμένοντας τα δώρα του Αϊ Βασίλη, όμως στην Ολλανδία βάζουν παπούτσια (!) και παίρνουν τα δώρα τους στις 5 Δεκεμβρίου. Τα χριστουγεννιάτικα δένδρα στολίζονται, αφού έχει φύγει από τη χώρα ο SinterKlaas.
Να σημειώσουμε, πως και στην Ολλανδία τα αλεξανδρινά αποτελούν μέρος της εορταστικής διακόσμησης.

Ουκρανία

Στην Ουκρανία ο Παγωμένος Πατέρας φθάνει με το έλκηθρο, το οποίο σέρνουν μόνο τρεις τάρανδοι, ενώ τον συνοδεύει και ένα κοριτσάκι, το Κορίτσι “Νιφάδα”, που φορά ένα λαμπερό μπλε κοστούμι με λευκή γούνα και ένα στέμμα, που έχει το σχήμα μιας νιφάδας χιονιού.
Την ημέρα των Χριστουγέννων οι οικογένειες ετοιμάζουν ένα παραδοσιακό γεύμα δώδεκα πιάτων. Το νεότερο παιδί παρακολουθεί από το παράθυρο, πότε θα εμφανιστεί το πρώτο αστέρι για να σημάνει την έναρξη της γιορτής.

Πολωνία

Στην Πολωνία η περίοδος που προηγείται των Χριστουγέννων είναι ιδιαίτερα σημαντική, καθώς παιδιά και μεγάλοι απέχουν συνειδητά από πειρασμούς (κυρίως από γλυκά) στην προσπάθειά τους να έχουν εσωτερική γαλήνη και αρμονία.
Τα σπίτια φαντάζουν υπέροχα με πλούσιες χριστουγεννιάτικες διακοσμήσεις. Και εδώ κόκκινα ή μπλε αλεξανδρινά χρησιμοποιούνται στην παραδοσιακή διακόσμηση σε συνδυασμό με κλαδιά από πεύκα.
Η παραμονή των Χριστουγέννων θεωρείται η πιο σημαντική ημέρα των εορτών. Μετά από μια ημέρα νηστείας όλη η οικογένεια συγκεντρώνονται στο γιορτινό τραπέζι με το λευκό τραπεζομάντιλο. Το τραπέζι είναι πάντα περίτεχνα διακοσμημένο. Μόλις το πρώτο αστέρι εμφανισθεί στον ουρανό, η γιορτή μπορεί να ξεκινήσει. Η έναρξη της γιορτής γίνεται με το μοίρασμα του χριστουγεννιάτικου μπισκότου, ως ένδειξη αγάπης και συμφιλίωσης και ακολουθεί ανταλλαγή θερμών ευχών.
Στο τραπέζι υπάρχει πάντα και ένα πιάτο άδειο σε περίπτωση, που κάποιος επισκέπτης εμφανιστεί αναπάντεχα. Τα δώρα τοποθετούνται κάτω από το δένδρο των Χριστουγέννων και προσφέρονται από το νεαρότερο σε ηλικία.
Σε αντίθεση με την αγγλοσαξονική παράδοση, τα δώρα δεν απευθύνονται σε καθορισμένα πρόσωπα, αντίθετα επιλέγονται να είναι γενικού ενδιαφέροντος ή χρήσης.

Πορτογαλία

Στην Πορτογαλία τα Χριστούγεννα λέγονται Natal. Τα πάντα περιστρέφονται γύρω από τον Menlino Jesus, το μικρό Χριστό, που είναι το σύμβολο της αγάπης, της ειρήνης και της ευτυχίας. Στη χώρα οι κάτοικοι αυτές τις άγιες μέρες δεν πρέπει ποτέ να κλείνουν την πόρτα σε κάποιον δυστυχισμένο.
Οι Πορτογάλοι συνηθίζουν να σερβίρουν το χριστουγεννιάτικο δείπνο τα μεσάνυχτα της 24ης Δεκεμβρίου, το οποίο περιλαμβάνει παστό μπακαλιάρο με βραστές πατάτες. Την ημέρα των Χριστουγέννων, η γιορτή είναι γνωστή ως Consoda, τα μέλη της οικογένειας βάζουν επιπλέον θέσεις στο τραπέζι για τις ψυχές των νεκρών. Πιστεύουν, ότι η προσφορά τροφίμων στους προγόνους θα ευλογήσει το νοικοκυριό για το επόμενο έτος.
Τα παιδιά την παραμονή των Θεοφανείων βάζουν τα παπούτσια τους στις πόρτες και τα περβάζια των παραθύρων τα παπούτσια τους γεμάτα με καρότα και άχυρο, για να προσελκύσουν τα άλογα των Τριών Μάγων στο σπίτι τους. Το πρωί τα παιδιά βρίσκουν τα παπούτσια τους γεμάτα με ζαχαρωμένα φρούτα, γλυκά και λιχουδιές.

Ρωσία

Στη ρωσική παράδοση η Μπαμπούσκα ήταν μια ηλικιωμένη γυναίκα, που έδωσε λάθος κατευθύνσεις στους προσκυνητές, που κατευθύνονταν προς τη Βηθλεέμ και καταδικάστηκε να τριγυρνάει την ημέρα των Θεοφανείων και να μοιράζει δώρα στα παιδιά.

