Φαινόμενο placebo: Είναι η πίστη το πιο ισχυρό φάρμακο;

Μπορούμε να αυτοθεραπευτούμε;

«Δεν είναι απίθανο», υποστηρίζει η ψυχολόγος Μαρία Μεραμβελιωτάκη-Simon. Και το πιστοποιεί με στοιχεία επιστημονικών ερευνών, άκρως εντυπωσιακά…

Τα ψεύτικα χάπια

«Πολλές φορές στην ιατρική έρευνα, προκειμένου να ελεγχθεί η αποτελεσματικότητα ενός καινούργιου φαρμάκου για μια συγκεκριμένη πάθηση, ταυτόχρονα με τη χορήγηση σε ομάδες εθελοντών του πραγματικού φαρμάκου δίνεται σε κάποια άλλη ομάδα εθελοντών ένα ψεύτικο φαρμακευτικό σκεύασμα, το οποίο δεν περιέχει ενεργές ουσίες (placebo). Οι ασθενείς της δεύτερης ομάδας δεν γνωρίζουν ότι το χάπι που παίρνουν είναι ανενεργό και χωρίς καμία θεραπευτική ουσία, αντίθετα ενημερώνονται ότι το συγκεκριμένο σκεύασμα μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση της υγείας τους.

Το αξιοθαύμαστο της υπόθεσης είναι ότι συχνά το ψεύτικο χάπι αποδεικνύεται εξίσου αποτελεσματικό στη θεραπεία μιας πάθησης με το πραγματικό χάπι. Μια πληθώρα μελετών των τελευταίων δεκαετιών αποδεικνύουν ότι οι ψεύτικες αυτές θεραπείες έχουν βοηθήσει στη βελτίωση των συμπτωμάτων της κατάθλιψης, του άγχους, της νόσου Πάρκινσον, διαφόρων λοιμώξεων, καθώς και στην αντιμετώπιση του πόνου.

Το placebo αλλάζει την εγκεφαλική δραστηριότητα…Σε μία πρόσφατη μελέτη οι ερευνητές συγκέντρωσαν και ανέλυσαν στοιχεία από τον Αμερικανικό Οργανισμό Φαρμάκων σε σχέση με την αποτελεσματικότητα των αντικαταθλιπτικών SSRI (αναστολείς της επαναπρόσληψης της σεροτονίνης). Το συμπέρασμα στο οποίο κατέληξαν είναι ότι οι διαφορές μεταξύ των αντικαταθλιπτικών σκευασμάτων και των placebo είναι πολύ μικρές για να είναι κλινικά σημαντικές, εκτός από τις περιπτώσεις ασθενών οι οποίοι είχαν πολύ σοβαρές μορφές κατάθλιψης. Εκ πρώτης όψεως το εύρημα αυτό μπορεί να παρερμηνευτεί ως ένδειξη ότι τα αντικαταθλιπτικά δεν έχουν καμία δραστικότητα. Αυτό όμως που ξεχωρίζει είναι η δύναμη των πεποιθήσεων, της υποβολής και εν γένει της πίστης μας στην πορεία της θεραπείας. Τελικά, όπως φαίνεται, ο νους μας έχει πραγματική επιρροή στο σώμα μας και αυτό πλέον είναι κάτι που αποδεικνύεται επιστημονικά.

Αξίζει να σημειωθεί ότι η βελτίωση των συμπτωμάτων μετά από λήψη εικονικού φαρμάκου δεν είναι απλώς μια υποκειμενική εντύπωση των ασθενών, μιας και έχει πλέον ερευνητικά αποδειχθεί ότι το placebo αλλάζει την εγκεφαλική δραστηριότητα με τον ίδιο τρόπο που την αλλάζουν τα φάρμακα (απλώς δρα σε διαφορετικές περιοχές). Ερευνητές στο UCLA εξέτασαν με ηλεκτροεγκεφαλογράφημα 51 ασθενείς που είχαν δεχτεί θεραπεία είτε με placebo είτε με αντικαταθλιπτικά φάρμακα και βρήκαν ότι οι πρώτοι επέδειξαν αυξημένη δραστηριότητα στον προμετωπιαίο φλοιό του εγκεφάλου, ενώ οι δεύτεροι έδειξαν μειωμένη δραστηριότητα στην περιοχή αυτή. Ο προμετωπιαίος φλοιός συνδέεται με γνωσιακές διαδικασίες όπως η μνήμη, η επεξεργασία πληροφοριών, η οργάνωση της συμπεριφοράς και η προσοχή. Η έρευνα αυτή όχι μόνο απέδειξε για μια ακόμη φορά την αποτελεσματικότητα του placebo στην κατάθλιψη, αλλά και ότι το φαινόμενο αυτό αλλάζει ακόμη και τη δραστηριότητα του εγκεφάλου μας.

