Το Τραγούδι της Ημέρας- ''Τα παιδιά κάτω στον κάμπο'' Μάνος Χατζιδάκις-Φλέρυ Νταντωνάκη.

                                 

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο (Το καλοκαίρι θα θερίσουμε)

Ο Μάνος Χατζιδάκις είναι βέβαια γνωστός σε όλους.
Στους περισσότερους πρέπει να είναι γνωστός κι ο Αλέξης Δαμιανός, σκηνοθέτης της ταινίας "Ευδοκία" (1970), απ' όπου και το πολύ ακουσμένο "ζεϊμπέκικο της Ευδοκίας" σε μουσική Μάνου Λοΐζου.


Το 1946 (20-12-46 είναι η ημερομηνία η τυπωμένη στην τελευταία του σελίδα) ο Αλέξης Δαμιανός είχε γράψει ένα θεατρικό έργο με τίτλο "Το καλοκαίρι θα θερίσουμε".
Το έργο απηχούσε τις μεταπολεμικές προσδοκίες, ή ακριβέστερα τις προσδοκίες τις γεννημένες μέσα από την εθνική αντίσταση και την απελευθέρωση, οι οποίες προσδοκίες είχαν ήδη βρει στραμμένες απέναντι τους τις κάνες του βρετανικού ιμπεριαλισμού.

Στο κείμενο του έργου υπάρχουν όλα αυτά, και μαζί με αυτά η συντήρηση της ελπίδας για ένα καλύτερο μέλλον.
Υπάρχει ο φυλακισμένος που γυρνά στο χωριό του, υπάρχει η ανάμνηση κάποιου φρεσκοχυμένου αίματος, υπάρχει ο κοινωνικός "δωσίλογος" - ο άνθρωπος του αφέντη για όλες τις βρώμικες δουλειές, υπάρχει η δίψα κι η πάλη για τη ζωή, για μιά καλύτερη ζωή για όλους, πανανθρώπινη, η θέληση για μιά καινούργια κοινωνία. Κι υπάρχει κι η "λύση" που -εκ των υστέρων- φαντάζει "ουτοπική": Η λύση της μετάνοιας του προδότη, η απομόνωση του τσιφλικά, η συμφιλίωση, η συναδέλφωση, η δουλειά και τα σχέδια για το κοινό μέλλον, και ... "το καλοκαίρι θα θερίσουμε"...

Η αντίθετη φορά της πραγματικής ιστορίας, μην έχοντας πει ακόμα την "τελευταία λέξη" της, δεν ήταν ακόμα ικανη να επιβάλει την εγκατάλειψη της γυμνής από "πολιτικό ρεαλισμό" προσδοκίας, ούτε επίσης να υπαγορεύσει στο θεατρικό κείμενο μιά λύση που θα αντιστοιχούσε περισσότερο σε αυτόν τον "πολιτικό ρεαλισμό" - και καθόλου δεν εννοώ με τις λέξεις αυτές τον "ρεαλισμό" του συμβιβασμού και της υποταγής...

Φυσικά όλα τα παραπάνω σύμφωνα με την προσωπική μου ανάγνωση του κειμένου, που δεν μπορεί να βρει αντίλογο εφόσον κι η ίδια η ανάγνωσή του παραμένει στην κυριολεξία στενά "προσωπική".

Τη μουσική και τους στίχους για το "χορικό Δ΄ εικόνας" της παράστασης είχε γράψει ο Μάνος Χατζιδάκις.
Στο τέλος της έκδοσης, που ίσως είχε χρησιμεύσει σαν πρόγραμμα της παράστασης το 1946, υπάρχουν οι στίχοι του "χορικού". Ο τίτλος του και ο πρώτος στίχος της κάθε μιάς από τις δυο στροφές του, είναι ο γνωστός από αργότερα στίχος του Χατζιδάκι: "Τα παιδιά κάτω στον κάμπο". Το ίδιο και το μέτρο των πρωτων τεσσάρων στίχων κάθε στροφής.
Όμως οι υπόλοιποι στίχοι που ακολουθούν είναι εντελώς διαφορετικοί από το γνωστό "ομώνυμο" τραγούδι. Το 1946 απηχούν ακόμα όλες τις προσδοκίες, όλες τις άμεσες ελπίδες που απηχεί και το θεατρικό έργο, προσδοκίες που τα προηγούμενα χρόνια είχαν ήδη γίνει χειροπιαστές, και βρίσκονταν ακόμα σφιγμένες σε νεανικά χέρια χωμένα στις τσέπες φθαρμένων ρούχων:

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
στήσαν όλα το χορό
και λυγάνε τα ποτάμια
και καρφώνουν τον αητό
Έλα κόρη μ’ έλα και τ’ αυγερινού
κοίτα στήσανε καρτέρι
χίλια αστέρια τ’ ουρανού

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
φωσφωράν τις λαγκαδιές
κυνηγάνε τα τσακάλια
καβαλάν τις αστραπές
Έλα κόρη μ’ έλα κι άναψε φωτιά
κοίτα τόσα παλικάρια
τραγουδάν την μπαρμπαριά

Αντιγράφοντας την παρτιτούρα που περιλαμβάνεται επίσης στην έκδοη, κι ακούγοντας "αυτόματα", αν και στοιχειωδώς τη μελωδία, διαπιστώνω ότι δεν πρόκειται για την κατοπινή μουσική του "ομώνυμου" τραγουδιού, αλλά για διασκευή τραγουδιού, που όμως δεν μπορώ να θυμηθώ ακριβώς τους στίχους του εκτός από σκόρπια λόγια παραποιημένα ίσως από τη μνήμη μου: "πέστε άνοιξης τραγούδια", "έλα γέρο μ' σύρε το χορό". Παραθέτω τα στιχάκια αυτά για την περίπτωση που κάποιος αναγνωρίσει το τραγούδι και συμπληρώσει το παρόν κείμενο.

Ο επίλογος της ιστορίας μας γράφεται σχεδόν 30 χρόνια αργότερα, το 1974, όταν ο Χατζιδάκις γράφει μουσική για την ταινία του Ντούσαν Μακαβέγιεφ "Sweet movie", όπου για το "σάουντρακ" αυτής της "ξένης" ταινίας χρησιμοποιεί κατά τρόπο "αινιγματικό" για τον θεατή ένα τραγούδι με ελληνικά λόγια... Με τον ίδιο πρώτο στίχο, το ίδιο μέτρο, διαφορετική μελωδία και ποίηση.
Ίσως σαν απολογισμός μιάς πραγματικότητας (και μαζί σαν προσωπικός απολογισμός) τριών δεκαετιών ανάμεσα στην αφετηρία του '46 και στο "σημείο παρόν" του '74:

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
δε μιλάνε στον καιρό
μόνο πέφτουν στα ποτάμια
για να φτάσουν το σταυρό

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
κυνηγούν ένα τρελό
τονε πνίγουν με τα χέρια
και τον καίνε στο γιαλό

Έλα κόρη της σελήνης
κόρη του αυγερινού
να χαρίσεις στα παιδιά μας
λίγα χάδια τ’ ουρανού

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
κυνηγούνε τους αστούς
πετσοκόβουν τα κεφάλια
από εχθρούς κι από πιστούς

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
κόβουν δεντρολιβανιές
και στολίζουν τα πηγάδια
για να πέσουν μέσα οι νιές

Τα παιδιά κάτω στον κάμπο
κοροϊδεύουν τον παπά
του φοράνε όλα τα’ άμφια
και τον παν στην αγορά

Έλα κόρη της σελήνης
κόρη του αυγερινού
να χαρίσεις στα παιδιά μας
λίγα χάδια τ’ ουρανού

Τα παιδιά δεν έχουν μνήμη
τους προγόνους τους πουλούν
κι ό,τι αρπάξουν δε θα μείνει
γιατί ευθύς μελαγχολούν

Αλέκος Χρυσόπουλος
http://www.rembetiko.gr
ΠΗΓΗ
ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ ΤΟ ΕΝΑΤΟ ΚΥΜΑ