Το κύριο θεολογικό συμπέρασμά του στην Ασκητική, ότι δηλαδή είμαστε Σωτήρες του Θεού – Salvatores Dei, είναι εξαιρετικά ελκυστικό για να αποτελέσει την αφετηρία μιας ερμηνείας των θεολογικών του απόψεων. Η Ασκητική του Νίκου Καζαντζάκη αποτελεί τη βάση του συμπεράσματος αυτού, το οποίο βασίζεται σε μία εξελικτική και σχεσιακή αντίληψη του δεσμού του ανθρώπου με τον Θεό. Δηλαδή ο Θεός και ο κόσμος προσπαθούν συνεχώς να εξελιχθούν.
Για να το αποδείξει αυτό ο Καζαντζάκης εκλαμβάνει την εξέλιξη του ανθρώπου ως μία διαδικασία, η οποία περιλαμβάνει για τον άνθρωπο τρία χρέη και τέσσερα διανοητικά βήματα. Πρώτο χρέος του ανθρώπου είναι να χρησιμοποιήσει το μυαλό του για να κατανοήσει τον κόσμο μέσω ενός λογικού και συντακτικού σχήματος.
Το δεύτερο χρέος του είναι απέναντι στην καρδιά του, η οποία λαχταράει να διεισδύσει πίσω από τα φαινόμενα και να ενωθεί με κάτι που είναι πέρα από τη νόηση και την ύλη.
Τρίτο χρέος είναι να προσπαθήσει να υπερβεί αυτά που έχουν να του προσφέρουν το μυαλό και η καρδιά και από τον πειρασμό που προσφέρουν και τα δύο, τον πειρασμό της ελπίδας. Ο Καζαντζάκης μας προκαλεί να αποδεχτούμε μία ριζικά μηδενιστική ιδέα, ότι τίποτα αξιόλογο δεν υπάρχει, και αφού δεχτούμε αυτή την ιδέα να τη βιώσουμε με αξιοπρέπεια και θάρρος.
Εκπληρώνοντας αυτά τα τρία χρέη, κάνουμε ένα ταξίδι αυτοσυνειδησίας, το οποίο μας δίνει την δυνατότητα να ανακαλύψουμε τη σχεσιακή φύση ενός εξελισσόμενου Θεού, τον οποίο καλούμαστε να σώσουμε. Στο πρώτο από τα τέσσερα βήματα, το οποίο μας επιτρέπει να αποκτήσουμε μία ευρύτερη άποψη για τον κόσμο μας, ακούμε μία κραυγή για βοήθεια, η οποία εκπορεύεται από τα βάθη της ψυχής μας. Αυτή η έκκληση για βοήθεια, η οποία αποτελεί σημαντικό μέρος του σχεσιακού οράματος του Καζαντζάκη είναι η κραυγή του ευάλωτου Θεού μέσα μας.
Στο δεύτερο βήμα ο Καζαντζάκης μας ζητάει να υπερβούμε το Εγώ και να ανακαλύψουμε την πνευματική, κοινωνική και ιστορική μας παράδοση. Είναι ένα είδος υπέρβασης, προκειμένου να υιοθετήσουμε ένα νέο πνεύμα συλλογικότητας. Μέρος της ζωής μας γίνεται αντιληπτό ως ταύτιση με το ευρύτερο πνεύμα της ανθρωπότητας. Το τρίτο βήμα γίνεται όταν το ταξίδι μας μάς επιτρέπει να ταυτιστούμε με την εξελικτική πορεία του κόσμου.