Καταπραΰνει τον πόνο όπως η μορφίνη

Καίτοι το placebo μπορεί να αντιμετωπίζεται ως ενόχληση στις κλινικές δοκιμές, είναι γεγονός ότι πρόκειται για ένα φαινόμενο με συνεχή παρουσία σε όλες τις θεραπείες. Κάποιοι ερευνητές θεωρούν ότι συναντάται συχνότερα σε συγκεκριμένες παθήσεις όπως στον πόνο, το πρήξιμο, τα στομαχικά έλκη, την κατάθλιψη και το άγχος.

Συγκεκριμένα, όσον αφορά στον πόνο, συμβαίνει κάτι παράδοξο: η αναλγητική δράση του placebo αυξάνεται όσο αυξάνεται και η σοβαρότητα του πόνου. Σχετική μελέτη έδειξε ότι η χορήγηση ορού placebo σε ασθενείς που βρίσκονταν σε μετεγχειρητικό στάδιο είχε τις ίδιες αναλγητικές ιδιότητες όπως 6-8 mg μορφίνης (αφού βέβαια είχαν πει στους ασθενείς ότι η ένεση ορού ήταν ισχυρό αναλγητικό).

Η δύναμη της αυτο-ίασης

Σε αντίθεση όμως με αυτό που θα περίμενε κανείς, καθώς και με τα κλασικά πειράματα, νέες μελέτες δείχνουν ότι το ψεύτικο χάπι συνεχίζει να επιδρά θετικά στη θεραπεία ακόμα κι όταν οι ασθενείς γνωρίζουν ότι είναι ανενεργό!

Συγκεκριμένα ο καθηγητής Ted Kaptchuk (Harvard Medical School), θέλοντας να μελετήσει τα όρια του placebo, χώρισε σε δύο ομάδες 80 άτομα που έπασχαν από Σύνδρομο Ευερέθιστου Εντέρου: η μία δεν έλαβε καμία θεραπεία, ενώ η άλλη έπρεπε να παίρνει ψεύτικα χάπια δύο φορές την ημέρα. Οι γιατροί εξήγησαν ξεκάθαρα στη δεύτερη ομάδα ότι τα χάπια που θα έπαιρναν ήταν ανενεργά, σαν «χαπάκια από ζάχαρη», τα οποία όμως, σύμφωνα με κλινικές μελέτες, είχαν αποδεδειγμένα βελτιώσει τα συμπτώματα του συνδρόμου μέσω της ολιστικής διαδικασίας αυτο-ίασης (σώμα-πνεύμα). Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι τα ψεύτικα χάπια ήταν πιο αποτελεσματικά στη θεραπεία του συνδρόμου από τη μη-θεραπεία.

Εάν λοιπόν το ψεύτικο χάπι συνεχίζει να είναι αποτελεσματικό ακόμα κι όταν οι ασθενείς γνωρίζουν ότι είναι ανενεργό, αυτό ίσως δεν οφείλεται μόνο στη συνειδητή πίστη ότι ένα φάρμακο είναι θεραπευτικό αλλά σε ασυνείδητους συνειρμούς μεταξύ της ανάρρωσης και της εμπειρίας της ιατρικής παρακολούθησης. Με άλλα λόγια, «η ιατρική τελετουργία» ίσως είναι ένας εξίσου σημαντικός παράγοντας της θεραπείας.

Όποιοι και να είναι οι λόγοι που δημιουργούν το φαινόμενο, φαίνεται πως το placebo είναι ένα πολύ ισχυρό φάρμακο και μια ένδειξη ότι η αυτοθεραπεία είναι μια εκδοχή πραγματική και όχι βγαλμένη από τα παραμύθια. Ο νους μας έχει αξιοσημείωτη επίδραση στο ανοσοποιητικό σύστημα και η ακριβής σχέση μεταξύ ψυχολογικών διεργασιών και ασθενειών μελετάται από τον κλάδο της Ψυχοανασολογίας. Εφόσον λοιπόν το στρες μπορεί να επιδεινώσει ή να κάνει μια ασθένεια να εμφανιστεί, με τον ίδιο τρόπο η σκέψη ότι δεχόμαστε μια αποτελεσματική θεραπεία, ότι η κατάσταση μας είναι αναστρέψιμη, ότι «κάποιος ξέρει καλύτερα από εμάς» ίσως μειώνει το άγχος μας και αυξάνει τις θετικές μας πεποιθήσεις και τα συναισθήματα για την έκβαση της θεραπείας. Βιώνοντας λιγότερο άγχος ο οργανισμός μπορεί ευκολότερα να επαναδιοργανωθεί και να αξιοποιήσει την έμφυτη ικανότητά του για αυτοθεραπεία».

ΠΗΓΗ

ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