Σουηδία

Στη Σουηδία οι ευχές για “Καλά Χριστούγεννα” ή “God Jul” ανταλλάσσονται επί 20ήμερο, από τις 25 Δεκεμβρίου μέχρι και τις 13 Ιανουαρίου, σύμφωνα με σχετικό διάταγμα που εξέδωσε ο Βασιλιάς Κνουτ τον 11ο αιώνα.
Η 13η Δεκεμβρίου είναι μέρα αφιερωμένη στη μνήμη της Σάντα Λουτσία (Αγία Λουκία). Η μάρτυρας, με καταγωγή από Σικελία, θεωρείται ότι έσωσε τους Σουηδούς από λιμοκτονία τον 4ο αιώνα.
Τα ξημερώματα στις 13 Δεκεμβρίου τα παιδιά φέρνουν στα κρεβάτια των γονιών τους φαγητό, σε ανάμνηση της ιερής σωτηρίας. Νωρίς το πρωί η μεγαλύτερη κόρη της οικογένειας εμφανίζεται ντυμένη με λευκό χιτώνα σαν τη Βασίλισσα του Πνεύματος της Αγίας Λουκίας. Στα μαλλιά της φορά δάφνινο στεφάνι ή στέμμα με 7 κεριά. Η “Λουτσία” φέρνει μαζί της ένα δίσκο με γλυκά, που έχουν παρασκευασθεί με πολύ αγάπη και πλούσια διακόσμηση. Όλο το πρωί πηγαίνει από σπίτι σε σπίτι, προσφέροντας ζεστό καφέ και κουλουράκια, ενώ τραγουδά παλιά κάλαντα με τον σκοπό του λαϊκού ναπολιτάνικου τραγουδιού «Σάντα Λουτσία».
Σε όλη τη χώρα οι Σουηδοί τιμούν την Αγία με λιτανείες, παρελάσεις και εορτασμούς και περνούν την παραμονή των Χριστουγέννων μαζί με όλη την οικογένειά τους.
Σε μερικές επαρχίες της Σουηδίας οι κάτοικοι των χωριών συνηθίζουν ανήμερα τα Χριστούγεννα να ρίχνουν έξω από τα σπίτια και τα χωράφια τους σιτάρι, για να γιορτάσουν μαζί τους και τα πουλιά.
Στη χώρα πριν από το γεύμα της Παραμονής των Χριστουγέννων, υπάρχει ένα έθιμο που ονομάζεται “βούτηγμα στην κατσαρόλα”. Σύμφωνα μ’ αυτό, όλα τα μέλη της οικογένειας βουτάνε μαύρο ψωμί σε μια κατσαρόλα με ζουμί από χοιρινό, λουκάνικο και μοσχάρι. Το παραδοσιακό δείπνο της Παραμονής των Χριστουγέννων ξεκινά με μπουφέ και ηδύποτο (akvavit). Στο γιορτινό τραπέζι την τιμητική τους έχουν τα θαλασσινά, ο λιαστός μπακαλιάρος με σάλτσα, οι ρέγκες, το χοιρομέρι και το χαβιάρι.

Τσεχία

Στην Τσεχία η 4η Δεκεμβρίου, ημέρα της εορτής της Αγίας Βαρβάρας, είναι αφιερωμένη στη μάρτυρα της περιόδου των πρώτων διωγμών των Χριστιανών. Από άκρη σε άκρη της χώρας κόβονται κλαδιά κερασιάς και διατηρούνται στο νερό. Εάν έχουν ανθίσει μέχρι τα Χριστούγεννα, φέρνουν καλή τύχη και πιθανόν ευνοϊκές προοπτικές για γάμο μέσα στην επόμενη χρονιά.
Τα κλαδιά της κερασιάς μαζί με μικρά αλεξανδρινά και άλλα γιορτινά στολίδια τοποθετούνται μέσα σε ψάθινα καλάθια συνθέτοντας δημιουργίες, που κοσμούν το γιορτινό τραπέζι. Την Παραμονή των Χριστουγέννων το πρώτο πιάτο που σερβίρεται, είναι ψαρόσουπα ή πατατόσουπα και το κυρίως πιάτο είναι ψητός κυπρίνος, που συνοδεύεται από πατατοσαλάτα.

Φινλανδία

Στη Φινλανδία η 24η Δεκεμβρίου είναι η σημαντικότερη ημέρα της περιόδου των Χριστουγέννων. Οι εορτασμοί αρχίζουν το μεσημέρι, οπότε σύμφωνα με τη μεσαιωνική παράδοση η ειρήνη των Χριστουγέννων καλείται να ξεπροβάλει με κάθε επισημότητα στη πόλη “Turku” της Φινλανδίας.
Τα κεριά και τα εποχικά φυτά διακόσμησης, όπως το αλεξανδρινό, δημιουργούν την κατάλληλη ατμόσφαιρα για τον εορτασμό των Χριστουγέννων σε οικογενειακό πάντα περιβάλλον.
Παραδοσιακά η μέρα αυτή είναι αφιερωμένη στη μνήμη των νεκρών και μια επίσκεψη στο νεκροταφείο την παραμονή των Χριστουγέννων αποτελεί πατροπαράδοτο έθιμο. Κατά τη διάρκεια εκείνης της νύκτας τα καλυμμένα από χιόνι νεκροταφεία μετατρέπονται σε εντυπωσιακές φωτεινές θάλασσες από κεριά.

Από την Μαρία Φωκά

ΠΗΓΗ

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